چرا سیمرغ روی دست کمدین‌ها نمی‌نشیند؟

به گزارش مجله خبری نگار/ایران-محمّد تقی‌زاده: بدون تردید از میان هنرپیشه‌ها، بازیگران فیلم‌ها و سریال‌های طنز، آشناترین و به‌یادماندنی‌ترین نام‌ها و چهره‌ها برای مردم هستند. بازیگرانی که لحظات شیرین خانواده‌های ایرانی را در مناسبت‌های مختلف مثل عید نوروز و ماه مبارک رمضان که در آستانه آن قرار داریم، ساخته‌اند و در سینما نیز میزبان ساعات در کنار هم بودن اعضای خانواده بوده‌اند. با این همه داوران جشنواره فیلم فجر در ادوار مختلف سلیقه‌ای متفاوت از جریان عمومی مخاطبان فیلم داشته‌اند.

تلاش غالب داوران به دنبال سلیقه سنتی حاکم بر فضای جشنواره از دهه اول انقلاب اسلامی، معطوف به ساخت سینمایی جدی و هنرمندانه و واجد ارزش‌های فنی و محتوایی بوده، اما سؤال اینجاست، آیا فیلم‌های طنز ایرانی، هرگز قابل طرح در سطح جشنواره نبوده‌اند؟ چرا بازیگران طنز، به رغم دشواری‌های بازی در چنین نقش‌هایی، هیچ وقت به خاطر نقش‌آفرینی‌های طنزشان، برنده سیمرغ‌های بلورین نبوده‌اند؟ آیا سینمای ایران نیاز دارد در شخصیت‌پردازی‌ها و داستان‌های طنز بازنگری و جنس جدیدی را عرضه کند تا در جشنواره دیده شود یا در هر صورت جشنواره فجر علاقه‌ای به جدی گرفتن طنز نخواهد داشت؟ در مطلب پیش رو، مروری داریم بر نام بازیگران طنزی که به خاطر نقش‌های جدی‌شان در جشنواره دیده شدند.

علیرضا خمسه (۱۳۳۱)

علیرضا خمسه را باید از کلاسیک‌ترین بازیگران سینمای ایران به شمار آورد که تداعی نام و یاد او، خیل فراوانی از فیلم‌های سینمایی کمدی و مجموعه‌های طنز تلویزیونی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ را یادآوری می‌کند که خمسه برای هیچ یک از آن‌ها در فستیوال فجر مورد توجه هیأت داوران قرار نگرفت تا با اولین فیلم غیرکمدی‌اش در سال ۱۳۸۷ موفق به دریافت اولین سیمرغ بلورین بهترین بازیگری‌اش شود. «عبدالرضا کاهانی» با انتخاب خمسه در فیلم «بیست»، گویی رگ خواب و دل هیأت داوران جشنواره بیست و هفتم فجر را به دست آورد تا برنده سیمرغ بازیگری این دوره با دو بار نامزدی برای خمسه در فیلم‌های «دو نفر و نصفی» و «چشم شیطان» در نهایت برای فیلم کاهانی به او برسد.

اکبرعبدی (۱۳۳۹)

اکبرعبدی که او نیز شمایل طنز و کمدی را بیش از هر چیز به ذهن مخاطبان متبادر می‌کند، تا به حال دو بار برای فیلم‌های «مادر» و «خوابم میاد» موفق به کسب سیمرغ بازیگری در جشنواره فجر شده و نامزدی‌های وی نیز در فیلم‌هایی، چون «هنرپیشه»، «جنگجوی پیروز» و «نان، عشق و موتور ۱۰۰۰» در سال ۱۳۸۰ بوده است. تحلیل جوایز این بازیگر نشان می‌دهد که سیمرغ‌های وی برای فیلم‌های غیرکمدی و حضور متفاوت به عنوان یک زن بوده است و نقش‌های کمیک وی بیش از نامزدی پیش نرفته‌اند.

مهران مدیری (۱۳۴۶)

کلیشه‌زدایی از شمایل همواره کمیک مهران مدیری نیز برای داوران جشنواره فیلم فجر آنقدر جذاب و با‌اهمیت بود که مهم‌ترین جایزه بازیگری این هنرمند در سال ۱۳۸۷ برای یک نقش غیرکمدی در فیلم «همیشه پای یک زن در میان است» از کمال تبریزی اعطا شد. بررسی کارنامه سینمایی و تلویزیونی مدیری نشان از این دارد که عمده موفقیت‌های وی در این مدیا به جهت حضور در آثار طنزی بوده که خودش ساخته و کمتر شاهد موفقیت‌ها و تقدیر‌هایی از او در نقش‌های جدی یا سینماگران دیگر بوده‌ایم تا بتوان مورد مدیری را خاص‌تر از دیگران تحلیل کرد، چرا که علاوه بر سیاست‌های داوری در فجر، ناکامی مدیری در بازیگری نیز مزید بر علت بوده تا او کمتر طعم نامزدی و تصاحب سیمرغ را بچشد.

