آبله میمون مثل کرونا، پاندمی می‌شود؟

به گزارش مجله خبری نگار، پس از اعلامیه اخیر سازمان جهانی بهداشت باید نگران سویه خطرناک ام‌پاکس یا آبله میمون بود. این ویروس سلامت عمومی را به خطر انداخته، و به‌دنبال تداوم انتشار و اوج‌گیری روز‌به‌روز بیماری در جمهوری دموکراتیک کنگو، سازمان جهانی بهداشت وضعیت اضطراری اعلام و از آن به‌عنوان یک مسئله «بین‌المللی» یاد کرده است که اقدامات فوری برای مقابله با انتقال ویروس به مناطق دیگر جهان را ضروری می‌کند. 

اگرچه آبله میمون یا ویروس ام‌پاکس به اندازه کووید-۱۹ و ابولا هراس انگیز نیست، اما «وضعیت اضطراری برای سلامت عمومی» مقوله‌ای است که سازمان بهداشت جهانی پیشتر برای ویروس‌های واگیردار و کشنده‌ای، چون کووید-۱۹ و ابولا در آفریقا به کار برده بود و هشدار اخیر این سازمان در‌حالی صورت گرفته که کشور کنگو از اوایل سال میلادی جاری با یک سویه جدید از ویروس ام‌پاکس درگیر شده است؛ سویه‌ای که گفته می‌شود راحت‌تر از سویه‌های قبلی منتقل می‌شود. 

در روز‌های اخیر هم سوئد اعلام کرد که اولین مورد ابتلا به آبله میمون در این کشور شناسایی شده است؛ پیش‌تر موارد ابتلا در کشور‌های آفریقایی و افرادی که به آنجا سفر می‌کردند، دیده می‌شد و در سال ۲۰۲۲ که سازمان بهداشت جهانی وضعیت اضطراری اعلام کرد و بیماری در آفریقا اوج گرفت، کشور‌های آفریقایی به‌ندرت از واکسن‌های تولید شده بهره بردند. امسال هم گفته می‌شود که دسترسی اندک به واکسن و امکانات پزشکی در برخی از مناطق کنگو موجب انتشار هرچه بیشتر بیماری شده و احتمال انتقال آن به مناطق دیگر جهان بالا رفته است. به اذعان متخصصان بیماری‌های عفونی این ویروس چه به لحاظ قدرت انتقال و شیوع، چه به لحاظ مرگ و میر به اندازه ابولا و کووید-۱۹ خطرناک نیست، اما باتوجه به اینکه نسخه جهش‌یافته ام‌پاکس در بسیاری از کشور‌های آفریقا شیوع یافته است؛ بیم آن می‌رود که در سرتاسر جهان گسترش یابد و به‌لحاظ کیفی دچار جهش بیشتری شود.

به این ترتیب «شباهت‌های کمی میان ام‌پاکس و کووید-۱۹ وجود دارد و ما وارد وضعیت قرنطینه دیگری نمی‌شویم.» این را مدیر منطقه اروپای سازمان جهانی بهداشت، در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام و گفته است: «این بار، ما بسیاری از ابزار‌های مورد نیاز برای جلوگیری از گسترش ام‌پاکس را در اختیار داریم. از طرفی اطلاعات زیادی درباره ویروس آبله میمون و ابزار‌هایی برای کنترل آن وجود دارد و گسترش این بیماری به معنای شیوع یک بیماری همه‌گیر دیگر مانند کرونا نیست.»

