بریکس، تهدیدی برای جهان تک‌قطبی

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: پانزدهمین اجلاس سران کشور‌های گروه بریکس، از امروز با حضور رهبران اقتصاد‌های نوظهور چین، برزیل، روسیه و هند به مدت سه روز در ژوهانسبورگ، پایتخت آفریقای جنوبی به عنوان یکی دیگر از اعضای این گروه در حال حاضر ۵ عضوی برگزار می‌شود.

به گزارش اسپوتنیک، دیروز سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی پیش از آغاز اجلاس، افزایش اعضای بریکس را یکی از موارد مهم مورد بحث در نشست امسال عنوان کرد و افزود: «بیش از ۲۰ کشور به طور رسمی برای پیوستن به بریکس درخواست داده و چندین کشور دیگر نیز علاقه‌مندی خود را اعلام کرده‌اند.» وی تأکید کرد: «آفریقای جنوبی از گسترش بریکس حمایت می‌کند.»

این در حالی است که در چند ماهی که از سال ۲۰۲۳ می‌گذرد، بیش از ۴۰ کشور از جمله ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، آرژانتین، الجزایر، بولیوی، اندونزی، مصر، اتیوپی، کوبا، جمهوری دموکراتیک کنگو، کومور، گابن و قزاقستان اعلام کردند که خواهان عضویت در بریکس هستند که از آن‌ها به عنوان بریکس پلاس یاد می‌شود. پیشنهاد ایجاد بریکس پلاس برای اولین بار توسط شی جین پینگ در اجلاس سران این گروه در چین در سال ۲۰۲۲ مطرح شد تا مکانیزمی برای تقریب کشور‌ها به این گروه قبل از اعطای عضویت کامل باشد.

این در حالی است که امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز علاقه خود را به پیوستن در این اجلاس ابراز کرده بود، اما روسیه به دلیل اینکه فرانسه انگیزه خود را ابراز نکرده، با این امر مخالف است، چرا که از منظر او این راه نفوذ غرب یا حتی فرانسه بر مناسبات داخلی بریکس بوده و از این رو مکرون برای حضور در این اجلاس دعوت نشده است.

نشست بریکس در حالی امروز کار خود را آغاز می‌کند که به گفته نالدی پاندور، وزیر خارجه آفریقای جنوبی، از ۶۷ نفر از سران جهان برای شرکت در این اجلاس دعوت شده است. با این حال ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از طریق ویدیو کنفرانس در این اجلاس شرکت خواهد کرد و سرگئی لاوروف، نماینده این کشور در نشست بریکس خواهد بود. پایگاه خبری امریکایی یواس نیوز نیز اهداف اجلاس آتی سران بریکس را بهبود روابط اقتصادی و چگونگی افزایش جذب پول و وام‌دهی با ارز‌های محلی در «بانک توسعه جدید» که به نوعی بانک بریکس به شمار می‌آید، عنوان کرده است.

بریکس، قدرت سیاسی یا اقتصادی؟

بریکس اکنون در محافل سیاسی نمادی از اجماع قدرت‌های نوظهور و متوسط برای مقابله با استثمار اقتصادی بلوک غرب برآورد می‌شود. متضرر شدن و وابسته بودن اقتصاد دولت‌ها به کنش‌های اقتصادی غرب و همچنین افزایش فزاینده محرومیت‌های اقتصادی و تحریم‌های شکننده در چهارچوب‌های قوانین و سازمان‌های بین‌المللی که از سوی غرب بر جهان حاکم شده، کشور‌ها را بر آن داشته تا خود را به مجمعی گره بزنند که در موازنه متعادل تجاری با آن قرار بگیرند. این کشور‌ها در تلاش هستند با روابط سازنده، بیشترین منفعت اقتصادی را در سایه امنیت سیاسی کسب کنند. مجموع این عوامل موجب شده که استقبال کشور‌ها از بریکس روندی رو به رشد را داشته باشد.

رشد این گروه اقتصادی با توجه به گستره جهانی و تنوع بالای جغرافیایی و ظرفیت‌های مختلف اقتصادی در محصولات و کالا‌ها سبب می‌شود که مراودات تجاری در این سازمان به مرز خودکفایی رسد. به گفته تحلیلگران، این خودکفایی سبب دور شدن آن‌ها از چهارچوب‌های تحمیلی اقتصاد جهانی شده و در نهایت منجر به تبدیل شدن این گروه به یک بلوک قدرتمند خواهد شد؛ موضوعی که زمینه ساز ارتقای سیاسی و به دنبال آن تشکیل اجماع سیاسی علیه قدرت‌های سلطه گر است، چرا که آن‌ها خواهان ایفای نقش برجسته و پررنگ در عرصه حکمرانی جهانی هستند. در این صورت این سازمان می‌تواند با ارائه راهبرد‌های کلان تصمیمات جهانی را که امروزه از سوی غرب تغذیه می‌شود، دچار چالش اساسی کند. بویژه که با گذر زمان، روابط دیپلماتیک بریکس و تعاملات برای هماهنگ کردن مواضع سیاسی و همچنین گسترش گفتگو‌های رسمی در مورد موضوعات مختلف گسترش یافته است. فارغ از گردهمایی در سطح سران، جلساتی نیز با وزرای خارجه، وزرای دارایی و اقتصادی و رؤسای بانک مرکزی، رؤسای امنیت ملی و ... نیز در موضوعات متنوع صورت گرفته است.

