چرا بدن پروتئین دفع می‌کند؟ /عوارض و نشانه‌ها

به گزارش مجله خبری نگار، دفع پروتئین یا پروتئینوری وضعیتی است که در آن پروتئین‌ها به طور غیرطبیعی از طریق ادرار دفع می‌شوند و معمولا از جمله علائم مشکلات کلیوی هستند. این حالت می‌تواند به دلایل مختلفی مانند فشارخون بالا، دیابت، عفونت‌های کلیه و بیماری‌های خودایمنی رخ دهد.

علائم دفع پروتئین شامل کف‌آلود بودن ادرار، ورم در دست‌ها، پا‌ها و صورت، خستگی مفرط و کاهش وزن غیرقابل‌توجیه است. افزایش پروتئین در ادرار به تخریب بیشتر کلیه‌ها منجر می‌شود، بنابراین برای بسیاری این سؤال پیش می‌آید که “آیا دفع پروتئین خطرناک است؟ ” دفع پروتئین می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی کلیوی باشد که نیازمند بررسی و درمان سریع پزشکی است تا از آسیب بیشتر به کلیه‌ها جلوگیری شود.

پروتئینوری یا دفع پروتئین چیست؟

پروتئینوری به معنای حضور سطوح غیرطبیعی یا بالای پروتئین در ادرار است. این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در سلامت فرد و آسیب کلیه‌ها باشد. پروتئین‌ها نقش بسیار مهمی در بدن ایفا می‌کنند، از جمله:

ساخت و نگهداری عضلات و استخوان‌ها

تنظیم حجم مایعات در خون

ترمیم و بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده

بهبود سیستم ایمنی و مقابله با عفونت‌های مختلف

حال با دانستن میزان تأثیرگذاری پروتئین‌ها در بدن باید به دنبال این باشیم که آیا دفع پروتئین خطرناک است؟ در شرایط طبیعی، پروتئین‌ها باید در خون باقی بمانند و از کلیه‌ها عبور نکنند. اما در موارد پروتئینوری، این پروتئین‌ها وارد ادرار شده و از بدن دفع می‌شوند. این موضوع بر سلامت عمومی فرد تأثیر منفی می‌گذارد. بررسی علت پروتئینوری و ارائه درمان مناسب، اهمیت زیادی در حفظ سلامت دارد.

انواع پروتئینوری

سه نوع پروتئینوری مختلف وجود دارد:

پروتئینوری گذرا (موقت):

این نوع پروتئینوری معمولا موقتی است و به‌صورت گذرا در اثر عواملی مانند فعالیت ورزشی یا حالت‌هایی مانند تب و نارسایی قلبی اتفاق می‌افتد.

پروتئینوری ارتواستاتیک:

پروتئینوری پاسچرال یا ارتواستاتیک به طور معمول در افراد زیر ۳۰ سال دیده می‌شود. در این نوع پروتئینوری، پروتئین به‌صورت موقت در ادرار وجود دارد و معمولا در حالت استراحت و خوابیدن رخ نمی‌دهد، بلکه هنگام بلندشدن و حرکت‌کردن ظاهر می‌شود. اغلب افراد مبتلا به پروتئینوری ارتواستاتیک، سلامت کلیه‌ای نرمال دارند و نیازی به درمان خاصی نیست.

پروتئینوری دائمی:

این نوع پروتئینوری معمولا نشان‌دهنده مشکلات مزمن در کلیه‌ها است و نیاز به بررسی و درمان دارد.

علت دفع پروتئین

پروتئینوری، می‌تواند علل متفاوتی داشته باشد، از جمله شرایط نسبتا خفیف مانند کم‌آبی بدن یا ورزش شدید گرفته تا مسائل جدی‌تر همچون بیماری‌های کلیوی یا اختلالات ایمنی. برای تشخیص دقیق علت پروتئینوری، انجام آزمایشات پزشکی ضروری است. پس از تعیین علت، ارائه برنامه درمانی مناسب به بهبود وضعیت و مدیریت این مشکل کمک می‌کند.

