صنعت مد و فشن، بازیگر مهم تخریب محیط‌زیست!

به گزارش مجله خبری نگار/رسالت: صنعت مد و پوشاک بر روی محیط‌زیست تأثیری به‌غایت فاجعه‌آمیز دارد و پس از نفت به‌عنوان دومین صنعت آلوده‌کننده جهان شناخته می‌شود که حدود ۱۰ درصد از گاز‌های گلخانه‌ای از سوی این صنعت تولید می‌شود و طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد، زنجیره تولید صنعت مد و به‌ویژه صنعت نساجی سومین بخش بزرگ ازنظر انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، پس از مواد غذایی و ساخت‌وساز است. در این صنعت بالغ‌بر ۸ هزار ماده شیمیایی زیان‌بار به‌کار می‌رود و باتوجه به اینکه مد و لباس پیوسته در حال رشد و گسترش است، آسیب‌ها و خسارات تحمیلی بر محیط‌زیست روز‌به‌روز بیشتر می‌شود و باید در نظر داشت که سهم کمد لباس ما در تخریب محیط‌زیست به‌هیچ‌وجه ناچیز نیست.

این موضوع مدت‌هاست به واقعیتی شناخته‌شده برای عموم مردم تبدیل شده و دیگر نمی‌توان پیامد‌های آن را پنهان کرد. با‌این‌حال همچنان بازار فست فشن و تبلیغات رسانه‌ای به سمت مصرف‌گرایی بسیار داغ است. 

فست فشن در ردیف صنایعی قرار دارد که مواد دورریختنی بسیاری به طبیعت وارد می­‌کند. مردم سالانه حدود ۱۰ میلیون تن از لباس­‌های فست فشن خود را دور می‌ریزند. لباس‌هایی که میانگین فقط ۶ بار پوشیده شده‌اند. در بیشتر کشور‌هایی که پوشاک تولید می‌کنند، پساب و فاضلاب سمی کارخانه‌های منسوجات به‌صورت مستقیم به درون رودخانه‌ها تخلیه می‌شود. پساب شامل مواد سمی مانند سرب، جیوه، آرسنیک و مواد دیگر است. این مواد برای زندگی آبزیان و سلامت میلیون‌ها نفری که از منابع رودخانه‌ها تغذیه می‌کنند، بسیار مضر است. اگر آلودگی به سطح دریا برسد، به‌سرعت کل جهان را درگیر خواهد کرد. دیگر منبع اصلی آلودگی آب، استفاده از کود شیمیایی برای تولید نخ است که باعث آلودگی شدید آب و تبخیر نمودن آن می‌شود.

علی تهمتن، فعال حوزه مد پایدار در‌این‌باره به ما می‌گوید: «۲۰ درصد از آلودگی آب صنعتی به دلیل تعمیر و یا دفع منسوجات است. سالانه ۲۰۰ هزار تن رنگ به دلیل پساب از بین می‌رود. ۹۰ درصد آب‌های آلوده در کشور‌های درحال‌توسعه در رود‌ها روانه می‌شوند، بدون آن‌که تصفیه شوند. همچنین صنعت مد، مصرف‌کننده عمده آب است. مقدار عظیمی از آب آشامیدنی جهت فرآیند‌های رنگزنی و تکمیلی برای همه لباس‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. حدود ۲۰۰ تن آب آشامیدنی برای هر تن لباس رنگ شده به‌کاربرده می‌شود. همچنین پنبه به مقدار زیادی آب‌برای رشد (و گرما) نیاز دارد، به همین خاطر معمولا در مناطق گرم‌و‌خشک کشت می‌شوند. بالغ‌بر ۲۰۰۰۰ لیتر آب برای تولید حداقل یک کیلوگرم پنبه نیاز است. استفاده از این حجم آب، فشار عظیمی بر روی این منبع گران‌بها که حقیقتا کمیاب است، به وجود می‌آورد و نتایج اکولوژیک وسیعی از‌جمله بیابانی کردن کشور باستانی آرام (احتمالا بخشی از سوریه امروزی) که تولید پنبه باعث از بین بردن منابع آب آن شده، به‌دست‌آمده است.» 