تفاوت ام‌پاکس و کووید۱۹

با این وجود مدیر منطقه اروپای سازمان جهانی بهداشت هشدار می‌دهد که برای کنترل و حذف ام‌پاکس باید در سطح جهانی اقدام کنیم نه اینکه وارد چرخه دیگری از غفلت شویم: «اگرچه ام‌پاکس همان کووید نیست، اما بدان معنا نیست که ما می‌توانیم درس‌هایی را که کووید به ما آموخته نادیده بگیریم و در مقابل آخرین تهدید برای سلامت عمومی جهان بسیج نشویم.» 
آنطور که متخصصان مطرح می‌کنند، بیماری‌های ام‌پاکس و کووید۱۹ با یکدیگر تفاوت دارند. آبله ام (ام‌پاکس) از خانواده ویروس‌های آبله است، اما علائم ملایم‌تری مانند تب، لرز و درد‌های بدنی ایجاد می‌کند. در افرادی که به علائم جدی‌تر دچارند ممکن است ضایعات مشخصی روی صورت، دست‌ها، سینه و اندام تناسلی‌شان ایجاد شود.

دانشمندان این ویروس را، که پیش‌تر با نام آبله میمونی شناخته می‌شد، نخستین بار در سال ۱۹۵۸، زمانی که شیوع بیماری‌هایی «شبیه به آبله» در میمون‌ها مشاهده شد، شناسایی کردند. پس از آنکه دانشمندان اظهار کردند که منشا این ویروس ممکن است از جوندگان باشد، نام این بیماری به‌دلیل نادرستی‌اش، به آبله ام تغییر یافت. ساختار داخلی آن کاملاً با ساختار کرونا ویروس‌ها فرق دارد و علیرغم اینکه در گذشته سالانه میلیون‌ها نفر را به کام مرگ می‌کشاند، اکنون به دلیل وجود واکسن هیچ سویه‌ای از ام‌پاکس مرگ و میر بالایی ندارد. 

بیماری کووید-۱۹ در پی ابتلا به ویروس سویه‌های سارس کووید ۲ نمایان می‌شود، که منسوب به خانواده ویروس‌های کروناست که اغلب باعث ایجاد بیماری‌های سبک و غیرجدی می‌شود. اما این سویه قادر است بیماری‌های مهلکی نیز پدید آورد و چندین سیستم و اندام بدن را درگیر کرده و فرد را به کووید طولانی مدت دچار کند. همچنین این ویروس می‌تواند در هوا باقی بماند و به فاصله‌های دورتر انتقال یابد. اما در مورد بیماری ام‌پاکس موضوع متفاوت است و این بیماری از طریق تماس نزدیک با فرد آلوده، قابل انتقال است و ویروس ام‌پاکس برای مدتی روی سطوح باقی می‌ماند و فرد مبتلا تا زمانی که به طور کامل بهبود نیافته، همچنان عامل انتقال خواهد بود. این ویروس در همان نقطه ورود به بدن شروع به ازدیاد کرده و سپس غدد لنفاوی را نشانه می‌گیرد. این بیماری از طریق سیستم لنفاوی در طول یک دوره نهفتگی که در برخی موارد تا سه هفته به طول می‌انجامد، به سایر اندام‌ها تسری می‌یابد و قادر است هر ناحیه از پوست را درگیر کند. تاول‌های ظاهر شده شبیه آبله است. داخل ضایعات تاولی مایع است که مسری بوده و همراه با خارش است.

۲ تا ۴ هفته طول می‌کشد تا این بیماری بهبود یابد. در برخی از افراد نظیر کودکان و افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند این بیماری به صورت شدیدتری بروز می‌کند. گسترش نوع جدیدی از ویروس آبله ام «بسیار نگران‌کننده» توصیف شده به این دلیل که تهاجمی‌تر است و کشندگی بیشتری دارد و برخلاف شیوع‌های قبلی آبله ام که در آنها ضایعات بیشتر روی سینه، دست‌ها و پا‌ها دیده می‌شد، نوع جدید این بیماری علائم ملایم‌تری دارد و ضایعاتی روی اندام‌های تناسلی ایجاد می‌کند. این امر تشخیص آن را سخت‌تر می‌کند و سبب می‌شود که افراد بدون اینکه از آلودگی‌شان خبر داشته باشند احتمالا دیگران را مبتلا کنند. اعلام وضعیت اضطراری بهداشت عمومی سازمان جهانی بهداشت نیز به همین منظور و با هدف اقدام سریع و قاطع کشور‌ها صورت گرفته است. 

