دلتنگ روز‌های برفی در روز جهانی برف

به گزارش مجله خبری نگار، بوی خاص بخاری نفتی، صدای فریاد برف پاروکن‌هایی که توی کوچه بودند و موج رادیو که روی اخبار استان تنظیم می‌شد تا مطمئن شویم با این حجم از برفی که آمده امروز مدارس تعطیل است. طی سال‌های اخیر سرما‌های سختی را تجربه کردیم، اما مدت‌هاست بسیاری از شهر‌های کشور از جمله مشهد حال و هوای برفی ویژه‌ای را تجربه نکردند. برخی سال‌ها برف سبکی آمده که زود آب شده. خلاصه مدت‌هاست که برف هم مثل باران نایاب شده، اما مشکل فراتر از خشکسالی است. وقتی روند گرمایش زمین به شکلی است که زمستان‌ها رنگ و بوی پاییزی دارد، یعنی با زنگ خطر بزرگی مواجه هستیم.

تعادل در سیاره ما به منزله آن است که اگر گوشه‌ای از آن نظم موجود برهم بخورد، یعنی کل سیاره در خطر است. به‌طور مثال اگر یخ‌های قطبی آب شوند، زیستگاه جانوران زیادی به خطر می‌افتد، گونه‌هایی که شکار می‌شوند و گونه‌هایی که شکار می‌کنند، دیگر تعادل لازم را ندارند، بعد به تبع آن این موضوع روی اقیانوس‌ها اثر می‌گذرد و این چرخه در نهایت به تمام سیاره و موجوداتش ختم می‌شود. هرچند خبر رسیده آخر این هفته مشهد روز‌های برفی را تجربه خواهد کرد، اما بعید است برفی بیاید که جبران این همه گرما و روز‌های خشک را بکند.

برای همین مهم است از اهمیت روز‌های برفی بیشتر بدانیم و یادمان باشد سیاره ما به روز‌های سرد به اندازه‌اش نیاز دارد. سومین یک شنبه ژانویه هر سال مثل امروز که ۲۱ ژانویه است، روز جهانی برف نام گذاری شده، هدف از این مناسبت جلب توجه مردم دنیا به برف است و البته افزایش مشارکت کودکان و نوجوانان در ورزش‌ها و سرگرمی‌های برفی. ما که امیدواریم به اندازه یک آدم برفی کوچک برف ببارد تا تابستان خشکی را تجربه نکنیم؛ سرگرمی و ورزش برفی پیشکش. این روز بهانه خوبی است تا از برف و سرما بیشتر بدانیم.

از تغییر اقلیم تا گرم‌ترین سال جهان

چرا زمین روزبه‌روز گرم‌تر از قبل می‌شود و در بسیاری از شهر‌های کشورمان در دومین ماه زمستان هنوز برف نیامده است؟

در حالی روز جهانی برف را پشت‌سر می‌گذاریم که بعضی از شهر‌های بزرگ کشور مانند مشهد در ماه دوم زمستان هنوز رنگ برف را ندیده‌اند. ما دل‌مان لک‌زده برای یک برفِ سنگین، برای صبحی که ناغافل پرده خانه را کنار بزنیم و ببینیم همه‌جا از برف، سپید شده است. ما حتی دل‌مان برای سُرخوردن روی برف یخ‌زده تنگ شده و چشم‌مان به آسمان است. ناسا می‌گوید گرم‌ترین سال جهان را پشت سر گذاشته‌ایم، جهان در حال تغییر اقلیم است و همه این‌ها علت‌هایی دارد که ما از آن خواهیم گفت.

۲۰۲۳؛ گرم‌ترین سال جهان

طبق گزارش‌های ناسا، مجموع دما در تابستان سال میلادی که پشت سر گذاشتیم ۰.۲۳ درجه سانتی گراد از تابستان‌های گذشته بیشتر بوده است. حتی ژوئیه سال ۲۰۲۳ گرم‌ترین ماه زمین در طول ۱۷۰ سال گذشته بوده است. این گرما باعث مرگبارترین فصل آتش‌سوزی جنگلی در کانادا و هاوایی و همچنین بارش شدید باران و سیل‌های ناگهانی در سراسر مدیترانه هم شده است. گفته می‌شود ۵۶ میلیون سال پیش زمین حال خوبی نداشت و در زمین‌های قطب شمال تکه‌ای یخ پیدا نمی‌شد. آن‌روز‌ها میانگین دمای سیاره ۲۳ درجه سلسیوس بود و به دوره «بیشینه دمایی پالئوسن-ائوسن» شناخته می‌شود. این یعنی زمین میلیون‌ها سال پیش هم گرمایش را تجربه کرده است، اما موضوع گرمایش در سال‌های اخیر وارد فاز جدیدی شده که همه‌چیز را به‌هم‌ریخته و نه از برف و باران خبری هست و نه از آب‌وهوای فصلی. همزمان که سیاره ما گرم و گرم‌تر می‌شود، یخچال‌های قطبی آب می‌روند، اقیانوس‌ها کوچک‌تر می‌شوند و بعضی پوشش‌های گیاهی و گونه‌های جانوری را از دست می‌دهیم.