برخی از عواملی که می‌توانند باعث افزایش موقتی پروتئین در ادرار شوند، بدون اینکه نشانه‌ای از آسیب کلیوی باشند، عبارتند از:

کم‌آبی

استرس

سرمای شدید

تب

ورزش سنگین

وجود مقدار کمی پروتئین در ادرار و یا افزایش موقتی آن، به‌خصوص در افراد جوان پس از ورزش یا در دوره بیماری، معمول و طبیعی است. اما سطح بالای پروتئین در ادرار باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود. برخی بیماری‌ها و شرایطی که می‌توانند نشان‌دهنده مشکلات کلیوی و پروتئینوری باشند، شامل موارد زیر هستند:

آمیلوئیدوز (تشکیل پروتئین‌های غیرطبیعی در اندام‌ها)

برخی داروها، مثل دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی

بیماری مزمن کلیه

اندوکاردیت (عفونت لایه داخلی قلب)

اسکلروز فوکال گلومرولی

گلومرولونفریت (التهاب گلومرول‌های کلیه)

بیماری قلبی

لنفوم هوچکین

نارسایی قلبی

لوپوس

آرتریت روماتوئید

سندرم نفروتیک

پره اکلامپسی

بارداری

سارکوئیدوز (تجمع سلول‌های التهابی در بدن)

کم‌خونی سلول داسی‌شکل

تشخیص دقیق و مدیریت صحیح این شرایط می‌تواند به کاهش اثرات منفی پروتئینوری و حفظ سلامت کلیه‌ها کمک کند.

علائم پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار)

پروتئینوری معمولا بدون علائم آشکار ظاهر می‌شود، بنابراین تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش ادرار بسیار مهم است. در ادامه، به برخی از نشانه‌های پروتئینوری اشاره می‌شود:

ادرار کف‌آلود یا با ظاهر پودری

تنگی نفس

تکرر ادرار

احساس خستگی

تورم در دست‌ها، پا‌ها یا صورت

خشکی پوست

مشکلات خواب

حس طعم فلزی در دهان

سکسکه

حالت تهوع و استفراغ

دشواری در تمرکز

سردرد

تغییرات در بینایی

درد شکمی

کاهش مقدار یا حجم ادرار

تشخیص زودهنگام پروتئینوری از طریق آزمایشات دوره‌ای می‌تواند به پیشگیری از پیشرفت بیماری کلیوی کمک کند.

آیا دفع پروتئین خطرناک است؟

برای پاسخ به این سؤالات لازم است که بدانیم حضور سطوح غیرطبیعی پروتئین در ادرار، اهمیت بسیار زیادی دارد و نباید آن را نادیده گرفت. پروتئینوری می‌تواند همچنین خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی – عروقی و حتی مرگ را افزایش دهد.

این ارتباط نشان می‌دهد که کلیه‌ها نقش حیاتی در سلامت کلی بدن دارند. در برخی موارد، پروتئینوری یکی از اولین علائم بیماری مزمن کلیوی (CKD) می‌تواند باشد. CKD به معنای از دست دادن تدریجی عملکرد کلیه‌ها است که در نهایت ممکن است به درمان جایگزین مانند دیالیز یا پیوند کلیه نیاز پیدا کند.

علل شایع CKD شامل دیابت و فشارخون بالا هستند که به کلیه‌ها آسیب می‌رسانند؛ بنابراین، تشخیص و درمان به‌موقع پروتئینوری بسیار مهم است تا از پیشرفت بیماری کلیوی جلوگیری شود.