استفاده ۱.۵ تریلیون لیتر آب در سال 

این فعال حوزه مد پایدار در ادامه تأکید می‌کند بر اینکه «درحالی‌که ۷۵۰ میلیون نفر در جهان دسترسی به آب آشامیدنی ندارند، سالانه ۱.۵ تریلیون لیتر آب توسط صنعت مد استفاده می‌شود و برای دفع هر تن پارچه ۲۰۰ تن آب استفاده می‌شود! تأثیرات محیطی مد فقط درزمینه آب‌و‌هوا نیست. طبق گزارش برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد برای تولید یک شلوار جین ۳۷۸۱ لیتر آب مصرف می‌شود. نساجی صنعت تشنه‌ای است که سالانه ۹۳ میلیارد مترمکعب - معادل نیاز پنج میلیون نفر- آب مصرف می‌کند. افزون‌بر‌این، این صنعت تولیدکننده ۲۰ درصد از کل فاضلاب روی کره زمین و مقدار زیادی زباله است، زیرا ۸۷درصد از کل الیاف سوزانده به محل‌های دفن زباله فرستاده می‌شوند. فقط لباس‌های دور ریخته‌شده نیستند که آلودگی ایجاد می‌کنند، حتی شستن لباس‌های فیبر مصنوعی در هر سال، نیم میلیون تن ریزفیبر - معادل ۵۰میلیارد بطری پلاستیکی - را وارد اقیانوس‌های آزاد می‌کند و به مشکل ریزپلاستیک‌ها می‌افزاید. از سوی دیگر ما هر زمان که پوشاک مصنوعی (پلی‌استر، نا‌یلون و موارد دیگر) را می‌شوییم، حدود ۱۹۰۰ میکرو الیاف منحصربه‌فرد را در آب آزاد خواهیم کرد که این الیاف به درون اقیانوس‌ها وارد می‌شوند. محققین کشف کرده‌اند که ارگانیسم‌های آبزی کوچک، این میکرو الیاف را قورت می‌دهند. این الیاف توسط ماهیان کوچک خورده می‌شوند و خود این ماهی‌ها غذای ماهیان بزرگ‌تر هستند، بنابراین پلاستیک وارد زنجیره غذایی ما می‌شود. ۸۵ درصد زباله‌های جمع شده در کنار ساحل دریا‌ها، میکرو الیاف‌ها هستند. سالانه ۱۹۰ هزار تن از پارچه‌های میکرو الیاف در اقیانوس‌ها رها می‌شوند. پوشاک قدیمی در مقایسه با پوشاک جدید، بیشتر از دو برابر ذرات معلق در هوا آزاد می‌کنند.»

تهمتن با اشاره به اینکه امروزه لباس و پوشاک تبدیل به کالا‌هایی یک‌بارمصرف شده‌اند، می‌گوید: «درنتیجه ما به‌صورت گسترده منسوجات را تولید می‌نماییم. یک خانواده در جهان غرب به‌طور متوسط ۳۰ کیلوگرم لباس در یک سال دور می‌اندازد. فقط ۱۵درصد از این لباس‌ها می‌توانند بازیافت یا بخشیده شوند و بقیه مستقیما به محل دفن زباله فرستاده شده یا سوزانده می‌شوند. الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر و پلاستیک جزء الیاف زیست تجدیدنا‌پذیر هستند و تجزیه آنها بیش از ۲۰۰ سال طول می‌کشد. در ۷۲ درصد از لباس‌های ما از الیاف مصنوعی استفاده شده است. ۵.۲ درصد از زباله‌های ریخته شده در محل دفن زباله، پارچه هستند و امروزه میانگین عمر یک لباس در خوش‌بینانه حالت ممکن ۳ سال برآورد شده است.» 