چه اتفاقی دارد می‌افتد؟

تمام شواهد نشان‌می‌دهد سیاره ما یعنی زمین در حال گرم‌شدن است، اما چه چیز‌هایی باعث می‌شود زمین تب‌دار شود؟ کربن دی‌اکسید مقصر اصلی آخرین دوران گرمایش زمین بود. در آن دوره ابر قاره «پانگه‌آ» تقسیم شد و همزمان با پاره‌شدن خشکی‌ها آتشفشان در محل شکاف به‌وجود آمد و فوران‌آن‌ها باعث پراکنده شدن دی‌اکسیدکربن شد، اما هم اکنون تغییرات گاز‌های گلخانه‌ای عامل بخش بزرگی از تغییر اقلیم زمین است. در حالت عادی بخار آب، متان، اکسید‌های نیتروژن و ازن و کربن دی اکسید که به عنوان گاز‌های گلخانه‌ای شناخته می‌شوند، گرما را در جو زمین به دام می‌اندازند و با جذب گرمای برخاسته از سطح زمین، باعث گرم شدن سیاره می‌شوند. در واقع بدون وجود گاز‌های گلخانه‌ای دمای زمین به زیر صفر می‌رسید و دیگر جای ماندن نبود، اما تغییرات در نسبت این گاز‌ها در سال‌های گذشته تاثیرات منفی روی اقلیم زمین داشته است. دانشمندان می‌گویند گرماسنج زمین با نرخ یک درجه سلسیوس در هر قرن در حال بالا رفتن است که ۴۰ برابر سریع‌تر از دوران «پالئوسن-ائوسن» است. برای مثال در قرن بیست و یکم، سوزاندن سوخت‌های فسیلی سالانه حدود ۳۵ میلیارد تن کربن‌دی‌اکسید را در جو زمین منتشر می‌کند.

چرا رنگ برف را نمی‌بینیم؟

روز‌های بی‌برفی که داریم می‌گذرانیم یک سری عوامل پشت صحنه دارد که بد نیست درباره بعضی از عوامل و دلایل آن بیشتر بگوییم.

آلاینده‌های صنعتی به غیر از گاز‌های گلخانه‌ای که از آن‌ها گفتیم ذرات آلاینده هوا در شهر‌های بزرگ و صنعتی مانع تجمع ذرات بسیار ریز بخار و تشکیل برف و باران هستند. این آلاینده‌ها توسط کارخانه‌های صنعتی تولید می‌شود و به همین دلیل بسیاری از کشور‌ها در جهان به دنبال جایگزین‌کردن آن با فناوری پاک هستند که درصد آلاینده‌ها را در هوا به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد. همین‌طور ریزگرد‌ها و ذرات گردو غبار، مانع تشکیل برف و باران در آسمان هستند.

مصرف بی‌رویه انرژی در کلان‌شهر‌ها کلان‌شهر‌ها به دلیل مصرف بیش از حد انرژی در شکل‌های مختلف باعث می‌شود شهر‌ها به یک جزیره حرارتی تبدیل شود. بالارفتن جمعیت و به‌دنبال آن افزایش مصرف انرژی، تردد خودرو‌ها و ... دمای هوا را بیش از حد طبیعی بالا می‌برد، به شکلی که اختلاف دما در مرکز، حاشیه و بیرون شهر کاملا قابل لمس است. در چنین شرایطی در صورت تشکیل برف در لایه‌های بالای جو شهرها، قبل از رسیدن به سطح زمین تبدیل به باران خواهد شد.

برداشت بی‌رویه آب و خشک شدن دریاچه‌ها حفر چاه‌های عمیق بدون مجوز و برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و آبخوان‌ها در کنار کاهش سطح آب دریاچه‌ها و خشک شدن آن‌ها باعث می‌شود رطوبت کافی در هوا وجود نداشته باشد. با این شرایط آب به ریشه درختان نمی‌رسد و آن‌ها نمی‌توانند این رطوبت را در جو منتشر کنند.

