سهم ۱۰درصدی صنعت فضایی از کل بودجه وزارت ارتباطات

به گزارش مجله خبری نگار/سجاد فلاحتکار*؛ امسال برای نخستین بار با اصلاح آیین‌نامه داخلی مجلس مقرر شد بودجه سال ۱۴۰۳ به صورت دو مرحله‌ای به مجلس شورای اسلامی ارائه شود. به همین منظور چندی قبل، بخش دوم لایحه بودجه سال جاری شامل جداول تفصیلی ارقام بودجه منتشر شد.

در این یادداشت به بررسی کلی بودجه وزارت ICT و تحلیل نقاط تمرکز دولت با توجه به ارقام آن پرداخته خواهد شد.

نگاه کلی به لایحه بودجه وزارت ارتباطات و فناوری ارتباطات

بررسی جداول مربوط به اعتبارات دستگاه‌های اجرایی در این لایحه نشان می‌دهد که بودجه وزارت ارتباطات به ۱۹ هزار و ۵۸۳ میلیارد تومان رسیده است. این مقدار، شامل مجموع بودجه وزارت‌خانه و سازمان‌های زیرمجموعه مانند سازمان تنظیم مقررات، سازمان فضایی، دبیرخانه شورا‌های اجرایی و .. می‌شود و عمدتاً از نوع «هزینه‌ای» و «سرمایه‌ای» هستند. البته بخشی از بودجه مراکز پژوهشیِ ذیل وزارت‌خانه، مانند ۱۰۰ میلیارد تومان از بودجه پژوهشگاه فضایی، از نوع «اختصاصی» است که می‌بایست از محل درآمد‌های اختصاصی خود دستگاه تأمین شود.

بودجه این وزارتخانه در لایحه بودجه سال گذشته، معادل ۱۵ هزار و ۶۱۱ میلیارد تومان تعیین شد که نشان از رشد تقریبا ۲۰ درصدی در سال جاری دارد.

علاوه بر این رقم، ردیف‌های اعتباری دیگری برای مأموریت‌های این وزارت‌خانه با رویکرد مسئله‌محور، ذیل عنوان «اعتبارات متفرقه» تعریف شده است که مجموع آن به ۱۷ همت (هزار میلیارد تومان) می‌رسد. اگر چه سهم اعتبارات متفرقه از کل بودجه عمومی کاهش یافته و سهم بودجه دستگاهی افزایش پیدا کرده است، اما همچنان سهم مذکور (۱۷ همت) نسبت به مجموع بودجه دستگاه‌ها (۵/۱۹ همت) قابل توجه است. این اعتبارات متفرقه شامل مأموریت‌هایی با هدف توسعه شبکه ملی اطلاعات، اقتصاد دیجیتال و دولت هوشمند، خدمات فضایی و ... می‌شوند.
طبیعتاً بررسی توزیع بودجه دستگاه و ردیف‌های اعتباریِ مأموریت‌ها، می‌تواند اولویت‌های آتی وزارت‌خانه را معرفی کند و از طرفی این امکان را فراهم می‌کند تا نسبت این اولویت‌ها را با وظایف تعیین شده در برنامه توسعه هفتم کشور در بخش ICT ارزیابی کنیم.

حوزه‌های دارای اولویت با توجه به اعتبارات متفرقه و بودجه دستگاه‌ها

بیشترین سهم در اعتبارات متفرقه مرتبط با حوزه ICT را «توسعه متوازن و تجهیز زیر ساخت‌های شبکه ملی اطلاعات» به خود اختصاص داده است. مقدار ردیف اعتباری این موضوع اگرچه نسبت به سال گذشته افزایش چندانی نداشته است، اما همچنان با رقم ۴/۶ همت، حاکی از بالاترین اولویت در مأموریت‌های وزارتخانه است. با بررسی ردیف اعتبارات متفرقه، مشخص می‌شود که بودجه برخی مأموریت‌ها بیش از میانگین وزارت‌خانه افزایش داشته است؛ مثلاً افزایش ۴۰ درصدی در «زیر ساخت‌های اقتصاد دیجیتال و حمایت از تولیدات بومی» و همچنین افزایش ۱۰۰ درصدی در «توسعه خدمات دولت هوشمند».