صنعت پوشاک و انتشار ۱۰ درصد کربن در جهان

تهمتن با تأکید براینکه مواد شیمیایی یکی از اجزای عمده لباس را تشکیل می‌دهند، عنوان می‌کند: «از مواد شیمیایی در هنگام تولید الیاف، رنگزنی، زنگ‌زدایی و فرآیند مرطوب کردن پوشاک استفاده می‌شود. استفاده وسیع از مواد شیمیایی موجب آلودگی گسترده آب شیرین و آب اقیانوس و فروسایش خاک شده است. بعضی از این مواد برای مصرف‌کننده نیز مضرند. معمولا برای تولید یک کیلوگرم پارچه، یک کیلوگرم مواد شیمیایی موردنیاز است. ۲۳ درصد تمام مواد شیمیایی تولیدشده در دنیا برای صنعت نساجی استفاده می‌شود. ۲۷ درصد از وزن منسوجات ۱۰۰ درصد طبیعی، از مواد شیمیایی ساخته شده است و باید الیاف ارگانیک و برند‌های پایدار را انتخاب و از شستشوی همیشگی لباس‌های جدید قبل استفاده از آنها برای اولین مرتبه جلوگیری کرد.» 

او تصریح می‌کند: «صنعت پوشاک باعث انتشار ۱۰ درصد کربن در جهان می‌شود و به دلیل انرژی مورداستفاده در هنگام تولید، ساخت و حمل‌و‌نقل میلیون‌ها پوشاک خریداری‌شده در هر سال، گاز‌های گلخانه‌ای زیادی را ایجاد می‌کند. الیاف مصنوعی (پلی‌استر، آکریلیک، نا‌یلون و غیره) در عمده لباس‌های ما مورداستفاده قرار می‌گیرند. این الیاف از طریق سوخت فسیلی ساخته می‌شوند که تولید انرژی بسیاری شدیدتری را نسبت به الیاف طبیعی موجب می‌شوند. بیشتر لباس‌های ما در کشور‌های چین، بنگلادش و هند تولید می‌شوند. کشور‌هایی که منابع عمده سوخت آنها، زغال‌سنگ است. این نوع کثیف از انرژی، باعث انتشار کربن می‌شود. الیاف مصنوعی ارزان موجب آزادشدن گاز‌هایی مانند «ان دو او» می‌شوند که ۳۰۰ برابر از «س او دو» مضر‌تر هستند. معمولا ۲۳ کیلوگرم از گاز‌های گلخانه‌ای برای تولید یک کیلوگرم از منسوجات، در هوا آزاد شده و سالانه ۷۰ میلیون بشکه نفت برای تولید پلی‌استر استفاده می‌شود. اگر ما یک لباس را تنها ۵ بار به‌جای ۵۰ بار بپوشیم، ۴۰۰ درصد بیشتر بخار گاز کربن تولید می‌شود؛ لذا باید الیاف طبیعی انتخاب و با خرید کمتر و با‌کیفیت بهتر و در صورت لزوم مرمت لباس از مصرف بیش‌از‌حد در این زمینه جلوگیری کرد و یا نسبت به خرید لباس‌های تولیدشده در کشور‌هایی که از منابع سوخت تجدید‌پذیر استفاده می‌کنند، اقدام کرد.»

