خیز بلند ایران و پاکستان برای پاسداشت زبان فارسی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: از چند ماه پیش، سلسله نشست‌های علمی –تخصصی «زبان فارسی از نگاه استادان ایران و پاکستان» به همت دانشگاه فردوسی، قطب علمی شاهنامه فردوسی و کنسولگری پاکستان به‌صورت ویدئوکنفرانسی در حال برگزاری است. نشست‌هایی که تا امروز با حضور تعداد زیادی از استادان این حوزه و همچنین نسخه شناسان، شاعران و مسئولان دو کشور برگزار شده و عصر روز دوشنبه با اجرای آخرین برنامه کار خود را به پایان رساند. این نشست (به دبیری معصومه محمود، پژوهشگر ادبیات فارسی و اردو) را می‌توان اقدامی امیدوارکننده در راستای تقویت فعالیت دو کشور در پاسداشت زبان و ادبیات فارسی به شمار آورد. در ادامه گوشه‌ای از سخنرانی آخرین جلسه این رویداد را می‌خوانیم.

محمد شهریار خان، سرکنسول پاکستان در مشهد در سخنرانی کوتاه در این نشست تخصصی ضمن بیان لزوم توجه بیشتر به پاسداشت زبان فارسی، بر همکاری دوجانبه نخبگان ادبی دو کشور تاکید کرد.

در ادامه دکتر غلامرضا حسنی در میان، رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد گفت: دانشگاه‌ها در تقویت اشتراکات فرهنگی و رفع ابهامات مربوط به زبان فارسی تاثیرگذاری فراوانی دارند. امیدواریم در این زمینه بتوانیم در کنار استادان کشور‌های پاکستان به پاسداشت زبان و ادبیات فارسی کمک شایان توجهی داشته باشیم. برگزاری جلسات مشترک میان دانشمندان دو کشور بی‌تردید یکی از وظایف دانشگاه‌ها در سطح منطقه است.
وی افزود: برگزاری این نشست‌ها با موضوعات مختلف را به فال نیک می‌گیریم، زیرا این برنامه‌های تخصصی راهگشای بسیاری از مسیر‌های پیشرفت علمی در آینده به شمار می‌آید که نباید از این مهم غافل شد.

مولانا و ترویج زبان فارسی در شبه‌قاره

رئیس خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهر لاهور پاکستان نیز دیگر سخنران این نشست بود. دکتر جعفر روناس، ضمن تاکید بر توجه بیشتر به پاسداشت زبان و ادبیات فارسی، درباره تاثیر مولانا بر ترویج زبان فارسی در شبه‌قاره گفت: مثنوی مولانا در نزد مردم شبه‌قاره، همواره به‌عنوان اثری سرشار از نگاه عالمانه به حقایق هستی به شمار می‌آید. این اثر فاخر به‌قدری در زندگی مردم پاکستان رسوخ کرده که آن‌ها در گفتگو‌های روزمره خود همواره از برخی اشعار مولانا استفاده می‌کنند. با وجود این که مولانا سفری به شبه‌قاره نداشته، اما شخصیت‌های سیاسی، اجتماعی، عرفانی و فرهنگی زیادی در پاکستان تحت تاثیر اشعار او قرار گرفته‌اند. امروز اصول گفتاری و مفاهیم مثنوی در خانقاه‌های مختلف پاکستان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و عارفان زیادی به انتشار تفکر معنوی مولانا مشغول‌اند. شب‌های جمعه، مراسمی بر اساس مثنوی‌خوانی شکل می‌گیرد. مراسم چله، رقص روح و سماع از دیگر برنامه‌هایی است که رنگ و روی شعر مولوی در آن هویداست.

وی افزود: از گذشته‌های دور تا روزگار ما مثنوی در پاکستان به‌عنوان مرجعی گران قدر، دستمایه سرودن اشعاری توسط شاعرانی است که به تصوف و عرفان گرایش دارند ازجمله شاعرانی که بر پایه این اصل مهم شعر‌های ماندگاری را سروده‌اند می‌توان به طالب آملی، کلیم کاشانی، علی احمد، شرف شاه، امیرخسرو دهلوی، میر تقی میر، محمد بحرالعلوم و ... اشاره کرد. از میان این بزرگان چندین سخنور نامدار نیز از نظام فکری و کلامی این شاعر بهره برده‌اند، به همین دلیل امروز شاهد خلق مثنوی‌های زیادی در شبه‌قاره هستیم که از مولوی تاثیر پذیرفته است. اقبال لاهوری نیز با تکیه بر افکار همین شاعر روشن‌ضمیر، شعر‌های زیادی به زبان فارسی سروده و فارسی‌زبانان زیادی را تحت تاثیر افکار آزادی خواهانه و انسان دوستانه خود قرار داده است. همه این موارد نشانگر این مهم است که مولانا همچنان پس از قرن‌ها نقش مهمی در زنده نگه‌داشتن زبان فارسی در پاکستان دارد.