به گزارش یورونیوز اعلام وضعیت اضطراری ازسوی سازمان بهداشت جهانی اساساً زنگ خطری به دولت‌ها و نهاد‌های مربوطه برای اتخاذ اقدامات بهداشتی لازم نظیر انجام آزمایش و فراهم‌ساختن واکسن و دارو‌های مورد نیاز است. دولت‌های آفریقایی به هشدار‌های گذشته سازمان بهداشت هیچ توجهی نکردند و دولت‌های اروپا و آمریکا نیز شیوع این ویروس در آفریقا را جدی نگرفتند. سازمان بهداشت جهانی گفته است که امسال بیش از ۱۴هزار نفر در آفریقا به این ویروس مبتلا شدند که از میان آنها ۵۲۴ نفر جان باختند. ۹۶ درصد از کل موارد ابتلا به کشور کنگو مربوط می‌شود و اعلام وضعیت اضطراری بین‌المللی پس از آن صورت گرفته که بیشترین میزان ابتلا در کشور‌های همسایه کنگو یعنی کنیا، رواندا و اوگاندا دیده شده است. در حال حاضر، ۳۴ کشور در آفریقا یا در معرض خطر ابتلا به این بیماری اند یا از پیش به آن مبتلا شدند و سازمان بهداشت جهانی، بالاترین سطح هشدار را برای مقابله با تهدید‌های موجود علیه بهداشت عمومی اعلام کرده و هدف از آن، اعلام هشدار به دولت‌هاست تا برای محافظت از جمعیت خود در برابر بیماری اقدامات ضروری را در پیش گیرند و این اقدام می‌تواند به تسریع تحقیقات، تأمین مالی و اجرای اقدامات برای جلوگیری از گسترش یک همه‌گیری کمک کند. 

معمولا در چنین مواردی به دولت‌ها توصیه می‌شود که در میان پزشکان و بیمارستان‌ها آگاهی‌بخشی کنند تا اقدامات حفاظتی لازم در مواجهه با موارد مشکوک بیماری انجام شود. به‌علاوه، افراد جامعه در مورد روش‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری آموزش‌های ضروری را دریافت کنند.

هنوز موردی از آبله میمونی در کشور شناسایی و ثبت نشده است

خوشبیختانه هنوز موردی از ابتلا به بیماری آبله میمون در ایران منتشر نشده و «بابک عشرتی»، معاون فنی مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با اعلام این موضوع هشدار داده است که بیماری به مرز شرقی ایران، یعنی پاکستان رسیده و سه مورد ابتلا در آن کشور شناسایی شده است. فرد حامل این بیماری ظاهراً از یک کشور حوزه خلیج فارس به پاکستان سفر کرده بوده است. طی روز‌های گذشته علیرغم انتشار اخباری در فضای مجازی از زبان مینو محرز پزشک متخصص بیماری عفونی مبنی بر شیوع آبله میمون در کشور، سید محمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با بیان اینکه هیچ موردی از آبله میمونی در کشور شناسایی و ثبت نشده عنوان کرده است: «با پیگیری از وزارت بهداشت تاکید شد که هیچ موردی از آبله میمونی در کشور مشاهده و ثبت نشده و همکاران بهداشتی ما در تمامی مرز‌های کشور حساسیت‌های جدی‌ای در مورد بیماری‌های واگیردار دارند و هر مورد مشکوکی را غربالگری می‌کنند.» 