این فعال حوزه مد پایدار به نقش صنعت مد در فروسایش خاک نیز اشاره کرده و می‌گوید: «خاک جزء عنصر اصلی اکوسیستم محسوب می‌شود و ما برای تولید غذا به سلامتی خاک نیاز داریم. یکی از مشکلاتی که محیط‌زیست سیاره ما در حال حاضر با آن مواجه است، فروسایش خاک است. این مسئله برای امنیت غذای جهانی، تهدیدی عمده خواهد بود و در گرمایش جهانی کره زمین نیز مشارکت می‌کند؛ بنابراین صنعت مد به طرق مختلفی، نقش عمده‌ای در فروسایش و تخریب خاک ایفا می‌کند. چرای بی‌رویه مراتع برای افزایش پشم بز‌های کشمیری و گوسفند، فروسایش خاک به دلیل استفاده گسترده از مواد شیمیایی جهت رشد پنبه، به وجود آوردن بیابان توسط الیاف مبتنی بر پشم مانند رایون، بخشی از فعالیت‌های صنعت مد است که تخریب خاک را به‌دنبال دارد. به همین علت ۹۰ درصد از خاک مغولستان، در معرض تهدید خشکسالی به دلیل پرورش بز برای تولید الیاف کشمیر قرار دارد. ۹۳ درصد فروسایش خاک در دنیا به ترتیب به دلیل چرای بی‌رویه، جنگل‌زدایی و کشاورزی است و پیش‌بینی شده در ۵۰ سال آینده فروسایش خاک منجر به کاهش ۳۰ درصدی تولید غذا شود و باید برای جلوگیری از این مسئله الیاف سازگار با خاک را انتخاب کرد.» 

تهمتن، قطع درختان جنگل‌ها را نیز از دیگر پیامد‌های ناگوار صنعت مد دانسته و خاطرنشان می‌کند: «هر سال هزاران هکتار از جنگل‌های در معرض انقراض و باستانی نابود می‌شوند و با جنگل‌های دست کاشت جایگزین می‌گردند تا پارچه‌های مبتنی بر چوب مانند رایون، ویسکوز و مودال را ایجاد نمایند. این‌گونه نابودی جنگل‌ها، اکوسیستم و جوامع بومی را تهدید می‌کند، مسئله‌ای که در اندونزی شاهد آن هستیم و بیابان‌سازی جنگل‌های استوایی در چند دهه گذشته در مقیاس بزرگی انجام گرفته است. ۷۰ میلیون درخت سالانه برای تولید پوشاک قطع می‌شوند. ۳۰ درصد ریون و ویسکوز لباس، از گونه‌های درختی در حال انقراض تولید می‌شوند. در ۵ درصد پوشاک جهانی پارچه‌هایی به‌کاررفته که در تولید آنها از درختان جنگل‌ها استفاده شده است.» 

لزوم تبعیت از مد پایدار و دوستدار محیط‌زیست

تهمتن با تأکید بر تبعیت از مد پایدار و دوستدار محیط‌زیست می‌گوید: «اغراق نیست اگر بگوییم تولید جهانی لباس از سال ۲۰۰۰ میلادی تاکنون دو برابر شده است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد فقط در آمریکا، هر شهروند سالانه ۷۰ شلوار قابل استفاده را دور می‌اندازد که هرکدام به‌طور متوسط فقط ۷ تا ۱۰ بار پوشیده شده است. همچنین از سه شهروند انگلیسی یک نفر پس از یکی دو بار پوشیدن یک لباس، آن را قدیمی می‌داند! برای پاسخگویی به این تقاضای دیوانه‌کننده درزمینه مد، برند‌ها سرعت تولید خود را افزایش داده‌اند. در سال‌های اخیر، برند‌های بزرگ و استارت‌آپ‌های کوچک ابتکار‌های مختلفی از تولید پایدار‌تر گرفته تا بازیافت را اتخاذ کرده‌اند، با‌این‌حال درحال حاضر کمتر از یک درصد مواد صنعت نساجی بازیافت می‌شود. براین اساس مد پایدار شیوه خاصی از طراحی است و به‌عنوان قسمتی از فلسفه طراحی شناخته می‌شود که بر پایه مبانی زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی بنیان‌گذاری شده‌است و هدف آن ایجاد سیستمی در طراحی است که خود را در برابر محیط‌زیست و اجتماع مسئول می‌داند. مد پایدار بخشی از روند بزرگ طراحی سازگار با محیط‌زیست به‌شمار می‌رود، که مطابق آن محصول، با در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی که به‌جا خواهد گذاشت ساخته می‌شود و سعی این‌روش طراحی بر این است که تا حد امکان تأثیرات تخریب‌کننده عملکرد‌های انسانی در محیط طبیعی کاهش یابد و در این راستا باید به‌دنبال ایجاد تغییر در عادت‌های خرید خود و تلاش برای تهیه لباس از برند‌های پایدار بود و این فرهنگ را وارد سبک زندگی کرد. افزایش محبوبیت برند‌های مد پایدار و خرید لباس‌هایی که به محیط‌زیست آسیبی نمی‌رسانند باعث شده تا بسیاری از برند‌ها و شرکت‌های تولیدکننده پوشاک با استفاده از عبارت‌هایی، چون «دوستدار طبیعت» یا «پایدار» سعی در جذب مشتری‌های بیشتر داشته باشند.» 

