ادامه سال تحصیلی و چگونگی جبران عقب‌­ماندگی­‌ها

به گزارش مجله خبری نگار خوشبختانه برخی از اندک پیش­‌بینی­‌ها درباره موج بازگشت همه­‌گیری کرونا تاکنون رخ نداده که به طور قطع محصول واکسیناسیون گسترده بعد از تابستان سیاه گذشته است و شواهد نشان می­‌دهد در حال حاضر خبری از رشد ابتلا و بستری یا مرگ نیست؛ هرچند باید همچنان محتاط بود و تا زمان اعلام قطعی و همیشگی متخصصان، همه شیوه­‌نامه­‌های بهداشتی را با شدت تمام مراعات کرد.

بر اساس مشاهده‌های میدانی و شنیده­‌ها باوجود برخی مخالفت­‌های اولیه از سوی خانواده­‌ها، حضور دانش­‌آموزان در مدارس به مرور افزایش یافته و به جز اندکی که به دلیل علائم اولیه و یا داشتن بیماری­‌های زمینه­‌ای هنوز فرصت حضور در کلاس­‌های درس را نداشته‌اند، بیشتر دانش­‌آموزان از نعمت آموزش حضوری در محیط­‌های فیزیکی برخوردار شده­‌اند. با توجه به این تجربه موفق ۲ هفته­‌ای و با نظرداشت ماه­‌ها آموزش آنلاین و آسیب گسترده­‌ای که به آموزش و سواد و نیز روحیه دانش­‌آموزان وارد آمده، نکات و پیشنهاد‌هایی برای ادامه سال تحصیلی و فرصت تابستان پیش رو مطرح می­‌شود؛ با این امید که بتوان تا پیش از آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ در آن تامل و احیانا اجرا کرد:

۱. شرایط ناپایدار کرونایی

باید توجه کرد که شرایط کنونی هنوز شکننده است و با توجه به رفتار نامعلوم ویروس کرونا و سویه­‌هایش، باید منتظر هر پیشامدی بود و اصرار به آموزش حضوری به هر قیمت آن­‌هم در شرایطی که خیز بیماری احساس شود، نه­ تنها منطقی نیست بلکه بازی با جان و سلامت جامعه چند میلیونی دانش­‌آموزان و معلمان خواهد بود؛ از این رو لازم است همه شیوه­‌نامه­‌ها به­ ویژه استفاده از ماسک و فاصله­‌گذاری تا حد ممکن اجرا شود و در کنار آن، شرایط را برای غیبت افرادی که نشانه‌های احتمالی بیماری را بروز می­‌دهند، تسهیل کرد.

تجربه ۲ هفته اخیر از آن رو ستودنی است که ماشین حجیم و تنبل آموزش‌وپرورش، ماه­‌ها در سراب تحصیل «کامل مجازی» آرمیده بود و هرگونه تغییر و حرکت آن دشوار به­ نظر می­‌آمد؛ در این زمینه باید از پایداری مسئولان ستاد ملی مقابله با کرونا و همراهی آموزش‌وپرورش تقدیر کرد که با هر زحمتی بود آموزش میلیون­‌ها دانش‌آموز را از وضعیت آسیب­‌زای گذشته رهانیدند و زمینه را برای ادامه آموزش حضوری برای امسال و به­ ویژه برای مهرماه آینده فراهم کردند.

ماه­‌ها نشستن در خانه و یا حضور آنلاین در کلاس به صورت خوابیده یا درازکش، وضعیتی را به شکل «عادت» شکل داده که تغییر آن زمان می­‌برد؛ از این رو فشار فراوان برای تغییر این عادت در کلاس حضوری، موجب خستگی و دل‌زدگی دانش­‌آموران خواهد شد.

۲. تغییر عادت زمان­‌بر است

ماه­‌ها نشستن در خانه و یا حضور آنلاین در کلاس به صورت خوابیده یا درازکش (!) وضعیتی را به شکل «عادت» شکل داده است که تغییر آن زمان می­‌برد؛ از این رو فشار فراوان برای تغییر این عادت در کلاس حضوری، موجب خستگی و دل‌زدگی دانش­‌آموران خواهد شد؛ می­‌توان اندکی در کلاس درس آسان گرفت و با اجازه به استراحت­‌های پنج دقیقه­‌ای کوتاه و یا افزایش زنگ­‌های تفریح، اندک اندک شرایط را برای بازگشت کامل به شرایط پیش از کرونا فراهم آورد؛ به­‌ویژه برخی دانش­‌آموزان روزه­‌دار هستند و مجبورند در همه ساعات حضور در کلاس، ماسک و فاصله­‌گذاری را رعایت کنند.

۳. شرایط خاص دبستانی­‌ها

در این ۱۵ روز بسیاری از دانش­‌آموزان اول تا سوم ابتدایی برای نخستین‌بار مدرسه، زنگ تفریح، مراسم صبحگاهی و ارتباط با معلم و همکلاسی­‌ها را تجربه کردند و بخشی از کارکرد مهم غیردرسی مدارس جریان گرفت؛ کارکرد‌هایی همچون ارتباط کلامی و غیرکلامی، تجربه زودبرخاستن از خواب، بازی و نشاط در محیط واقعی، ارتباط فردی با معلم و ...؛ این وجه از کارکرد تربیتی-اجتماعی مدارس لازم است همچنان محور فعالیت­‌های دبستان­‌ها باشد و منطقا نمی­‌توان همه عقب­‌ماندگی­‌ها را در کوتاه‌مدت جبران کرد؛ آن­‌هم به­ قیمت تلخ­‌کردن خاطره حضور در مدرسه، ایجاد ترس و استرس مضاعف در ذهن بچه­‌ها و ....

