قدمت استفاده از گیاهان دارویی و نقش آن در طب سنتی و درمان

به گزارش مجله خبری نگار،گیاه درمانی علمی کهن است که به درمان و پیشگیری از بیماری‌ها با استفاده از گیاهان گوناگون گفته می‌شود. نکته‌ی مهم در علم گیاه درمانی به این حقیقت باز می‌گردد که قسمت‌های مختلف گیاه و مواد تهیه شده از گیاهان، خواص متنوعی دارند. گیاهانی که به شکل سنّتی در گیاه درمانی مورد استفاده قرار گرفته اند اصطلاحاً گیاهان دارویی نامیده می‌شوند. یکی از اصول مهم در گیاه درمانی این است که این گیاهان و یا بخش‌های مورد استفاده از آن‌ها در درمان باید کارایی مناسبی داشته باشند. هر گیاه دارای یک ساختار کمپلکس شیمیایی است و جدا سازی و تعیین خواص شیمیایی اجزای گیاه یکی از موضوعات بسیار مهم در گیاه درمانی می‌باشد.

استفاده از گیاهان دارویی از گذشته تا کنون

قدمت استفاده از گیاهان دارویی به اندازه عمر انسان است، چون بیماری‌ها با پیدایش بشر متولد شده اند و ناگزیر بشر برای حفظ بقا مجبور به پیدا کردن دارو از منابع طبیعی و به طور عمده از گیاهان بوده است. از این رو اسناد چند هزار ساله موجود در تاریخ طب و دارو سازی تجربیات و اطلاعات ارزشمندی در مورد گیاهان درمانی را ارائه می‌دهند.

از نظر علمی، اصطلاح گیاه درمانی برای اولین‌بار توسط پزشکی فرانسوی به نام هنری لکلرک، در سال ۱۹۱۳، ابداع شد. این شخص آزمایشات زیادی درمورد استفاده از گیاهان دارویی انجام داد که عمده کار‌های تحقیقی وی در مجله گیاه درمانی فرانسه در کنار کار‌ها و روش‌های کار بسیاری از بزرگان دیگر این علم آمد است.

پیش از این چین، تبت و هندوستان نمونه‌هایی از گیاهان دارویی داشته اند که تعداد کمی از مجموعه گیاهان دارویی عصر قدیم را در بر می‌گیرد. از جمله دیگر مناطقی که اطبای آن‌ها در این زمینه نیز کار کرده اند می ‎توان آفریقا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و یا اقیانوسیه را نام برد. به همین دلیل امروزه بسیاری از مردم این مناطق از همان دارو‌های قدیمی در گیاه درمانی جدید استفاده می‌کنند. از معروف‌ترین این گیاهان می‌توان به گیاه سرخارگل و پنجه شیطان اشاره کرد.

کشیش‌های پزشک در مصر و یونان قدیم مانند جالینوس، هیلدگارد فون بینگن و پاراسلسیوس همگی جزو افرادی بودند که از قدرت گیاهان و چگونگی استفاده از گیاهان برای درمان بیماران آگاهی داشته اند. پزشکان معروف قرن نوزدهم مانند کریستوف ویلهلم ون هافلند، کارل گوستاو کاروس و سباستین نیپ به طور منظم و مدون از گیاهان دارویی استفاده می‌کردند.

نیاز به درمان با گیاهان دارویی

تفاوت‌های عمده در علائم بیماری که سبب استفاده از گیاهان دارویی متفاوت شده است به طور مشخص به دست نوشته‌های هزاره‌های اول یا قبل از آن بر می‌گردد. از نقطه نظر علم پزشکی جدید بسیاری از علائم مذکور در این نوشته‌های غیر تخصصی، غیر علمی و یا مبهم است، زیرا ما قادر به درک ماهیت این دوران و بیماری‌های آن نمی‌باشیم که این حالت درمورد کار‌های پاراسلسیوس بیشتر مشخص است. اما باید گفت که رد کردن یا نشناختن بسیاری از علائم و قرار دادن بعضی از علائم بیماری در گروه استثنائات در آن زمان ناشی از تعصب آنها نبوده است، باید پذیرفت که متخصصان آن زمان درباره ارتباط بین بیماری‌ها و اختلاف بین مردم، طبیعت و دیگر مسائل اطلاعات بسیار کمتری نسبت به متخصصان عصر حاضر داشته اند.