لزوم کنترل سلامت مسافران

«سویه‌ای از ویروس آبله میمونی که در حال حاضر شیوع دارد سویه‌ای جدید و جهش یافته است، این سویه مسری‌تر و تهاجمی‌تر است و کشندگی بیشتری دارد و اگر ویروسی که ۲ سال پیش شیوع داشت یک درصد کشندگی داشت ویروسی که اکنون شیوع دارد، ۱۰ درصد کشندگی دارد و ضایعات و علائم بیمار نیز در این سویه بیشتر است.» این عبارت را آمیتیس رمضانی عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ایران در گفتگو با «رسانه ها» مطرح و تاکید کرده است: «از آنجایی که موارد ابتلا به آبله میمونی در اروپا در حال شناسایی شدن است باید در مبادی ورودی کشور مراقب باشیم. همچنین افرادی که قصد سفر به آفریقا را دارند باید بسیار مراقب باشند چرا که پیش‌بینی می‌شود آبله میمونی به تدریج در کل آفریقا شیوع پیدا کند و از آنجا به قاره‌های دیگر نیز انتشار یابد؛ بنابراین بیش از همه باید موارد سرایت را کاهش داد و این امکان پذیر نمی‌شود مگر با کنترل سلامت مسافران از کشور‌هایی که موارد بیماری در آنها شیوع یافته است.» برهمین اساس یورونیوز گزارش داده است که کشور چین در پی اعلام سازمان جهانی بهداشت مبنی بر وضعیت اضطراری این ویروس، طی ۶ ماه آینده افراد و کالا‌هایی را که به این کشور وارد می‌شوند برای بررسی احتمال انتقال آبله ام زیر نظر خواهد داشت. افرادی که از کشور‌هایی می‌آیند که در آنجا آبله ام شیوع داشته یا با موارد ابتلا تماس داشته‌اند یا خودشان علائمی دارند، موظف‌اند به گمرک گزارش دهند. وسایل نقلیه و کالا‌های مناطق آلوده نیز باید ضدعفونی شوند.

یک متخصص بیماری‌های عفونی مبتنی بر اطلاعات سازمان کنترل بیماری‌های آمریکا بیان کرده است، ام پاکس یا آبله میمون، بیماری است که از طریق آلودگی به ویروس آبله میمون ایجاد می‌شود. این ویروس از همان خانواده ویروس آبله است. افرادی که به آبله میمون مبتلا می‌شوند، ضایعات پوستی شبیه دانه، جوش یا زگیل روی بدنشان ایجاد می‌شود و ممکن است علائم دیگری هم همراهش باشد. این عارضه پوستی به‌اشکال مختلف و در سطوح متفاوت ایجاد می‌شود، از‌جمله ممکن است به‌صورت لکه‌های خون مردگی روی پوست در بیاید. این متخصص در ادامه بر این مهم صحه گذاشته است که آبله میمون یک بیماری مشترک بین انسان و حیوان بوده و از همان ابتدا به‌صورت اندمیک در بخش‌هایی از مرکز و غرب آفریقا شیوع یافته است.
منشا بیماری ناشناخته است

مهرداد هاشمی، متخصص بیماری‌های عفونی در زمینه پیشینه این بیماری به ما می‌گوید: «بیماری آبله میمون برای اولین بار در سال ۱۹۵۸ دیده شد. در آن هنگام دو مجموعه از میمون‌هایی که برای مطالعه نگهداری می‌شدند، به آبله مبتلا شدند. اگرچه اسم این ویروس و بیماری آبله میمون گذاشته شده، ولی واقعا منشا بیماری شناخته نشده است. پژوهشگران حدس می‌زدند بیماری از جوندگان یا جانورانی از خانواده میمون‌ها به انسان سرایت کرده است. اولین مورد انسانی ابتلا به آبله میمون در سال ۱۹۷۷ در جمهوری دموکراتیک کنگو شناسایی شد. در سال ۲۰۲۲ ویروس و بیماری آبله میمون در یک مقطع در مناطق مختلف جهان منتشر شد. پیش‌از آن، انتقال بیماری به کشور‌های مختلف بسیار نادر بود و تنها موارد اندکی وجود داشت که ویروس به‌دلیل انتقال حیواناتی از مناطق آندمیک در آفریقا به کشور‌های دیگر منتقل شده بود. سازمان بهداشت جهان در آن سال نام بیماری را به‌دلیل پیامد‌های منفی فرهنگی و منطقه‌ای عوض کرد، اما همچنان نام قبلی در بسیاری موارد استفاده می‌شود.»