اختلال دفع پروتئین بیشتر برای چه کسانی رخ می‌دهد؟

پروتئینوری یک شرایط پزشکی است که می‌تواند افراد مختلفی را تحت‌تأثیر قرار دهد. در واقع، این وضعیت ممکن است در هر سنی و با هر پیشینه‌ای اتفاق بیفتد. بااین‌حال، برخی از گروه‌های خاص در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پروتئینوری هستند:

افراد مسن (۶۵ سال و بالاتر):

افزایش سن می‌تواند بر عملکرد کلیه‌ها تأثیر بگذارد و احتمال پروتئینوری را بالا ببرد.

افراد باسابقه خانوادگی بیماری‌های کلیوی:

وجود سابقه خانوادگی نشان‌دهنده ریسک بالاتر ابتلا به پروتئینوری است.

افراد مبتلا به دیابت یا سایر بیماری‌های مزمن تأثیرگذار بر کلیه‌ها:

این بیماری‌ها عملکرد کلیه‌ها را تضعیف و پروتئینوری را تشدید می‌کنند.

بنابراین، همه افراد باید در صورت داشتن هر یک از این ویژگی‌ها به طور منظم از نظر پروتئینوری غربالگری شوند.

دفع پروتئین در چه صورت اتفاق می‌افتد؟

اگر کلیه‌ها به‌درستی کار نکنند، پروتئین وارد ادرار خواهد شد. گلومرول‌ها که گروه‌های کوچکی از رگ‌های خونی ریز در کلیه‌ها هستند، مرحله اول فیلترکردن مواد زائد و آب اضافی از خون را انجام می‌دهند.

این ساختار‌ها به پروتئین‌های بزرگ‌تر و سلول‌های خونی اجازه ورود به ادرار را نمی‌دهند. اما اگر پروتئین‌های کوچک‌تر از گلومرول‌ها عبور کنند، توبول‌های بلند و باریک کلیه‌ها این پروتئین‌ها را بازیابی و در بدن شما نگه می‌دارند. درصورتی‌که:

آسیبی به گلومرول‌ها یا توبول‌های کلیه وارد شود یا مشکلی در فرآیند بازجذب پروتئین‌ها به وجود آید، پروتئین‌ها می‌توانند به ادرار وارد شوند که این وضعیت همان پروتئینوری است.

چگونگی تشخیص دفع پروتئین

برای تشخیص پروتئینوری، نمونه ادرار برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می‌شود. در اینجا، از یک “دیپ استیک” استفاده می‌کنند که شامل یک نوک پلاستیکی با مواد شیمیایی است. اگر مقدار زیادی پروتئین در ادرار وجود داشته باشد، رنگ نوک دیپ استیک تغییر می‌کند.

سپس، نمونه ادرار به زیر میکروسکوپ رفته و مورد بررسی دقیق‌تر قرار می‌گیرد. پزشکان به دنبال نشانه‌هایی از مواد غیرعادی در ادرار هستند، مانند سلول‌های خونی، باکتری‌ها و کریستال‌ها که ممکن است علت بیماری باشند. اگر نتایج، وجود پروتئین را نشان دهد و بیمار مظنون به بیماری کلیوی یا بیماری دیگری شود، آزمایش ادرار ممکن است به‌صورت دوره‌ای تکرار شود.

تکرار آزمایش ادرار به مدت چند ماه می‌تواند به پزشک کمک کند تا در مورد الگوی تغییرات در زمان تشخیص بیماری آگاهی پیدا کند. اگر نتایج هر بار مثبت باشند، احتمالا بیماری مربوطه در حال حاضر وجود دارد و باید درمان و مراقبت‌های لازم انجام بپذیرد.

درمان پروتئینوری

برای درمان پروتئینوری، ابتدا باید علت آن را تشخیص دهیم. اگر پروتئینوری خفیف یا موقتی بوده و ناشی از بیماری دیگری نباشد، شاید لازم نباشد درمان خاصی انجام گیرد. اما در صورت مشکوک بودن به نارسایی کلیه، درمان آن بسیار حیاتی است.

پزشک ممکن است دارویی مثل ACE inhibitor یا ARB برای کاهش فشارخون تجویز کند، به‌خصوص اگر بیمار فشارخون یا دیابت داشته باشد. کسانی که مبتلا به دیابت یا فشارخون بالا هستند، معمولا از این دارو‌ها استفاده می‌کنند.

