علائم و انواع بیماری رفلاکس ادراری چیست؟

به گزارش مجله خبری نگار، این عارضه ممکن است به عفونت منجر شود، زیرا باکتری‌ها می‌توانند در ادرار رشد و نمو کنند، همچنین در صورت عدم درمان خطر آسیب‌های کلیوی را به دنبال دارد.

در ادامه قصد داریم درباره رفلاکس ادراری و علل، علائم و روش‌های درمان آن صحبت کنیم. 

رفلاکس ادراری چیست؟ 

رفلاکس ادراری نوعی مشکل دستگاه ادراری است که در آن به دلیل نقص مادرزادی یا عفونت دستگاه ادراری، دریچه بین حالب و مثانه درست عمل نکرده و ادرار در جهت بر عکس از مثانه به داخل حالب جریان می‌یابد.

این بیماری اغلب در نوزادان و کودکان دیده می‌شود، اما می‌تواند کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. گفته شده بین ۲۵ تا ۴۰ درصد کودکانی که به عفونت دستگاه ادراری مبتلا هستند از رفلاکس ادراری نیز رنج می‌برند.

این عارضه اغلب خود به خود رفع می‌شود، اگرچه ممکن است در برخی موارد برای جلوگیری از آسیب کلیه نیاز به درمان آن باشد. 

علت رفلاکس ادراری 

در حالت طبیعی ادرار در کلیه‌ها تولید شده و از حالب وارد مثانه می‌شود، سپس از طریق مجرای ادراری از بدن خارج می‌شود؛ بنابراین ادرار همیشه در یک جهت جریان دارد، اما در رفلاکس ادراری در جهت اشتباه از مثانه به داخل حالب جریان پیدا می‌کند.

گفته شده از هر ۱۰ کودک یک نفر به این عارضه دچار می‌شود که در اغلب موارد علت آن معیوب بودن دریچه بین حالب و مثانه در هنگام تولد می‌باشد. 

انواع رفلاکس ادراری 

به طور کلی دو نوع رفلاکس ادراری وجود دارد که عبارتند از: 

۱. رفلاکس ادراری اولیه 

این نوع رفلاکس ادراری زمانی رخ می‌دهد که دریچه بین یک یا هر دو حالب و مثانه در نوزاد به صورت مادرزادی معیوب باشد.

اگر حالب بیش از حد کوتاه باشد دریچه به درستی بسته نمی‌شود و به ادرار اجازه می‌دهد از مثانه به حالب بازگشته یا رفلاکس کند. در موارد شدید ادرار ممکن است به یک یا هر دو کلیه نیز برگردد.

این نوع احتمالا به مرور زمان و با بهبود عملکرد دریچه و حالب خود به خود بر طرف می‌شود و حتی اگر پزشک در بدو تولد متوجه آن شود معمولا تا چند ماه اقدامی برای درمان آن صورت نمی‌گیرد. 

۲. رفلاکس ادراری ثانویه 

این نوع زمانی رخ می‌دهد که فشار باعث برگشت ادرار به سمت عقب شود که علت آن اغلب انسداد در نقطه‌ای از دستگاه ادراری می‌باشد. گاهی ممکن است عفونت مثانه، حالب را متورم کرده و باعث برگشت ادرار به کلیه‌ها شود.

عدم درمان رفلاکس ادراری می‌تواند به آسیب و عفونت کلیه منجر شود، زیرا باکتری‌ها ممکن است در ادرار گیر کرده و شروع به رشد و تکثیر کنند.

لازم به ذکر است نوزادان و کودکان بسیار خردسال بیشتر از کودکان بزرگ‌تر یا بزرگسالان به رفلاکس ادراری مبتلا می‌شوند و این بیماری به خصوص در کودکان ۲ تا ۳ سال شایع‌تر است. به علاوه اگر والدین یا خواهر و برادر نوزاد به نوع اولیه مبتلا بوده باشند احتمال ابتلای نوزاد به آن افزایش می‌یابد.

گفته شده رفلاکس ادراری معمولا بعد از عفونت دستگاه ادراری تشخیص داده می‌شود، زیرا این عارضه می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به این نوع عفونت کند. 