این متخصص با اشاره به اینکه به‌طور کلی دو سویهٔ اصلی از این ویروس وجود دارد که با عناوین «تبارشاخهٔ ۱» و «تبارشاخهٔ ۲» شناخته می‌شود، می‌گوید: «هر تبارشاخه یک، گروهی گسترده از ویروس‌هاست که طی دهه‌ها تکامل یافته و از نظر ژنتیکی و بالینی متمایز است. هر دو این سویه‌ها می‌توانند از طریق تماس مستقیم با جانور آلوده، تماس نزدیک با فرد آلوده و تماس مستقیم با اشیا آلوده شده به ویروس منتقل شود. سمپتوم‌های این ویروس شبیه به آنفلوآنزاست با این تفاوت که علاوه بر تب و لرز، درد ماهیچه و ... تاول‌های چرکین نیز بر سطح پوست ظاهر می‌شوند. این تاول‌ها نتیجه واکنش سیستم ایمنی بدن و مقابله با عفونت است که ابتدا به شکل برآمدگی‌های قرمز ظاهر، سپس به تاول‌هایی پر از مایع بدل می‌شوند، و درنهایت به کبره بر روی پوست استحاله می‌یابند. انتقال این ویروس همچنین از طریق تعاملات طولانی‌مدت و رودررو مانند صحبت کردن نیز ممکن است. از سوی دیگر، ویروس آبلهٔ ام می‌تواند از طریق تماس با اشیاء، پارچه‌ها و سطوحی که پس از استفادهٔ فرد مبتلا ضدعفونی نشده‌اند نیز به هرکسی منتقل شود. این شامل مواردی مانند لباس، رختخواب، حوله یا اسباب‌بازی هم می‌شود.

سویه تبارشاخهٔ یک که نوع شدیدتری از بیماری را ایجاد می‌کند، در آفریقای مرکزی شناسایی شد. اوج‌گیری بیماری ناشی از انتشار این ویروس تلفاتی حدود ۱۰ درصد داشته، اما اخیرا تاثیر نسبتا ضعیف‌تری روی بیماران داشته است. ویروس تبارشاخهٔ دو ضعیف‌تر است که در سال ۲۰۲۲ موجب همه‌گیری بیماری آبله میمون شد. بر اساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، یک فرد مبتلا از زمانی که علائم بیماری بر بدن او ظاهر می‌شود تا زمانی که ضایعات پوستی به‌طور کامل بهبود یابد و یک لایه پوست تازه بر روی آن تشکیل شود، می‌تواند ناقل ویروس آبلهٔ ام باشد. برخی افراد ممکن است ویروس آبلهٔ ام را از یک تا چهار روز پیش از ظاهر شدن علائم به دیگران منتقل کنند.» 

اگرچه موارد ابتلا به بیماری ام پاکس یا آبله میمون معمولا خطر مرگ ندارد، اما آنطور که دکتر مهرداد هاشمی عنوان می‌کند: «چند دسته از افراد ممکن است دچار بیماری شدیدتری شوند. این افراد، کودکان زیر یک سال، زنان باردار، افرادی با سیستم ایمنی ضعیف و کسانی که سابقه ابتلا به بیماری اگزما دارند را شامل می‌شوند و اخیرا دانشمندان اعلام کردند که نسخه جهش‌یافته این ویروس، که در جمهوری کنگو شناسایی شده، قادر است ۱۰ درصد از بیمارانی را که مبتلا می‌شوند به کام مرگ بکشاند. علت اصلی شیوع و گسترش کنونی ام‌پاکس نیز به همین جهش برمی‌گردد. به شکل تاریخی ام‌پاکس در کسانی یافت می‌شد که گوشت شکار مصرف می‌کردند و معمولاً شیوع آن در سطح خانوار باقی می‌ماند.»