ادبیات عرفانی و پاسداشت فارسی

دکتر مرتضی عمرانی، استاد زبان و ادبیات فارسی که سال‌های فراوانی در پاکستان به تدریس و تحقیق درزمینه مسائل بنیادین زبان و ادبیات فارسی پرداخته، ضمن اشاره به تاثیر گسترش ادبیات عرفانی بر ترویج زبان فارسی در شبه‌قاره گفت: اگرچه نمی‌توان تاریخ دقیقی را برای ترویج عرفان و تصوف در شبه‌قاره و کشور هند در نظر گرفت، اما برکسی پوشیده نیست که تصوف همواره در شبه‌قاره هند، جاذبه‌های زیادی داشته و عموم مردم این منطقه تمایل شدیدی به عرفان داشته‌اند. مهم‌ترین ریشه‌های این تمایلات را می‌توان در «ادبیات ودعی» یا «وداع‌ها» یافت.

وی افزود: عارفانی که به گسترش تصوف در شبه‌قاره هند می‌پرداخته‌اند به زبان فارسی سخن می‌گفتند و به همین دلیل نقش تصوف و صوفیان را در ترویج زبان فارسی در هند و شبه‌قاره نمی‌توان نادیده گرفت.
دکتر عمرانی تصریح کرد: غالباً عموم مردم شبه‌قاره و به‌ویژه مردم پاکستان، زبان فارسی را مقدس می‌شمارند و دلیل این عقیده هم این است که این زبان را زبان اولیاءا.. و قدیسان خودشان می‌دانند. آن‌ها معتقدند اسلام را به‌وسیله زبان فارسی فراگرفته‌اند. تالیف کتاب‌های صوفیانه به زبان فارسی نیز یکی از عرصه‌های مهم و موثر در ترویج زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره به شمار می‌آید.

وی در ادامه ضمن تاکید بر لزوم بازبینی و تصحیح نسخه‌های خطی موجود در پاکستان خاطرنشان کرد: نکته مهمی که امروز باید به آن توجه داشت نگاهی دوباره به فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی در پاکستان است. در برخی از نسخه‌های قدیم به دلیل دسترسی‌های دشوار به اطلاعات دقیق، مباحثی وارد شده که خالی از اشکال نیست، درنتیجه ضروری به نظر می‌رسد که این منابع دوباره تصحیح و بازنویسی شود. به‌عنوان‌مثال بنده در دانشگاه پنجاب نسخه‌ای از دیوان حافظ شیرازی دیدم که اگرچه دارای اطلاعات ارزشمندی است، اما ابهاماتی در آن به چشم می‌خورد پس درنتیجه باید بازنگری و اصلاح شود.

مولانا و اقبال، پاسداران زبان فارسی در پاکستان

دکتر مظفر علی کشمیری، استاد زبان و ادبیات فارسی و از پژوهشگران مشهور پاکستانی نیز ضمن اشاره به تاثیر مثنوی بر پاسداشت زبان فارسی در پاکستان گفت: مثنوی مولانا در شبه‌قاره خدمات زیادی به تفکر عرفانی و زبان فارسی داشته است. از گذشته‌های دور تا امروز مراسم مثنوی‌خوانی در پاکستان همواره برپاست. در این میان شاعر ملی پاکستان یعنی اقبال لاهوری یکی از افرادی است که در شناساندن هرچه بیشتر مولانا به مردم پاکستان و همچنین پاسداشت زبان فارسی نقش مؤثری داشته است. او همواره خود را مرید مولانا می‌داند و تا واپسین لحظات عمرش دو کتاب قرآن و مثنوی معنوی را مطالعه می‌کرد. تمام این موارد نشان‌دهنده جایگاه والای زبان و ادبیات فارسی در پاکستان است.

وی افزود: تاریخ ورود مثنوی به سرزمین ما در قرن هفتم هجری قمری قطعی است و این اثر جاودانه تاثیرات زیادی در سرایش مثنوی‌های دیگر داشته است. اگرچه زبان رایج امروز در پاکستان اردوست، اما علاقه فراوان مردم پاکستان به شعر فارسی باعث شده امروز آثار شاعران بزرگی مانند حافظ، سعدی، عطار، خیام و ... به زبان اردو ترجمه شود و مردم پاکستان به مطالعه این اشعار بپردازند.