از سوی دیگر ایجاد منافع مشترک می‌تواند سبب تنش زدایی کشور‌های عضو شود. نمونه آن اختلافات دو قدرت چین و هند است که از سوی برخی کارشناسان غربی به عنوان مانعی برای اجماع نظر در این سازمان عنوان می‌شود. بویژه که دو کشور چین و هند که در ژوئن سال ۲۰۲۰، بعد از درگیری میان نیروهایشان در منطقه مرزی لاداخ واقع در کوه‌های هیمالیا، روابط پرتنشی را تجربه کردند ظرف چند روز گذشته به تفاهمی در جهت حل و فصل مسائل مورد مناقشه مرزی رسیدند تا آرامش را در این مناطق برقرار کنند.

چن ژیائودونگ، سفیر چین در آفریقای جنوبی، در اهمیت تنش زدایی روابط دوجانبه با هند به خبرنگاران در آستانه اجلاس بریکس گفت: «من مطمئن هستم که به عنوان دو ملت و دو کشور، گفتگو‌های مستقیم و دیدار‌های مستقیم سازنده‌ای خواهیم داشت.» حدود یک ماه گذشته نیز نخست‌وزیر هند و رئیس‌جمهور چین برای عادی‌سازی روابط و رفع تنش‌های موجود، توافقنامه‌ای را امضا کردند.

دلارزدایی و ارز مشترک

یکی از مؤثرترین اقدامات بریکس که توجه بسیاری را در جهان به خود جلب کرده، دلارزدایی و ایده تعیین ارز درون گروهی برای تعاملات تجاری و اقتصادی است. گرچه به وجود آمدن و ورود این ارز به عرصه تجارت با، اما و اگر‌هایی روبه‌رو است، اما شواهد گویای آن است که کشور‌های عضو عزمی محکم برای ساخت آن دارند.

در این میان، آنچه مهم است، روند دلارزدایی و جدا شدن تبادلات تجاری و اقتصادی با ارز‌های غیر دلار و جایگزین کردن آن با ارز‌های محلی است. استفاده از ارز محلی به کاهش خطرات ناشی از نوسانات ارزی کمک می‌کند که تأثیرات قابل توجهی بر نظم جهانی و ضعف رو به رشد دلار در تجارت جهانی خواهد داشت. تحلیلگران معتقدند که ایجاد یک ارز جدید در این ائتلاف، تجارت بین‌المللی را میان آن‌ها تسهیل می‌کند و مهم‌تر از همه، جنوب جهانی (کشور‌های توسعه نیافته یا در حال توسعه) را از ارز اصلی امریکا یعنی دلار که بشدت تضعیف شده است، مستقل می‌کند و شکل‌گیری نظم جهانی چند قطبی را رونق می‌بخشد.

ازاین رو، گروه بریکس اکنون مورد توجه مراکز مطالعاتی غرب واقع شده و نسبت به عواقب آن هشدار داده‌اند. هراس غرب نیز به همین دلیل است که بلوک شدن قدرت‌ها برای کسب منافع اقتصادی در بستر رویارویی با غرب زمینه ساز ایجاد یک وزنه تعیین کننده سیاسی منفک از غرب خواهد شد. علاوه بر آن یکی از تهدیداتی که امریکا با آن مواجه است، ناکارآیی تحریم‌ها به عنوان اولین و در دسترس‌ترین ابزار فشار بر دولت‌ها است. اگر تحریم‌ها اثر واقعی خود را از دست بدهند، ابزار‌های فشار امریکا را ناکارآمد جلوه داده و ویژگی تصمیم‌گیری امریکا در جهان را دچار خدشه کرده و دایره اراده جهانی آن را در منظر عمومی کوچک می‌کنند.

نگاه اجمالی به بریکس

اعضای مؤسس بریکس برزیل، روسیه، هند و چین هستند که با عضویت آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰، گروه به نام بریکس (BRICS) شناخته شد. هدف اصلی از تشکیل این سازمان به چالش کشاندن نظم جهانی تحت سلطه امریکا و متحدان غربی آن بود که اکنون با توجه به نشانه‌های افول و زوال نظم بین‌المللی تک قطبی امریکا، کشور‌های زیادی برای الحاق اشتیاق نشان داده‌اند.

نارضایتی از توزیع واکسن کووید-۱۹ و احتکار آن توسط قدرت‌های غربی، اثرات امنیتی اقتصادی جنگ اوکراین، همچنین اهرم یکجانبه تحریم و فشار علیه دولت‌ها نیز کاتالیزور مناسبی را برای عضویت سایر کشور‌ها فراهم کرد.

اقتصاد جهانی پس از جنگ اوکراین و ترغیب ایالات متحده برای تداوم آن به طور صعودی در معرض خطر قرار گرفته است. نا امنی متأثر از جنگ روسیه و اوکراین و تأثیر فوری آن بر قیمت انرژی در سراسر جهان باعث شد که بسیاری از کشور‌ها نرخ بالایی از تورم را تجربه کنند. به گزارش صندوق بین‌المللی پول، این جنگ به طور فزاینده باعث کند شدن رشد اقتصادی بیشتر کشور‌های جهان شده است.

اهمیت بریکس از این جهت است که آن‌ها با هم بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان و یک چهارم اقتصاد جهانی را تشکیل داده و همچنین بخشی از گروه ۲۰ (G۲۰) - اقتصاد‌های بزرگ - هستند. فعالیت این بلوک بر اساس اجماع بین اعضا بوده و بر همکاری‌های اقتصادی و افزایش تجارت و توسعه چندجانبه تمرکز دارد.