صریح با سوالات واقعی: دو مناظره مرحله دوم می‌تواند مسیری درست برای تلویزیون باشد

به گزارش مجله خبری نگار/فرهیختگان-عاطفه جعفری: مناظره‌ها یکی از بهترین راه‌های شکل‌گیری قضاوت عمومی درباره یک موضوع پربحث است؛ موضوعی که در فضای اجتماعی بر سر آن اختلاف نظر است یا طیفی از دیدگاه‌های گوناگون درموردش وجود دارد و گفت‌وگوی درباره آن می‌تواند ابهامات را برطرف کند. برای همین است که مناظره‌های انتخاباتی اهمیت می‌یابند و برای اینکه تبدیل به برنامه مطلوب شوند باید تمام اجزای آن واجد ویژگی‌های دقیق هنری و رسانه‌ای باشند. یکی از اجزای اصلی مناظره مجری و شیوه اجرای آن است. تقلیل جایگاه مجری مناظره در حد وقت‌نگه‌دار یا مدیر میکروفن از کیفیت گفتگو و مناظره کم خواهد کرد. یکی از برنامه‌های ویژه این روز‌های صداوسیما برگزاری مناظره بین دو کاندیدای راه‌یافته به دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری است. سعید جلیلی و مسعود پزشکیان در قالب دو مناظره به سوالات مهدی خسروی، مجری این برنامه پاسخ خواهند داد. مناظره‌ها در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری به‌گونه‌ای طراحی شده بودند که کارکرد ویژه مجری عملا از بین رفته بود، اما اجرای خسروی در برخی از نکات مناظره اخیر توانست قفل گفتگو‌ها را بشکند. ورود حساب‌شده خسروی در جریان مناظره باعث شد که ابهامات ذهنی مخاطبان درخصوص نظرات کاندیدا‌ها برطرف شود و مسیر گفتگو را به سمت پاسخ‌های واضح هدایت کند. 

مجری مناظره چگونه باید باشد؟

وقتی از مناظره انتخاباتی آن هم انتخابات ریاست‌جمهوری صحبت می‌کنیم اجرای آن را باید متفاوت با یک تاک‌شوی سرگرم‌کننده بدانیم. برای مناظره‌های انتخاباتی وجود مجری حرفه‌ای، مقتدر، باصلابت، هوشمند و دقیق بسیار لازم است، چون همین ویژگی‌ها می‌تواند مناظره را به یک گفتگو و دیالوگ پویا، بانشاط و تاثیرگذار تبدیل کند. مناظره آن‌هم مناظره در سطح انتخابات ریاست‌جمهوری صرفا گفت‌وگوی متعارف تلویزیونی نیست و قرار است به مردم کمک کند تا بر مبنای آن و با استناد و ارجاع به سخنان نامزد‌ها در این برنامه برای سرنوشت خودشان تصمیم‌گیری کنند. هدف مناظره انتقال آگاهی است و همین باعث مهم شدن این مدل گفتگو می‌شود. 

یکی دیگر از نکاتی که مجری در مناظره‌ها باید به آن توجه کند سوالاتی است که می‌پرسد، اینکه فرمت سوالات چگونه باشند تا بتواند سراغ نقاط مغفول مانده برود و مخاطبان را به جواب برساند. ریتم مناظره بنا به اندازه مباحث گاهی باید کند باشد و گاهی تند. به غیر از دو نفری که در آن حضور دارند، مجری هم نقش بسیاری می‌تواند ایفا کند، وقتی می‌بیند مناظره کند یا تند می‌شود باید راه‌حلی داشته باشد که این مسیر درست پیش برود و به کلی‌گویی یا دعوا‌های شخصی نرسد. 