چرا زمین به یخ و سرما نیاز دارد؟

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که ذوب سریع یخ‌های قطب جنوب به طور چشمگیری جریان‌های اقیانوسی را کاهش می‌دهد و می‌تواند نتایج فاجعه باری برای آب و هوای جهانی، زنجیره غذایی دریایی و حتی ثبات سکو‌های یخی به همراه داشته باشد. در گزارشی که یورونیوز چندی پیش منتشر کرد، «گردش واژگونی» اقیانوس‌ها که توسط حرکت «آب متراکم‌تر» به سمت کف دریا رانده می‌شود، به انتقال گرما، کربن، اکسیژن و مواد مغذی حیاتی در سراسر جهان کمک می‌کند، اما بر اساس مطالعه‌ای که در مجله «نیچر» منتشر شد، جریان عمیق آب اقیانوس‌ها از قطب جنوب می‌تواند تا سال ۲۰۵۰ تا ۴۰ درصد کاهش یابد.

با افزایش دما، آب شیرین حاصل از ذوب یخ‌های قطب جنوب وارد اقیانوس می‌شود و شوری و چگالی آب‌های سطحی را کاهش می‌دهد. به این ترتیب جریان‌های رو به پایین به سمت کف دریا هم کمتر می‌شود که گردش واژگونی اقیانوس‌ها را دچار مشکل خواهد کرد. زمین یک‌بار در روز به دور محور خود می‌چرخد، اما این کار را به‌طور یکنواخت انجام نمی‌دهد و سرعت چرخش زمین تا یک میلی‌ثانیه در روز تغییر می‌کند. اگر جرم زمین به محور چرخش آن نزدیک شود، سرعت چرخش زمین افزایش می‌یابد. بر همین اساس اگر یخ‌های خشک، یخچال‌های طبیعی کوهستانی و صفحات یخی قطب، ذوب و به اقیانوس‌ها سرازیر شوند، محور چرخش زمین تغییر می‌کند و زمین به نوعی دچار انحراف محوری می‌شود. این عامل یکی از فجایع ناشی از ذوب شدن یخچال‌های طبیعی است که نشان می‌دهد یخ و سرما چقدر برای زمین مفید است.

عوارض ذوب‌شدن یخ‌های کره‌زمین

از دیگرسو، آب شدن یخ‌ها تاثیری شگرف‌تر بر اکوسیستم دریایی و محیط زیست می‌گذارد. بنا به گفته کارشناسان، گردش واژگونی اقیانوس‌ها به مواد مغذی اجازه می‌دهد تا از پایین به سمت بالا حرکت کنند. از طرفی در اقیانوس منجمد جنوبی حدود سه‌چهارم تولید جهانی فیتوپلانکتون گنجانده شده که اساس زنجیره غذایی را تشکیل می‌دهد. وقتی آب شیرین حاصل از ذوب شدن یخ‌ها وارد اقیانوس شود، چرخه غذایی موجودات آبزی هم دچار تنش و به دنبال آن آسیب‌های جبران‌ناپذیری به محیط زیست وارد می‌شود. ذوب شدن بی‌سابقه یخ در دو قطب، به جز مسائل گفته شده، دلایل بسیاری برای نگران شدن ما دارد. یکی از دلایل این است که دریای منجمد یک انعکاس‌دهنده قوی است که نور خورشید را به فضا بازتاب می‌دهد و اجازه گرم کردن زمین را نمی‌دهد.

با ذوب شدن بخشی از دریای منجمد، به دلیل نبود بازتاب نور خورشید و گرم شدن آب دریا، باقی مانده آن هم در خطر ذوب شدن قرار می‌گیرد. از دیگر دلایل می‌توان به خطر انتشار گاز متان و دی‌اکسید کربن به دام افتاده در لایه‌های یخ‌زده اعماق اقیانوس اشاره کرد که این مورد هم باعث شتاب‌گیری گرمایش جهانی خواهد شد.

همچنین ذوب یخچال‌ها موجب بالا رفتن سطح رودخانه‌ها می‌شود. ذوب شدن یخچال‌های طبیعی مانند آمریکای جنوبی و هیمالیا برای مردم ساکن در پایین دست رودخانه‌ها که برای آب آشامیدنی و زراعت خود به سرزمین‌های یخی وابسته هستند، چه از لحاظ طغیان رودخانه‌ها و چه از لحاظ خشکسالی و کمبود آب، در آینده بسیار نگران‌کننده است. با وجود این که شاهد شدت یافتن برف‌های زمستانی و سرمای سخت در برخی از نقاط جهان هستیم، اما به طور کلی میزان بارش برف در جهان به شکل چشمگیری کاهش یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که افزایش سطح دما منجر به تبخیر بیشتر آب‌های سطحی می‌شود و به این ترتیب میزان بیشتری آب به سطح اتمسفر بازمی‌گردد که به صورت برف در فصل سرد سال، در مناطق سردسیر خواهد بارید. در حالی که در مناطق معتدل و گرمسیر، شاهد گرمای بیشتر و خشکسالی خواهیم بود.