در برخی گزارش­‌ها آمده شماری از معلمان دلسوز تلاش داشته­‌اند عقب­‌ماندگی سه سال اخیر را به­ سرعت جبران کنند؛ این روش و رویکرد، به طور قطع ناموفق، نامناسب و آسیب­‌زاست؛ بنابراین بهترین کار در روز‌های باقی­مانده سال تحصیلی، ادامه تدریس به اندازه­‌ای معقول و تکیه بیشتر به مباحث تربیتی، ارتباطی، تفریحی، اجتماعی و روان‌شناختی حضور در محیط مدرسه است.

۴. درباره دانش­‌آموزان دبیرستانی

در سطح متوسطه اول و دوم نیز برخی دانش­‌آموزان در حالی وارد مقطع بالاتر شده‌اند که فرصت ارتباط و زیست جمعی در مقطع جدید و مقتضیات­ آن را نداشته­‌اند؛ به­ ویژه دانش­‌آموزانی که در این فاصله، به سن بلوغ رسیده و نگاه آنان به مدرسه و محیط­‌های جمعی (و چه­ بسا به جهان) متحول شده است؛ چگونگی برخورد با این تغییرات روانی و احتیاط در روش­‌های تربیتی، یکی از مواردی است که نیاز است به­ طور ویژه از سوی کادر مدارس رعایت شود.

همچنین برخی دانش­‌آموزان درس­‌های جدیدی را (مانند زبان انگلیسی یا عربی) نسبت به زمان پیش از کرونا تجربه می­‌کنند که نیازمند تمرکز بیشتر معلمان و مماشات با آن­ها برای یادگیری است؛ در فرصت ماه­‌های آینده و با عادی­‌شدن کامل وضعیت آموزش، می­‌توان بدون آسیب روانی و دل‌زدگی، عقب­‌ماندگی­‌ها را جبران کرد؛ از جمله با نکاتی که در ادامه همین نوشتار خواهد آمد.

۵. رسیدگی ویژه به دانش­‌آموزان محروم

برخی از دانش‌­آموزان به هر دلیلی (از جمله نداشتن وسایل الکترونیکی یا دسترسی به اینترنت، آشفتگی یا غفلت خانوادگی و ...)، ماه­‌ها از آموزش دور بوده و به احتمال زیاد بیشترین آسیب علمی، تربیتی و روانی به آن‌ها وارد آمده است؛ بنابراین بهتر است در برنامه­‌ای منسجم و منعطف، این دسته از دانش­‌آموزان را شناسایی و برنامه­‌ای ویژه را برای جبران ضعف پیش­‌آمده تدارک دید؛ به طور نمونه یک ساعت تدریس اضافه بعد از تعطیلی مدارس یا استفاده مدیریت­‌شده از تعطیلات آخر هفته.

همچنین این‌گونه دانش­‌آموزان بیشتر از دیگران، آسیب­‌های روانی و رفتاری دیده‌اند، زیرا غم دوری از همکلاسی­‌ها را با مقایسه خود با دیگران، تشدید کرده­‌اند و به احتمال زیاد، آسیب­‌های خانوادگی متعددی داشته‌اند؛ اینجا نقش مشاوران مدارس بسیار مهم است و می‌توانند کمک موثری به کاهش یا جبران لطمه‌ها و ضربه‌های روانی وارد آمده داشته باشند.

۶. نقش مشاوران مدارس

کارکرد مشاوران مدارس محدود به مورد بالا نیست؛ برابر با آمار‌های رسمی و غیررسمی، حجم آسیب­‌های روانی در خانواده­‌ها و دانش‌آموزان (و حتی معلمان) در سه سال اخیر افزایش یافته و نیاز به ترمیم و رسیدگی اصولی و علمی است؛ مشاوران مدراس می­‌توانند با شناسایی آسیب­‌های موجود، به بررسی اولیه و ارجاع آنان به متخصصان بپردازند.

حجم آسیب­‌های روانی در خانواده­‌ها و دانش‌آموزان (و حتی معلمان) در سه سال اخیر افزایش یافته و نیاز به ترمیم و رسیدگی اصولی و علمی است؛ مشاوران مدراس می­‌توانند با شناسایی آسیب­‌های موجود، به بررسی اولیه و ارجاع آنان به متخصصان بپردازند.

۷. یک پیشنهاد بینابینی

امکان افزایش سال تحصیلی به مدت یک ماه، پیشنهادی بود که گفته شده مورد موافقت قرار نگرفته است؛ از طرفی با گرم­‌شدن هوا در بیشتر مناطق کشور و فقر تجهیزاتی مدارس، شرایط دشوار و کلافه­‌کننده­‌ای برای ادامه سال تحصیلی (در تیر ماه) خواهد آفرید. از این رو به جای این گزینه پیشنهادی، از فرصت یک ماه اردیبهشت و ۲۰ روز نخست خردادماه استفاده و امتحانات پایان سال را در دهه سوم خرداد برگزار کرد. همچنان که اشاره شد، می­‌توان از تعطیلات آخر هفته نیز برای جبران بخشی از ضعف­‌های دانش­‌آموزان بهره برد.

از آنجا که جبران ۲ سال و نیم آسیب به سواد و معلومات دانش­‌آموران در فرصت یکی دو ماهه اخیر، ممکن نیست، علاوه بر مورد یادشده می­‌توان برنامه آموزش آنلاین را در تابستان به­‌گونه‌ای ادامه داد که به جای کلاس­‌های رسمی، فرصت رفع اشکال یا مرور درس­‌های دو سال پیش فراهم شود؛ به این ترتیب نه به دانش‌آموز فشار می­‌آید نه معلمی که در ۲۷ ماه گذشته، مجبور به استفاده از شبکه پراشکال «شاد» بوده است.

* روان‌شناس