یک خلبان وقتی هواپیما را از زمین بلند می‌کند، غیر از آسمان آبی چیزی نمی‌بیند و برج مراقبت او را به‌درستی هدایت می‌کند، اما در کارش دخالت نمی‌کند. مجری مناظره هم همین شرایط را دارد، او درست وسط بحث است و به همه چیز تسلط دارد بنابراین خودش باید تصمیم بگیرد که در لحظه چه کار کند و اگر قرار باشد مدام از بیرون به او گفته شود چه کاری انجام بده یا چه چیزی بگو، نمی‌تواند روی موضوع مورد بحث تمرکز کند. مجری مناظره باید شناخت درستی نسبت به دو طرف مناظره داشته باشد. سواد، سلایق، تجارب و روحیات دو طرف را بشناسد و از همه مهم‌تر اینکه در اجرای مناظره دستش باز باشد. 

برخی معتقدند حتی چهره مجری، واکنش و اکت‌های او هم در مناظره تاثیرگذار است. این مورد هم به این برمی‌گردد که مجری مناظره باید درک درستی از فضایی که در آن هست داشته باشد، اینکه بداند کجا باید لبخند بزند، اخم کند یا کجا به بحث ورود کند یا مسیر بحث را عوض کند. اگر بخواهیم مثالی بزنیم شاید مصداق درستش مقایسه مجری مناظره با داور بازی فوتبال یا کشتی است. داور در این بازی‌ها اجازه می‌دهد که بازیکنان کارشان را بکنند، درگیر شوند و روال عادی رقابت را دنبال کنند، اما مرز‌هایی هم وجود دارد که به محض خروج از آن مرز‌ها ورود می‌کند، کنترل می‌کند، توقف می‌دهد یا مسیر رقابت را به مسیر اصلی بازمی‌گرداند. مجری مناظره باید دقیقا همین کار را انجام دهد تا مناظره درستی شکل بگیرد. زبان بدن او مهم است، حفظ تماس چشمی مناسب، تکان دادن سر و استفاده از حالات چهره برای نشان دادن درگیری او در مناظره بسیار کمک‌کننده خواهد بود تا بحث‌ها درست هدایت شود. 

بحث مهارت‌های ارتباطی که در پاراگراف بالا به آن اشاره کردیم، موارد دیگری هم دارد. گوش دادن فعال به مواردی که در مناظره گفته می‌شود یکی دیگر از ویژگی‌های مجری در ساختار مهارت ارتباطی است، چون نشان می‌دهد که او این مناظره را جدی گرفته است. سوال‌هایی که پرسیده می‌شود علاوه‌بر مواردی که گفتیم باید واضح و مختصر هم باشد، پرسیدن سوالاتی که به‌راحتی قابل درک هستند و مستقیما به اصل مطلب می‌رسند مردم را دچار سردرگمی نمی‌کند. 

یکی دیگر از ویژگی‌هایی که مجری در مصاحبه یا مناظره باید داشته باشد انعطاف‌پذیری و تطبیق‌پذیری است؛ اینکه مصاحبه‌کننده و مجری برنامه توانایی فکر کردن و سازگاری با پاسخ‌های غیرمنتظره را داشته باشد. بتواند مکالمه را تغییر دهد یا اینکه وقتی مکالمه به سمت و سوی غیر از جایی که برایش در نظر گرفته‌اند می‌رود آن را تغییر دهد. 

مدیریت موقعیت‌های دشوار در مناظره یا مصاحبه یکی دیگر از مواردی است که باید رعایت شود و مجری در جریان مناظره باید با ظرافت و تجربه خود برخورد‌ها یا لحظات ناخوشایند حین مناظره را مدیریت و در تمام این موارد حرفه‌ای بودن خودش را حفظ کند. رعایت صداقت از جمله مواردی است که مجری در شیوه اجرا و طراحی سوالات باید به آن توجه کند. مخاطبان وسیعی در حال تماشای مناظره یا مصاحبه هستند و عدم رعایت انصاف و صداقت مجری به کلیت برنامه و حتی اعتبار آن رسانه ضربه می‌زند. ارتباط با مخاطبان و احترام به آنها یکی دیگر از مواردی است که باید مورد توجه مجری قرار گیرد و همین موضوع می‌تواند ایجاد اعتماد کند. 