کاهش جهانی بارش برف به روایت آمار

در حالی که یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌های آبی را در کشورمان سپری می‌کنیم و بارش برف در ایران نسبت به سال‌های گذشته به‌شدت کاهش یافته است، اما این مشکل فقط مختص ایران نیست. در ادامه مروری بر آمار‌ها از بارش برف در چند وقت اخیر در کشور‌های مختلف خواهیم داشت.

کاهش ۸۴ درصدی بارش برف در ایران، ۸۰ درصدی در ترکمنستان و ...

بر اساس آمار‌های بین‌المللی و در مقایسه با کشور‌های منطقه، میزان بارش برف در سال جاری در مقایسه با متوسط ۲۱ ساله در کشور‌های ایران ۸۴ درصد، عراق ۴۵ درصد، ترکمنستان ۸۰ درصد، آذربایجان ۸۱ درصد، ترکیه ۲۱ درصد و ارمنستان ۶۷ درصد کاهش داشته است.

کاهش ۴۱ درصدی بارش‌ها در کشور

وضعیت بارشی کشور با وجود بارش‌های اخیری که در بعضی استان‌ها رخ داده، همچنان مطلوب نیست. هم اکنون تعدادی از استان‌های کشور دارای بارش نبوده یا بارش‌های آن‌ها روند کاهشی را نشان می‌دهد. تازه‌ترین گزارش دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور درباره میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر) تا ۲۳ دی بیانگر آن است که در این مدت ۵۱.۹ میلی متر بارش در کشور اتفاق افتاده است. بررسی آمار دوره بلندمدت نشان از آن دارد که در دوره بلندمدت ۵۵ساله ۸۸.۴ میلی متر بارش داشته‌ایم که در مقایسه با بارش‌های تا ۲۳ دی، ۴۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد. سال گذشته هم در همین بازه زمانی ۷۴.۹ میلی متر بارش در کشور رخ‌داده بود که بازهم بارش‌های امسال نسبت به سال گذشته ۳۱ درصد کاهش دارد.

۴۰ درصد کاهش بارش برف در اروپا

به‌تازگی روزنامه «گاردین» در گزارشی قابل تأمل به موضوع خشکسالی شدید تابستان گذشته در قاره اروپا و نبود بارش‌های کافی در زمستان پرداخت و در این باره نوشت: «قاره اروپا پس از عبور از خشک‌ترین تابستان خود که در ۵۰۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده، حالا در حال سپری کردن زمستانی است که بارش‌های چندانی به همراه نداشت و بیشتر کشور‌های اروپایی را با نگرانی‌های فزاینده درباره منابع آبی رو‌به‌رو کرد». کاهش شدید میزان بارش‌های جوی در بسیاری از کشور‌های قاره اروپا، وضعیت منابع آبی در این کشور‌ها را در مرز هشدار قرار داده است و بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان بارش‌های زمستانی یعنی برف نسبت به حد نرمال تا ۴۰ درصد در کشور‌های مختلف کاهش داشته است.

ناپدیدشدن یخچال‌های طبیعی آلپ؛ به‌زودی

همچنین بر اساس گزارش تارنمای خبری تحقیقاتی کانورسیشن، تنها در تابستان گذشته ۶.۲ درصد از حجم یخچال‌های طبیعی رشته کوه آلپ در کشور سوئیس از بین رفته است. اکنون زمستانی که به طور معمول با بارش برف و یخبندان این یخچال‌های طبیعی را تا حدودی ترمیم می‌کرد، هم چندان کمکی به بهبود وضعیت آن‌ها نمی‌کند. گفتنی است که دانشمندان پیش از این از دست رفتن سالانه ۲ درصد از یخچال‌های طبیعی را شدید دسته‌بندی می‌کردند. خبرگزاری رویترز هم نوشت: «رشته کوه آلپ با سرعتی حدود دو برابر میانگین جهانی هر ۱۰ سال، ۰.۳ درجه گرم‌تر می‌شود. پیش‌بینی‌های انجام شده براساس داده‌های فعلی انتشار گاز‌های گلخانه‌ای هشدار می‌دهد که تا پایان قرن تا ۸۰ درصد یخچال‌های طبیعی آلپ ناپدید خواهند شد».

منبع: خراسان