تاب‌آوری اقتصادی ایران در جنگ ۱۲ روزه

به گزارش مجله خبری نگار، در روز‌هایی که سایه جنگ از مرز‌های ایران عبور کرده و برای نخستین‌بار پس از سال‌ها، درگیری نظامی مستقیم میان ایران و اسرائیل شکل علنی به خود گرفته، بسیاری از تحلیلگران داخلی و خارجی در حال ارزیابی آمادگی نظامی و سیاسی ایران برای چنین مواجهه‌ای هستند.

اما یک بعد کمتر دیده‌شده این درگیری، تاب‌آوری اقتصادی ایران در شرایط جنگی است. آیا اقتصاد ایران آماده جنگ بود؟ پاسخ، برخلاف تصور عمومی، بسیار مثبت است. البته این‌بار نه با بگیر و ببند تعزیراتی، بلکه با ابزار‌های فناورانه‌ای که در سال‌های اخیر توسعه یافته‌اند.

از ذهنیت تعزیراتی تا ابزار‌های هوشمند تنظیم بازار

در ذهن بخش زیادی از جامعه، مواجهه دولت با نوسانات بازار و کمبود کالاها، به خاطرات پرتنش دهه ۶۰ گره خورده است: صف، کوپن کاغذی و گشت‌های تعزیرات.

همین ذهنیت هنوز در بخشی از نخبگان نیز غالب است. اما واقعیت میدانی امروز ایران متفاوت است.

در بحبوحه جنگ ۱۲ روزه، در شرایطی که بازار‌های جهانی نفت، ارز، غلات و حتی زنجیره تأمین جهانی بار دیگر متلاطم شده‌اند، اقتصاد ایران نشانی از کمبود‌های فوری یا هراس عمومی در تأمین کالا‌های اساسی بروز نداد.

دلیل چیست؟

پاسخ را باید در دو تجربه مهم اخیر جست‌و‌جو کرد: «سامانه نان» و «کالابرگ الکترونیکی

سامانه نان؛ نمونه موفق یک کنترل هدفمند

در سال ۱۴۰۱، دولت ایران با اجرای طرح هدفمندسازی یارانه آرد، سامانه‌ای برای رصد و کنترل هوشمند خرید و فروش نان راه‌اندازی کرد.

برخلاف تصور اولیه، این سامانه نه‌تنها موجب کاهش دسترسی مردم به نان نشد، بلکه توزیع یارانه را هدفمند، قاچاق آرد را محدود و کنترل دولت بر یکی از حساس‌ترین اقلام معیشتی را دقیق‌تر کرد.

در طول درگیری اخیر، هیچ گزارشی از کمبود نان یا هراس عمومی در این بخش منتشر نشد؛ نشانه‌ای روشن از اثرگذاری زیرساخت‌های دیجیتال در مهار بحران‌های محتمل.

کالابرگ الکترونیکی؛ کوپن دیجیتال برای دوران بحران

کالابرگ الکترونیکی ابزار دیگری است که می‌تواند در زمان جنگ یا تحریم شدید، به سرعت جایگزین روش‌های پرهزینه و پرخطای گذشته شود.

این سامانه امکان مدیریت یارانه، اولویت‌بندی دسترسی خانوار‌ها به کالا‌های اساسی و ایجاد ثبات نسبی در بازار را فراهم می‌کند؛ آن‌هم بدون نیاز به مداخلات سنگین امنیتی یا اختلال در نظام توزیع.

در صورت تشدید درگیری‌ها یا اعمال تحریم‌های جدید، این زیرساخت می‌تواند به ابزاری برای مدیریت عدالت‌محور کالا‌های اساسی تبدیل شود، مشابه آن‌چه کشور‌های پیشرفته در دوره‌های جنگ یا بحران‌های طبیعی انجام می‌دهند.

ایران در کجای منطقه ایستاده است؟

رامین فرهادی، کارشناس اقتصادی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس درباره اینکه برخی معتقدند ایران در شرایط جنگی آمادگی اقتصادی لازم را ندارد گفت: این تصور بیشتر ریشه در حافظه تاریخی دارد، نه واقعیت فعلی. امروز با سامانه‌هایی مثل «نان» و «کالابرگ»، ما وارد مرحله‌ای از تنظیم بازار شده‌ایم که حتی برخی کشور‌های اروپای شرقی در دوران کرونا هم به‌سختی توانستند به آن برسند. این زیرساخت‌ها انعطاف‌پذیر، سریع و مبتنی بر داده‌اند.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: این ابزار‌ها صرفاً برای دوران تحریم طراحی نشده‌اند و قابلیت استفاده در وضعیت جنگ واقعی هم دارند. به عبارت دیگر، کاملاً برای هر دو حالت طراحی شده‌اند.

وی افزود: اتفاقاً جنگ ۱۲ روزه اخیر یک آزمون کوچک ولی جدی بود. ما دیدیم که بدون هیچگونه بگیر و ببند گسترده یا صف‌های طولانی، دولت توانست ثبات نسبی را حفظ کند. چون زیرساخت وجود داشت. سامانه نان فقط درباره نان نیست؛ مدل حکمرانی آن را می‌توان برای برنج، روغن یا حتی دارو هم تعمیم داد.

فرهادی تاکید کرد: نگرانی در هر مداخله‌ای طبیعی است، ولی تفاوت ابزار مدرن در شفافیت و قابلیت ارزیابی آنهاست. مثلاً کالابرگ الکترونیکی دقیقاً نشان می‌دهد که یارانه به چه کسی داده شده، چقدر، و در کدام فروشگاه خرج شده. این شفافیت، برخلاف روش‌های سنتی، اتفاقاً امکان نظارت عمومی را بیشتر می‌کند.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: با صراحت می‌گویم: ایران، در میان کشور‌های غرب آسیا، پیشرفته‌ترین ساختار داده‌محور تنظیم بازار را دارد. حتی ترکیه که زیرساخت دیجیتال قوی‌تری دارد، در توزیع هدفمند یارانه‌ها به این دقت و سرعت نرسیده است. این دستاورد کوچک نیست، بلکه باید تبدیل به گفتمان عمومی شود.