داشتن سواد آکادمیک و تجربه مصاحبه‌های متعدد و اجرای برنامه‌های مختلف از دیگر ویژگی‌های مجری یک مناظره است. این موارد در طول زمان و سالیان می‌تواند از یک فرد، یک مجری قابل بسازد. مجری مناظره باید آنقدر مصاحبه با افراد مختلف در کارنامه‌اش داشته باشد که در لحظات حساس بتواند تصمیم درست بگیرد. 

مرور تکنیک‌هایی از چند مجری مشهور 

مصاحبه‌کنندگان مشهور در تلویزیون‌های دنیا تکنیک‌هایی ویژه‌ای برای اجرای مصاحبه دارند. در ادامه بخشی از ویژگی‌ها و تکنیک‌های مجریان مشهور را مرور می‌کنیم. 

لری کینگ مصاحبه‌های زیادی با سیاستمداران دارد. او به‌واسطه تجربه و توانایی‌های ذاتی که داشت سادگی و صراحت را جریان گفتگو حفظ می‌کرد. این مجری با پرسیدن سوالات سرراست و بدون حاشیه پاسخ‌های صریحی کسب می‌کرد. لری کینگ در گفت‌وگوهایش اصول مشخصی داشت و میهمان‌هایش را براساس آن اصول انتخاب می‌کرد. خودش درباره این مدل مصاحبه‌ای که انجام می‌داد گفته بود: «من به کسی حمله نمی‌کنم؛ این روش من نیست. من برای خودم راه و روش ویژه‌ای دارم و مثلا به جای که این مثل ھمه مردم از این ھنرپیشه بپرسم که پروژه بعدی یا فیلم بعدی شما چیست، می‌پرسم بعد از این چه کار می‌کنی؟»

اپرا وینفری را اغلب به‌عنوان «ملکه رسانه‌ها» می‌شناسند. برنامه گفت‌وگومحور او «نمایش اپرا وینفری» شهرت بسیاری دارد. وینفری توانایی ویژه‌ای در به‌کارگیری هوش عاطفی دارد و یکی از ویژگی‌های او در مصاحبه ایجاد همدلی با مصاحبه‌شونده است. به خاطر همین در جریان گفت‌وگوهایش با افرادی که مقابلش نشسته‌اند، حس امنیت شکل می‌گیرد و گفتگو‌ها گرم می‌شوند. 

باربارا والترز نخستین زنی بود که مجری خبر شامگاهی شد. گفت‌وگویی که او با محمدرضا پهلوی داشت و درخصوص توانایی‌های فرح پهلوی از او سوال کرده بود تا سال‌ها محل حاشیه بود. او برای آماده‌سازی گفتگو‌های عمیق خود تحقیقات بسیاری داشت. یک ویژگی او سوالات غیرمنتظره‌ای بود که از افراد می‌پرسید و موقعیتی که در گفتگو شکل می‌گرفت، جذابیت و گیرایی برنامه را بیشتر می‌کرد. البته طراحی این سوالات بر مبنای تحقیقاتی بود که قبل از مصاحبه‌هایش انجام می‌داد. 

دیوید فراست را همه با مصاحبه‌ای که با ریچارد نیکسون بعد از استعفایش از ریاست‌جمهوری آمریکا داشت، می‌شناسند، پس از این گفت‌وگوها، فراست بیشتر فعالیت خود را معطوف به روزنامه‌نگاری سیاسی و گفتگو با سیاستمداران کرد. یکی از ویژگی‌های او این بود که در تحقیقاتش پشتکار و صبر داشت و سعی نمی‌کرد هیجان‌زده رفتار کند. مثلا در همان مصاحبه با نیکسون، چون بخش مهمی از گفت‌وگویش به ماجرای واترگیت برمی‌گشت، توانست با صبری که داشت اطلاعات مهمی را از طریق سوالات حساب‌شده به مخاطبان منتقل کند.