با محفل، ماه‌مان عسل شد!

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: پنج سال پیش که احسان علیخانی از برنامه‌سازی در رمضان انصراف داد تلویزیون پر بود از کپی‌های کم کیفیت ماه عسل و البته خود این برنامه نیز رمق سال‌های گذشته‌اش را نداشت. علیخانی مدتی بعد در مصاحبه‌ای گفت: «روزی که گفتم ماه عسل تمام! یکسری از تاکشو‌های تلویزیونی، طعم و بوی «ماه عسل» را گرفته بودند.»

آن زمان علیخانی به‌عنوان یک برنامه‌ساز خبره فهمید فارغ از برنامه‌هایی مانند دعوت، شهرزیبا، آدم‌های خوب شهر که همگی مشابه ماه عسل هستند، عمر مفید برنامه‌اش تمام شده و به قول معروف ماه عسل دیگر کشش ندارد. به همین خاطر زودتر از اینکه مخاطب ماه عسل را پس بزند، از این برنامه خداحافظی کرد.

احتمالاً اولین باری که احسان علیخانی به فکر تعطیلی ماه عسل افتاد، سال ۹۷ بود که خندوانه نیز در رمضان پخش شد. در آن سال خندوانه با فضای شاد و ریتم بالای همیشگی‌اش بسیار پرمخاطب شد و خیلی از منتقدان پس از سال‌ها خندوانه را به جای ماه عسل به‌عنوان بهترین برنامه رمضانی انتخاب کردند. این تجربه نشان داد که در مناسبتی مانند رمضان لازم نیست حتماً برنامه‌ای غم‌انگیز و گریه‌دار ساخت بلکه مخاطبان به‌دنبال یک برنامه شاد و مفرح هستند تا از ماه عسل و برنامه‌های مشابهش به سمت آن پناه ببرند. شم برنامه‌سازی و مخاطب‌شناسی علیخانی باعث شد بر حسب این تجربه در بهترین زمان ممکن با ماه عسل خداحافظی کند، اما متأسفانه مدیران رسانه ملی به تولید برنامه‌های کپی از ماه‌عسل ادامه دادند و در رمضان‌های بعدی نیز برنامه‌هایی مثل دعوت و... خودشان را تکرار کردند. از طرف دیگر خندوانه برخلاف تجربه موفقی که داشت دیگر به شکل برنامه رمضانی پخش نشد و مدیران که گویا سلیقه مخاطب را درست تشخیص نداده بودند، تولید برنامه‌های شاد را در رمضان جدی نگرفتند.

به این ترتیب مخاطب برنامه‌های رمضانی مدام کاهش یافت و خلاقیت از برنامه‌های مذهبی و مخصوصاً رمضانی رخت بربست. البته پس از چندسال «زندگی پس از زندگی» با فرم و محتوایی که شباهت قابل توجهی به ماه عسل داشت مخاطبان زیادی پیدا کرد. این سیر نزولی مخاطب و خلاقیت تا زمان تولید «معلی» در برنامه‌های مذهبی ادامه داشت.

معلی ویژه برنامه محرم شبکه سه بود که به خاطر شباهتش به برنامه‌های استعدادیابی در کنار تحسین‌ها، انتقاداتی متوجهش شد، اما در مجموع اثر موفقی به حساب می‌آمد. موفقیت معلی باعث شد مدیران شبکه سه و البته سازمان تبلیغات اسلامی به فکر تولید محفل بیفتند. محفل نیز به لحاظ فرم مشابه برنامه‌های استعدادیابی است، اما از آنجایی که برگزاری مسابقات قرآن کریم برخلاف مسابقه مداحی همواره مرسوم بوده، انتقاد زیادی علیه این برنامه شکل نگرفت و توانست بوی بهبود در برنامه‌سازی مذهبی را به مشام همه برساند.

به طور خلاصه محفل اثری با محوریت قرآن برای ماه قرآن است که از قضا در اکثر قسمت‌هایش فضایی مفرح و شاد دارد. این برنامه با استفاده از چهره‌ها یا همان سلبریتی‌های دینی و قرآنی توانسته نظر مثبت گروه‌های مختلف مخاطبان را جلب کند. البته دستاورد‌های محفل صرفاً به دور شدن از فرم ماه عسل یا حضور چهره‌های قرآنی محدود نمی‌شود. ویژه برنامه افطار شبکه سه با پیش‌تولید نسبتاً مفصل و دقیقش توانسته سوژه‌های اجتماعی-قرآنی بسیار جذابی را به تلویزیون بیاورد.

میهمانان این برنامه نه تنها از استا‌ن‌های مختلف بلکه از کشور‌های متفاوتی پا به استودیوی محفل گذاشته‌اند؛ میهمانانی که گاهی ممکن است فضای برنامه ماه عسل را برای مخاطبان تداعی کنند، اما به خاطر تفاوت‌های فرمی و تعامل خوبی که با داور‌ها و کارشناسان برنامه دارند، بازنمایی بخشی از هویت برنامه محفل هستند.

البته این موارد و جمعی دیگر از مزیت‌های این ویژه‌برنامه نباید سرپوشی بر ایرادات برنامه شود. به هر حال نمی‌شود کتمان کرد که شخصیت‌پردازی داور‌ها یا نحوه حضور حضار و برخی مسائل دیگر جزو نقاط ضعف این برنامه هستند. حتی در بعضی از قسمت‌ها میهمانانی پا به استیج محفل گذاشتند که موجب حاشیه‌های فراوانی شدند.

همین حاشیه‌ها باعث شد منتقدان این برنامه را به «پایین آوردن ارزش قرآن» متهم کردند. البته تعداد این گونه میهمان‌ها در محفل زیاد نبوده و هر چه برنامه جلوتر رفته، این ایرادات کمتر شده‌اند. در واقع نقاط ضعف محفل که برخی مواردش بالاتر ذکر شد در قسمت‌های ابتدایی بیشتر به چشم می‌آمد، اما به مرور توسط تیم تولید شناسایی و اصلاح شدند. یکی از این ایرادات که در قسمت‌های اول بسیار خودنمایی می‌کرد، هویت چند تکه برنامه بود. محفل در ابتدا ترکیبی از برنامه‌های استعدادیابی مرسوم، ماه عسل و... به نظر می‌رسید و حتی رسالت بوذری، مجری برنامه نیز گفته بود ما مشابه ماه عسل هستیم، اما به مرور توانست روی هویت منحصر به‌فرد خودش متمرکز شود و کار را به جایی برساند که کسی سوژه‌های اجتماعی محفل را با ماه عسل مقایسه نکند یا حتی محفل را با «معلی» اشتباه نگیرد.

در نهایت محفل بنا به حسن‌های زیاد و جسارت مثبت تیم سازنده‌اش تک‌ستاره رمضان امسال است و احتمالاً این ایده حداقل برای سه سال پتانسیل تکرار و ارتقا دارد. امیدوارم در سال‌های بعد مجدداً با کم‌آب شدن چشمه خلاقیت در برنامه‌های مذهبی مواجه نشویم و روزی نرسد که همه شبکه‌ها در حال تولید کپی‌های محفل هستند.‌ای کاش موفقیت محفل باعث شود مدیران جسارت تغییرات فرمی و محتوایی را پیدا کنند و به سراغ ایده‌های نو بروند.