مجله خبری-سبک زندگی نگار: خاتم سازی یکی از هنرهای با ارزش شرق است. از گذشته خاتم سازی اطلاعات زیادی در دست نیست، زیرا مواد اولیه خاتم اکثرا چسب و چوب است و این دو ماده بر اثر مرور زمان از بین میروند. با این همه در اماکنی که جنبه تقدس داشته و در نتیجه از آنها به خوبی نگه داری شده، به خاتمهایی بر میخوریم که قدمت دویست تا سیصد ساله دارند.
مهمترین مرکز خاتم سازی جهان امروز، ایران است. هر چند در کشورهای هندوستان، سوریه، عراق و فلسطین نیز هنر خاتم کاری وجود دارد، اما به قدمت و ظرافتی که در ایران انجام میشود نیست، در حقیقت این هنر ویژه ایران است. خاتمهای ایران در نمایشگاههای جهانی و بین المللی، همواره در رده اول و ممتاز بوده است.
در موزههای جهان، انواع مختلف خاتمهای مرغوب ایران وجود دارد؛ از جمله تخته شطرنج خاتم کاری شدهای که در موزه "بناکی" در شهر آتن نگه داری میشود و در زمره بهترین نمونه خاتم عصر صفوی است. شاید بهترین نمونه این هنر در عصر حاضر، میز خاتمی است که در نمایشگاه بروکسل - سال ۱۹۵۸- مدال طلا را نصیب خود کرد. در هنر خاتم سازی از چوبهای گوناگون از قبیل عاج، استخوان، برنج و گاهی طلا و نقره استفاده میشود.
ابتدا چوب، استخوان یا فلز را به صورت منشورهای مثلث القاعده میبرند و آنها را بنحوی کنار هم قرار میدهند که برش عرضی آنها دارای اشکال هندسی منظم باشد، زیرا شکل عمومی بیشتر خاتمها را نقوش هندسی تشکیل میدهد.
بعد این برشها را در کنار هم و بوسیله سریشم، روی ورقه نازکی از چوب، میچسبانند و نهایتا ورقه را بر اشیاء گوناگونی مانند میز، صندلی، جعبه، قاب و ... مینشانند. اخیرا خاتمهای خطی نیز ساخته میشود که در آن کلماتی مانند اسماء خداوندی بعنوان نقش ظاهر میشوند.
در خاتمهای گرانقیمت، قسمتهای فلزی خاتم از طلا یا نقره تشکیل میشود و به جای استخوان در ساخت آنها عاج به کار میرود. مرغوبترین انواع خاتم، به "پره وارو" و "سیم دار" مشهور است. این هنر از دویست سال پیش تا کنون بدون تغییرات زیاد باقی مانده و نمونه کارهای قدیمی و معاصر تفاوت چندانی باهم ندارند.
چوب فوفل، آبنوس، عناب، شاه چوب، آزاد، بقم، نارنج و چوب شمشاد.
مفتولهای طلایی یا نقره ای، مس، برنج، آلومینیوم.
استخوان ساق پا و دست شتر یا اسب، عاج فیل، استخوان مصنوعی
این رنگ از ترکیب نشادر، براده مس و سرکه تهیه میشود. استخوانهای بریده شده را در ظرف حاوی محلول رنگی میریزند و مدت شش ماه در معرض نور خورشید قرار میدهند. امروزه از آنجائیکه تهیه استخوان شتر مشکل است، از چوب نارنج به جای استخوان شتر استفاده میکنند و برای رنگ کردن آن، از رنگ سبز مخصوص رنگرزی پشم استفاده میکنند.
وسایل و ابزار خاتم سازی عبارتند از: رنده، تنگ، اره، سوهان، پرگار، گونیا، چکش، گازانبر، مغار، پرس.
اصولا سطح یک خاتم به دو علت روغن زده میشود: براق شدن خاتم و حفاظت آن در مقابل رطوبت، گرما و سرما. در گذشته برای این کار روغن جلا یا سندلوس (شیره درخت کاج) به کار میرفت. بعدها از روغن هاویلوکس استفاده شد و امروزه از پلی استر استفاده میکنند.
خاتم از نظر گل تنوع زیادی دارد، از میان آنها میتوان به: خاتم پره وارو، پره ای، ابری، نه گلی لایه دار، شش و لوز، بته جقه ای، خیابانی، طاقی، قمی، جناقی و خاتم دورنگ اشاره کرد. از انواع حاشیه نیز میتوان حاشیه شش گلی، جویی، بازوبندی، طوره دار، شمسه دار و حاشیه تخمه دار را نام برد