همچنین اگر پزشک درمورد وجود عفونت شک داشته باشد، احتمال دارد آنتی‌بیوتیک تجویز کند. درمان با انسولین برای کنترل قند خون و مدیریت دیابت مفید است. درصورتی‌که پروتئینوری ناشی از دیابت باشد، دارو‌های خوراکی ضد دیابت معمولا تجویز می‌شوند.

این دارو‌ها می‌توانند به بهبود عملکرد انسولین در بدن کمک کرده و میزان قند خون را کنترل کنند. باتوجه‌به وضعیت فرد، درمان ممکن است شامل تغییرات در رژیم غذایی، کاهش وزن و ورزش نیز باشد. در موارد خاص، نیاز به مراقبت‌های پزشکی ویژه‌ای وجود دارد، مانند بیماری‌های گلومرولی یا مشکلات کلیوی دیگر.

در هر صورت، درمان پروتئینوری نیازمند ارزیابی دقیق و توصیه‌های پزشکی است. بیماران باید به این نکته توجه داشته باشند که نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) و سطح پروتئین در ادرار و فشارخون را در دوره‌های منظم چک کنند تا بتوانند سلامت کلیه را بسنجند و هرگونه تغییر در وضعیت، به موقع تشخیص داده شود.

نکات مهم در پیشگیری از دفع پروتئین

برای جلوگیری از دفع پروتئین، اقداماتی می‌توان انجام داد تا در کنترل عوامل خطرزا که باعث این اختلال می‌شوند، کمک کند. این اقدامات شامل تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی هستند. در ادامه روش‌هایی برای پیشگیری از دفع پروتئین را بررسی می‌کنیم:

مدیریت رژیم غذایی:

مصرف یک رژیم غذایی که دارای پروتئین کم، سدیم کم و فیبر بالا باشد، می‌تواند به کاهش خطر دفع پروتئین کمک کند. همچنین، استفاده از مواد غذایی حاوی پتاسیم و منیزیم باید محدود شود، زیرا مصرف بیش از حد این مواد ممکن است به عوارضی مانند افزایش سطح پروتئین در ادرار منجر شود.

کنترل قند خون:

افزایش قند خون باعث آسیب رساندن به کلیه‌ها و پروتئینوری می‌شود. برای پیشگیری از این موضوع، مدیریت دقیق قند خون بسیار اهمیت دارد، به‌ویژه در افراد مبتلا به دیابت.

مدیریت فشارخون:

فشارخون بالا نیز یک عامل خطر برای دفع پروتئین است. مدیریت منظم فشارخون با استفاده از دارو‌ها یا تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی می‌تواند در کاهش خطر پروتئینوری نقش داشته باشد.

مصرف مواد غذایی با پروتئین کم:

مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین کمتر، به‌خصوص در افرادی که دارای مشکلات کلیوی هستند، به کاهش تولید پروتئین در ادرار کمک می‌کند.

مصرف فیبر بالا:

مصرف مواد غذایی حاوی فیبر بالا باعث بهبود عملکرد کلیه و کاهش خطر دفع پروتئین می‌شود. از جمله منابعی که دارای فیبر هستند، می‌توان به میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات اشاره نمود.

تغییر سبک زندگی:

انجام فعالیت‌های ورزشی منظم، کاهش استرس و اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل نیز در پیشگیری از دفع پروتئین مؤثر هستند.

با اینکه پروتئینوری در بسیاری از موارد قابل‌کنترل است، اما در برخی افراد ممکن است نیاز به درمان دارویی یا مراقبت‌های پزشکی خاص داشته باشد. در نهایت، برای کاهش خطر پروتئینوری و حفظ سلامت کلیه‌ها، مهم است که به توصیه‌های پزشک خود درباره تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی توجه کنید.