علائم رفلاکس ادراری 

علائم رفلاکس ادراری متغیر است. در رفلاکس خفیف ادرار تنها فاصله کوتاهی به عقب برگشته و به حالب می‌رسد، اما در رفلاکس شدید ممکن است به عفونت کلیه و آسیب دائمی این اندام منجر شود.

عفونت دستگاه ادراری شایع‌ترین نشانه رفلاکس ادراری است، اما باعث بروز آن نمی‌شود. این نوع عفونت ممکن است بدون علائم و نشانه‌های قابل توجه رخ دهد اگرچه از علل شایع تب در نوزادان دختر و پسر می‌باشد.

عفونت دستگاه ادراری در صورت عدم درمان ممکن است به کلیه‌ها نیز سرایت کرده و باعث ایجاد بافت اسکار دائمی در این اندام شود.

علائم عفونت مثانه یا عفونت دستگاه ادراری معمولا شامل موارد زیر می‌باشد:

*نیاز فوری به ادرار کردن
*احساس سوزش یا درد هنگام ادرار کردن
*وجود خون در ادرار
*ادرار کدر
*ادرار با بوی قوی و ناخوشایند
*ادرار قطره قطره، بی اختیاری ادرار و ادرار کردن در رختخواب
*تب و درد شکمی
*بهانه گیری
*این موارد ممکن است در نوزادان کمتر قابل توجه باشند.

علائم عفونت کلیه عبارتند از:

*تب
*درد در ناحیه شکم یا پشت
*احساس ناخوشی
*استفراغ
علائم طولانی مدت در صورت عدم درمان رفلاکس ادراری به صورت زیر می‌باشد:

*توده شکمی واضح ناشی از ورم کلیه
*افزایش وزن ناچیز
*فشار خون بالا
*نارسایی کلیه
*پروتئین در ادرار
*زخم شدن بافت کلیه
به علاوه نوزاد ممکن است دچار استفراغ، اسهال و بی حالی شود و رشد طبیعی نداشته باشد. 

چه زمانی به پزشک مراجعه شود؟ 

والدین در صورت مشاهده علائمی همچون نیاز فوری و دائمی به ادرار کردن، احساس سوزش هنگام ادرار یا درد شکم یا پهلو در کودک خود لازم است به پزشک مراجعه کنند.

همچنین در صورتی که کودک کمتر از ۳ ماهه دچار تب ۳۸ درجه شده یا بیشتر از ۳ ماه سن دارد و دمای بدنش ۳۸.۹ درجه سانتی گراد است باید در این باره با پزشک مشورت شود.

مشخص نبودن علت تب کودک نیز از دیگر مواردی است که نیازمند مراجعه به پزشک می‌باشد، زیرا علاوه بر عفونت دستگاه ادراری، مشکلاتی همچون عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، گاستروانتریت ویروسی یا ذات الریه نیز می‌توانند باعث بروز تب شوند.

نوزادانی که غذا نمی‌خورند، کم اشتها شده اند، بی حال هستند، به سختی از خواب بیدار می‌شوند، گریه شان قطع نمی‌شود یا دچار اسهال یا استفراغ هستند نیز نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارند. 

تشخیص رفلاکس ادراری 

پزشک با مشاهده علائمی همچون درد هنگام ادرار، میل غیر طبیعی به ادرار کردن یا تب در کودک ممکن است آزمایش‌هایی تجویز کند.

به عنوان مثال با کمک سونوگرافی می‌توان رفلاکس ادراری را قبل یا بعد از تولد تشخیص داد. آزمایش ادرار نیز معمولا برای تشخیص عفونت ادراری تجویز می‌شود.

سیستوگرام رادیونوکلئیدی نوعی اسکن هسته‌ای است که شکل کلیه‌ها را برجسته کرده و نشان می‌دهد که آیا به درستی کار می‌کنند یا خیر.

سیستویورتروگرام حین تخلیه ادرار تکنیک دیگری است که حین پر و خالی شدن مثانه از مثانه و پیشاب راه عکس‌های اشعه ایکس می‌گیرد و می‌تواند هر گونه ناهنجاری در ساختار اندامی یا جریان ادرار را مشخص کند.

در این تکنیک رنگ مخصوص اشعه ایکس با یک کاتتر از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و مثانه را پر می‌کند. سپس با کمک اشعه ایکس تصاویری از ناحیه گرفته می‌شود تا مشخص شود که آیا ادرار به یک یا هر دو کلیه بر می‌گردد یا خیر.