از طرف دیگر یک ردیف جدید اعتباری تحت عنوان «کمک به توسعه شبکه فیبر نوری منازل و کسب‌وکارها» نسبت به سال قبل ایجاد شده است. موارد فوق اهمیت بومی‌سازی و توسعه اقتصاد دیجیتال برای دولت را بیان می‌کند و نشان از تمرکز ویژه دولت بر روی تکمیل پوشش فیبر نوری و رسیدن به هدف پوشش ۸۰ درصدی پهن‌باند خانوار و ۱۰۰ درصدی کسب‌وکار‌ها مطابق سند «طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات» مصوب مهر ماه ۹۹ دارد.

حوزه‌های مذکور، همگی اهمیت قابل توجهی دارند و در راستای تکالیف دولت در برنامه هفتم توسعه (مصوب کمیسیون تلفیق شهریور ۱۴۰۲) و همچنین سایر اسناد بالادستی کشور است.

بودجه بخش فضایی

آنچه که در بودجه وزارت ارتباطات قابل توجه است، کاهش سهم برخی حوزه‌ها و مأموریت‌ها است که در رأس آنها، حوزه فضایی کشور است. در بخش اعتبارات، ردیف «توسعه و تجهیز زیر ساخت‌ها و خدمات فضایی» کاهش چشم‌گیر ۲۰ درصدی داشته است و در بخش دستگاه‌ها، بودجه «سازمان فضایی» نیز کاهش قابل توجهی داشته است و تنها، بودجه «پژوهشگاه فضایی ایران» بدون تغییر باقی مانده است.

نکته جالب توجه آن است که در یک نگاه کلی، مجموع بودجه بخش فضایی به نسبت کل بودجه ۳۷ همتی ICT، کمتر از ۱۰ درصد می‌باشد. این در حالیست که اهمیت توسعه فضایی کشور بر کسی پوشیده نیست و توسعه این صنعت نیازمند تأمین بودجه متناسب با اهداف آن است.

در برنامه‌های فضایی کشور در دولت فعلی، تحرک و رشد ارزشمندی را پس از یک دوره توقف طولانی‌مدت شاهد بوده‌ایم. پرتاب‌های متعدد زیر مداری، توسعه ساخت پایگاه فضایی چابهار و همکاری با بخش خصوصی در توسعه ماهواره‌ها از جمله دستاورد‌های اخیر کشور هستند. از طرف دیگر، تکالیف مربوط به بخش فضایی برنامه هفتم توسعه نیز، وظایف مهمی را بر دوش دولت گذاشته است که از میان آن‌ها می‌توان به تثبیت دستیابی به مدار لئو، دستیابی حداقلی به مدار ۳۶۰۰۰ کیلومتر و راه‌اندازی ۱۰۰ درصدی مرکز تجمیع و آزمون ماهواره‌های نیمه سنگین اشاره کرد.

این موارد مشخصاً نیازمند سرمایه‌گذاری جدی دولتی هستند. حال باید دید که با کاهش سهم توسعه زیرساخت‌ها و خدمات فضایی در بودجه امسال، می‌توان با سرعت مناسبی به سمت اهداف فضایی کشور حرکت کرد.

نمودار زیر بودجه فضایی کشور‌های مختلف را در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ نمایش می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود، بودجه اکثر کشور‌هایی که صاحب صنعت فضایی هستند در سطح میلیارد دلار است. مجموع بودجه بخش فضایی ایران بر اساس جداول بودجه ۱۴۰۳، حدود ۶۰ میلیون دلار است. با احتساب بودجه فضایی نیرو‌های مسلح نیز بعید است این مقدار به ۱۰۰ میلیون دلار برسد. حال آنکه ایران از اعضای باشگاه فضایی و از کشور‌هایی است که زنجیره صنعت فضایی را تکمیل کرده است.

نهایتاً باید گفت، اگرچه بودجه وزارت ICT نشان از عزم جدی دولت بر توسعه زیرساخت‌های ارتباطی دارد، اما باید توجه داشت که سرعت حرکت کشور در توسعه بخش مخابرات یا صنعت فضایی دچار کندی یا توقف نشود.

*کارشناس حوزه فناوری‌های نوین