ردپای فارسی در نسخه‌های کهن پاکستان

دکتر احسان خزائی، رایزن فرهنگی ایران در پاکستان نیز در این نشست ویدئوکنفرانسی درباره وضعیت زبان فارسی در این کشور گفت: در پاکستان فرصت‌ها و زمینه‌های زیادی برای آموزش زبان فارسی وجود دارد. علاقه‌مندی به زبان فارسی در پاکستان در حد خوبی قرار گرفته، بزرگان دینی و هنرمندان زیادی با آن که زبانشان اردوست، تلاش می‌کنند حتی اگر شده در قالب یک بیت به زبان فارسی با مردم پاکستان به گفتگو بنشینند.

رایزن فرهنگی ایران در پاکستان افزود: در پاکستان نسخه‌های خطی زیادی از دوران کهن وجود دارد که گویای تاریخچه درازدامن و جایگاه شایسته زبان فارسی در این کشور است. اگر هر فرد پاکستانی بخواهد ارتباط خودش را با گذشته‌اش حفظ کند، بی‌تردید باید زبان فارسی را فرابگیرد، زیرا چاره دیگری جز این راه وجود ندارد.
وی خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر مسئولان هندوستان به اهمیت زبان و ادبیات فارسی و پاسداشت آن پی برده‌اند و به همین دلیل، زبان فارسی را در فهرست دروس، دوران تحصیلی ابتدایی خود گنجانده‌اند (البته دروس هنوز به شکل اختیاری ارائه می‌شود). انجام این اقدامات و مشابه آن در پاکستان نیز می‌تواند به اتفاقات شایسته‌ای ختم شود.

دکتر خزائی تصریح کرد: مردم پاکستان برای ارتباط با کشور‌های اطراف خود نیز نیاز به فراگیری زبان فارسی دارند. خوشبختانه امروزه، زبان فارسی در پاکستان مقبولیت خوبی دارد و این اشتیاق به دانستن زبان فارسی مقدمات لازم برای تسهیل انجام اقدامات برای پاسداشت زبان و ادبیات فارسی و ترویج آن را فراهم کرده است. بی‌تردید کار‌های زیادی در این زمینه می‌توان انجام داد.

نسخه‌های خطی دور از دسترس

در پایان این مراسم دکتر محمدجعفر یاحقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ضمن تشکر از اقدامات سرکنسول کشور پاکستان در مشهد گفت: جناب محمد شهریار خان، سرکنسول پاکستان نگاه روشنی به پاسداشت زبان فارسی دارد. همه ما باید این نگاه مهرورزانه را غنیمت بداریم. امسال در روز اقبال به همت کنسولگری پاکستان در مشهد مراسمی باشکوه با حضور استادان سرشناس زبان و ادبیات فارسی برگزار شد. علاوه بر این اقدامات سازنده فراوان دیگری نیز در دستور کار سرکنسول قرار گرفته که نویدبخش برقراری ارتباط‌های گسترده‌ای در آینده است. در روزگار ما اهمیت زبان فارسی و پاسداشت آن بسیار زیاد است و اهل فضل این مهم را دریافته‌اند.

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: شبه‌قاره و به ویژه پاکستان اهمیت ویژه‌ای درزمینه مطالعه زبان فارسی دارد. بنده و دیگر استادان زبان و ادبیات فارسی پیگیری‌های لازم را از طریق فرهنگستان و دانشگاه فردوسی انجام می‌دهیم تا مقدمات پاسداشت روزافزون زبان فارسی و ارتباطات بیشتر با کشور پاکستان را فراهم کنیم. وی خاطرنشان کرد: در شبه‌قاره و کشور پاکستان نسخه‌های خطی ارزشمندی وجود دارد و بسیاری از دانشجویان ما علاقه زیادی برای تهیه مقالات با محوریت این نسخه‌ها دارند، اما متاسفانه این نسخه‌ها هم اکنون در دسترس ما نیست. وی در تشریح دلایل در دسترس نبودن این نسخه‌ها گفت: تعداد فراوانی از این نسخه‌های خطی هنوز دیجیتالی نشده به همین دلیل دانشجویان فارسی‌زبان کشور‌های دیگر که در پاکستان حضور ندارند برای دسترسی به این منابع ارزشمند با مشکلات فراوانی مواجه هستند. ما درخواست داریم که مسئولان زبان و ادبیات فارسی در پاکستان اقداماتی را برای چاپ نسخه‌های خطی انجام دهند تا مطالعات فنی بر روی این نسخه‌ها سرعت مناسب‌تری به خود بگیرد. دکتر یاحقی تصریح کرد: البته نسخه شناسان زیادی در پاکستان حضور دارند که با همکاری‌های دوجانبه زمینه‌های مناسبی را برای تحقیق و پژوهش‌های دانشجویان و استادان زبان و ادبیات فارسی فراهم کرده‌اند که این اقدامات جای سپاسگزاری دارد.
این استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی افزود: امیدواریم با کمک استادان پاکستانی و فرهنگستان زبان اردو اقدامات لازم برای دسترسی‌پذیری بیشتر به این نسخه‌ها انجام شود.