این فعال حوزه مد پایدار به ارتباط میان حیات‌وحش و صنعت مد و فشن اشاره و می‌گوید: «این موضوع در مقیاسی بزرگ‌تر به حیوانات آسیب وارد می‌کند. فرآیند رنگرزی و تولید پارچه حدود ۲۰ درصد از آلودگی آب‌های کره زمین را به خود اختصاص داده است. سموم و فاضلابی که وارد آب می‌شود به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر محیط زندگی و سلامت حیوانات تأثیر می‌گذارد و برخلاف آنچه‌که بیشتر افراد فکر می‌کنند چرم طبیعی محصول جانبی صنعت گوشت نیست و سالانه بیش از ۴۳۰ میلیون حیوان قربانی تولید آن می‌شوند. برند‌های مد پایدار به‌طور فعالانه در حال جایگزین کردن محصولاتی هستند که به حیوانات آسیب وارد نمی‌کنند. کفش‌های کتانی قابل کمپوست، ابریشم‌های تولیدشده از مخمر به‌منظور استفاده شدن در استایل جذاب برای زنان، پشم گیاهی، کمربند‌های ایمنی قابل بازیافت و چرم‌های تولیدشده از برگ آناناس همگی نمونه‌هایی از تلاش این برند‌ها هستند.» 

تهمتن عنوان می‌کند: «هریک از ما با شناخت مواد شیمیایی استفاده‌شده در فرآیند تولید یک لباس می‌توانیم درباره وفاداری آن به مد پایدار تصمیم بگیریم. بیش از ۵۵ درصد لباس‌های جهان دارای پلی‌استر هستند و شما با دانستن نام همین ماده می‌توانید بسیاری از برند‌های فست فشن را شناسایی کنید. در نقطه مقابل، پنبه ارگانیک نسبت به پنبه معمولی آب کمتری مصرف می‌کند و در هنگام تولید آن از آفت‌کش استفاده نمی‌شود. نکته دیگری که بسیار حائز اهمیت است، کاهش مصرف‌گرایی است و همه ما باید در هنگام خرید یک لباس از خودمان بپرسیم که «آیا من می‌توانم این لباس را ۳۰ بار بپوشم؟» اگر پاسخ ما به این سؤال خیر بود بهتر است لباسی که در نظر داریم بخریم را فراموش کنیم. شاید این کار کمی سخت به نظر برسد، اما باید بد‌انیم که سالانه ۱۰۰ میلیارد لباس در سطح جهان تولید می‌شود و شما به‌عنوان یک فرد طرفدار مد پایدار باید سعی کنید تا جای ممکن این مقدار را کاهش دهید. بسیاری از افراد بر این باورند که لباس‌های مجلسی را هرگز نمی‌توان بیشتر از یک‌بار پوشید و ما هم این موضوع را به‌خوبی درک می‌کنیم. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود برای این دسته از مراسم‌ها به سراغ اجاره لباس بروید؛ با این کار از تولید و دور ریخته شدن زودهنگام این لباس‌ها جلوگیری خواهد شد.»