چطور از ابتلا به بیماری جلوگیری کنیم؟

این متخصص بیماری‌های عفونی در ادامه به این پرسش که چگونه می‌توان از ابتلا به بیماری آبله ام جلوگیری کرد، اینگونه پاسخ می‌دهد: «راه‌های مختلفی برای جلوگیری از ابتلا به بیماری آبله میمون وجود دارد. اول، پرهیز از ارتباط پوستی با افرادی است که مبتلا هستند، یا ضایعات پوستی مشکوک به آبله میمون، مثل زگیل، دانه و جوش یا لکه‌های خشک خون مردگی روی پوست دارند. دوم، بالا بردن اطلاعات و دانش در مورد کاهش خطر ابتلا در حین رابطه جنسی و ارتباطات اجتماعی نزدیک. سوم، واکسن زدن. سازمان بهداشت جهانی علاوه‌بر این توصیه‌ها، تاکید کرده است که اگر متوجه شدید بیماری در منطقه شما در حال انتشار است، اطلاعات و دانش خود درباره بیماری را با اطرافیان و ساکنان منطقه خود در میان بگذارید. در عین حال، حتما در روز چند بار دستان خود را با آب و صابون بشویید. کسانی که مبتلا شده‌اند باید از دیگران جدا بمانند، تا هنگامی که ضایعات پوستی آنها رفع شود، خونمردگی‌ها بیفتد و لایه تازه پوست ساخته شود.»

واکسن‌ها در همه کشور‌ها موجود نیستند

سه واکسن تولید شده برای جلوگیری از ام پاکس (آبله میمون)، از سوی سازمان بهداشت جهانی تایید و توصیه شده در جوامعی که احتمال شیوع در آنها وجود دارد، افراد باید واکسینه شوند. در این باره آمیتیس رمضانی، عضو هیئت‌علمی انستیتو پاستور با اشاره به اینکه هنوز واکسن این بیماری در ایران وجود ندارد؛ عنوان می‌کند:

«برای این بیماری واکسن وجود دارد و این واکسن‌ها در همه کشور‌ها موجود نیستند، اما سازمان بهداشت جهانی این واکسن‌ها را دارد. هم می‌توان برای پیشگیری از این بیماری قبل از تماس با مورد آلوده از واکسن استفاده کرد و هم اینکه اگر شخصی با بیماری در تماس بوده و تا ۴ روز پس از تماس واکسن را تزریق کند دیگر به این بیماری مبتلا نمی‌شود. بهتر است در حال حاضر کشور‌های آفریقایی که با طغیان این بیماری مواجه هستند واکسینه شوند چرا که تعداد این واکسن‌ها آنقدر نیست که برای همه کشور‌ها مورد استفاده قرار گیرد البته واکسن آبله که ما نیز در کودکی آن را تزریق کردیم، می‌تواند از ابتلا به آبله میمونی پیشگیری کند.» 

حسین کیوانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی و متخصص ویروس‌شناسی بالینی نیز با تاکید براینکه آخرین بار سازمان جهانی بهداشت در دهه ۸۰ میلادی برای واکسیناسیون علیه آبله شرایط اضطراری اعلام کرد، می‌گوید: «از آن‌جا که از آن زمان تا کنون واکسیناسیون علیه آبله عمومیت نداشته، سازمان جهانی بهداشت با دیده شدن موارد این بیماری در کشور‌های آفریقایی نظیر کنگو، برونئی، روآندا و کنیا هشدار داده و برای کشور‌هایی که احتمال شیوع بیماری وجود دارد برنامه واکسیناسیون گذاشته است.» این پزشک ویروس‌شناس بر این باور است که در ایران به‌دلیل شمار کم و کنترل‌شده میمون‌ها و رفت‌وآمد‌های محدود توریستی به کشور‌های آفریقایی، احتمال شیوع این بیماری کم است و نگرانی‌هایی از جنس کرونا وجود ندارد بنابراین سخنگوی سازمان جهانی بهداشت، تاکید کرده که این سازمان استفاده از ماسک و واکسیناسیون عمومی را توصیه نمی‌کند و تنها افرادی که در معرض خطر این بیماری هستند واکسن بزنند.

منبع: رسالت