بنابر این باید به یاد داشته باشیم که ما نباید به فکر برگشت به دوران خوش گذشته یا برگشت به طبیعت باشیم، بلکه باید علم گیاهان دارویی گذشته را بیشتر بررسی کرده و با توجه به سیستم جدید گیاه درمانی که مبتنی بر روش‌های جدید و کاملا علمی می‌باشد، این گونه گیاهان و اثرات آن‌ها را از لحاظ کارآمدی و ایمنی محیطی مورد آزمایش و بررسی قرار دهیم.

قدیمی‌ترین گیاه دارویی

قدیمی‌ترین گیاه دارویی در طول تاریخ " هوم" گیاه مقدس آیین زرتشت بوده است. در کتاب‌های پهلوی هوم را سرور همه گیاهان و استفاده از آن را باعث عمر جاویدان می‌داند. تاریخ استفاده دارویی از پیاز و ادویه به ۴۵۰۰ ق. م و به نقل از هردوت استفاده از گیاهان دارویی میرح (Commiphora)، کاسیا (Cinnamomu) سیناموم (Cinnamimum Zylanica) آنیز (Pinpimella anisum) مارجورام (Oroganum margorana) در مومیایی کردن اجساد به ۵۲۰۰ ق. م می‌رسد. جینکو نیز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های درختی، از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی و یک گیاه کلیدی در طب چینی به شمار می‌رود. از برگ‌های آن برای ایجاد کپسول، قرص و عصاره استفاده می‌شود و می‌توان از خشک شده‌ی آن به عنوان چای استفاده نمود.

ارتباط گیاه درمانی و دارو سازی مدرن

تاریخچه گیاه درمانی با تاریخچه دارو سازی مدرن کاملا مرتبط است. با پیشرفت سریع علوم از یک سو و مسائل اقتصادی از سوی دیگر از مصرف گیاهان دارویی به صورت گذشته کاسته شد و دارو‌های شیمیایی در بسیاری موارد جایگزین گیاهان شدند. اما همان گونه که دارو سازی و طب مدرن از اواسط قرن نوزدهم شروع به تکامل و توسعه نمود، گیاه درمانی نیز دارای قوانین مدونی شد. مرز‌های بسیار باریک موجود در علم دارو سازی مدرن در بخش گیاه درمانی کمرنگ‌تر شده و اصطلاحا دست متخصصین کمی بازتر است. علاوه بر این متخصصین همیشه باید به دنبال یافتن منابع جدید اطلاعات و شناسایی آن‌ها باشند.

تجربه چند دهه اخیر نشان می‌دهد که دارو‌های شیمیایی با تمام کارایی، اثرات نا مطلوب و ناگوار بسیاری به همراه دارند. امروزه ثابت شده است که کمتر ماده خالصی وجود دارد که دارای اثرات سوء نباشد به همین دلیل در چند دهه اخیر، بازگشت به استفاده از گیاهان دارویی مورد توجه بسیار قرار گرفته است و دانشگا‌ه ها، مراکز تحقیقاتی، کارخانه‌ها و سازمان بهداشت جهانی برنامه‌های وسیعی جهت استفاده گیاهان دارویی تدارک دیده و نقش گیاهان دارویی را در قرن بیست و یکم سرنوشت ساز تلقی نموده اند.

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی امروزه بیش از ۸۰ درصد مردم جهان (نزدیک به ۵ میلیارد نفر)، برای درمان بیماریی‌ها هنوز از دارو‌های گیاهی استفاده میی کنند. تقریبا یک چهارم دارو‌های تهیه شده‌ی دنیا داروی منشأ گیاهی هستند که یا مستقیماً از گیاهان عصاره گیری شده اند و یا براساس ترکیب گیاهی، سنتز شده اند. واژه گیاهان دارویی تنها به تسکین دهنده درد مردم اطلاق نمی‌شود بلکه این گیاهان در زیر گروه غذا به عنوان طعم دهنده ها، نوشیدنی ها، شیرین کننده ها، رنگ طبیعی و حشره کش‌ها و همچنین به عنوان ماده اولیه محصولات آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

منبع:اینفو گیاهی