عوارض جانبی شامل خطر جزئی بروز عفونت دستگاه ادراری، ناراحتی هنگام ادرار کردن و واکنش‌های آلرژیک به رنگ تزریق شده می‌باشد که ممکن است موجب اسپاسم مثانه شود. ممکن است برای جلوگیری از عفونت آنتی بیوتیک نیز تجویز شود.

رفلاکس ادراری شامل سطوح شدت مختلف از درجه ۱ (زمانی که ادرار فقط به حالب بر می‌گردد) تا درجه ۵ (زمانی که ورم و پیچ خوردگی شدید در حالب وجود دارد) می‌باشد. 

درمان رفلاکس ادراری 

درمان رفلاکس ادراری به سن، سلامت کلی، سابقه پزشکی و نوع و شدت بیماری بستگی دارد. 

رفلاکس ادراری اولیه 

در این نوع رفلاکس ادراری، پزشک انتظار همراه با مراقبت را توصیه می‌کند، زیرا مشکل اغلب خود به خود با افزایش سن و بزرگ شدن فضای اتصال مثانه و حالب بر طرف می‌شود. موارد خفیف‌تر معمولا تا سنین متوسط بین ۵ تا ۶ سال از بین می‌روند.

در این مدت والدین باید گوش به زنگ علائم عفونت ادراری فرزند خود باشند و مطمئن شوند که کودک به طور مرتب برای دفع ادرار و مدفوع به دستشویی می‌رود.

در صورت لزوم برخی دارو‌ها می‌توانند به کنترل مثانه کمک کنند، اما باید توجه داشت مصرف آنتی بیوتیک‌ها برای جلوگیری از عفونت (به دلیل احتمال ایجاد مقاومت به این داروها) باید با احتیاط مصرف شوند.

در موارد شدیدتر ممکن است برای تعمیر دریچه معیوب نیاز به عمل جراحی باشد تا از برگشت مجدد ادرار به سمت کلیه جلوگیری شود. در موارد بسیار شدید نیاز به درمان بافت اسکار حالب و کلیه خواهد بود.

این کار ممکن است طی آندوسکوپی، لاپاراسکوپی یا عمل جراحی باز انجام شود که در میان آن‌ها آندوسکوپی احتمالا به صورت سرپایی انجام می‌شود.

استفاده از ژل دیفلاکس گزینه کمتر تهاجمی محسوب می‌شود. دیفلاکس نوعی ماده ژل مانند است که به دیواره مثانه تزریق می‌شود. به دنبال آن یک برآمدگی در ناحیه ایجاد شده و مانع برگشت ادرار به سمت عقب شود. 

رفلاکس ادراری ثانویه 

پزشک برای درمان این عارضه روی رفع انسداد ایجاد کننده رفلاکس تمرکز دارد و ممکن است از روش‌هایی همچون تجویز آنتی بیوتیک ها، عمل جراحی و کاتتر برای تخلیه حالب استفاده کند. 

عوارض رفلاکس ادراری 

جدی‌ترین عارضه رفلاکس ادراری آسیب دیدن کلیه است. در صورت عدم درمان عفونت دستگاه ادراری ممکن است بافت اسکار در کلیه که به نام نفروپاتی رفلاکس نیز شناخته شده به آسیب دائمی این اندام منجر شود.

به علاوه اختلال در عملکرد کلیه‌ها ممکن است فشار خون فرد را افزایش دهد. همچنین در صورت تجمع سریع سموم در جریان خون احتمال بروز نارسایی کلیه حاد وجود دارد که در موارد شدید ممکن است به دیالیز اورژانسی نیاز داشته باشد.

بیماری مزمن کلیه زمانی رخ می‌دهد که عملکرد کلیه‌ها به تدریج بدتر شود. اگر فرد به این عارضه دچار شده باشد بعید است عملکرد کلیه به حالت طبیعی خود برگردد.

در صورتی که عملکرد کلیه به کمتر از ۱۵ درصد ظرفیت طبیعی برسد بیمار در مراحل پایانی بیماری کلیه قرار گرفته و ممکن است به پیوند کلیه یا دیالیز منظم نیاز داشته باشد. 

منبع:سومیتا