رضا عطاران (۱۳۴۷)

رضا عطاران که حضورش در تلویزیون را با کار‌های آیتمی کمدی شروع کرد و در ادامه نیز مسیر کمدی را در فیلمسازی پی‌گرفت، دو سیمرغ بلورین بهترین بازیگری خود را در دو فیلم غیرکمدی تصاحب کرده است. «دهلیز» و «روشن» دو فیلم از «بهروز شعیبی» و «روح‌الله حجازی» هستند که عطاران پس از سال‌ها بازی در سینما و تلویزیون به خاطر آن‌ها سیمرغ گرفت تا باز هم مشخص شود، کلیشه‌زدایی از شمایل قبلی و تغییر ژانر بازیگری تا چه حد برای فجرنشینان مهم است.

امین حیایی (۱۳۴۹)

امین حیایی که از موفق‌ترین بازیگران گیشه در دهه‌های ۷۰ و بخصوص ۸۰ بود و نامش حتی در برهه‌هایی به عنوان سوپراستار نیز مطرح و حضورش تضمینی برای فروش فیلم‌ها بود، از جمله بازیگرانی است که در نقش‌های کمدی و ملودرام‌های سینمایی به طور توأمان حضور پیدا کرد، اما حضور در فیلم‌هایی، چون «کما» و «اخراجی‌ها» بیش از بقیه آثار در ذهن مخاطبان نقش بسته است، با وجود این، دو موفقیت او در جذب سیمرغ در فیلم‌های غیرکمدی بوده است: «شب» از «رسول صدرعاملی» و «برف آخر» از «امیرحسین عسگری» دو فیلمی بودند که باعث شدند، امین حیایی به عنوان یکی از رکوردداران سیمرغ بازیگری در ایران ثبت شود.

سعید آقاخانی (۱۳۵۰)

شاید کسی فکرش را هم نمی‌کرد که سعیدِ خان دایی مجموعه «ساعت خوش» روزی ایفاگر نقش بازسازی شده قیصر در فیلم «خون شد» «مسعود کیمیایی» شود. در وصف موفقیت‌های جشنواره‌ای سعید آقاخانی همین بس که کل کارنامه کمیک او یک طرف و حضور در فیلم‌های جدی دهه نودی او یک طرف. حضور متفاوت آقاخانی برای اولین بار در یک نقش جدی در فیلم «خداحافظی طولانی» (فرزاد موتمن) رخ داد و در همان سال هم موفق به دریافت سیمرغ نقش مکمل مرد جشنواره شد. بعدتر کیمیایی نیز ریسک بزرگی کرد و بعد از کلیشه‌زدایی اولیه از شمایل آقاخانی، او را قیصر فیلم «خون شد» کرد. او برای فیلم خون شد در جشن منتقدان موفق به کسب جایزه بهترین بازیگری نقش اول شد تا بتوان نگاه مثبت به تغییر ژانر بازیگری و کلیشه زدایی از شمایل قبلی را در جامعه منتقدان سینمایی نیز مشاهده کرد.

مجید صالحی (۱۳۵۴)

مجید صالحی را باید از جمله هنرجویان آکادمی بازیگری و کارگردانی رضا عطاران نامید که همچنان با نقش «مجید دلبندم» در مجموعه «سیب خنده» در اذهان تداعی می‌شود. صالحی هرچند سعی کرد از همان ابتدا در کنار کمدی کار‌های نیمه‌کمدی نیز انجام دهد، اما به جهت ملاحت و طنازی ذاتی‌ای که داشت بیش از هر چیز به عنوان کمدین شناخته می‌شود. اما مجید صالحی نیز ارزشمند‌ترین جوایز سینمایی خود را برای نقش‌های جدی در فیلم «استراحت مطلق» (از انجمن منتقدان در سال ۱۳۹۴) و «شماره ۱۰» (از جشنواره فیلم فجر در سال ۱۴۰۱) دریافت کرد تا این فرضیه تبدیل به یک قانون شود که نقش‌های کمدی هیچ‌گاه یا به‌ندرت در فستیوال فجر تحویل گرفته می‌شود و جایزه از آن کمدین‌های جدی است.

پژمان جمشیدی (۱۳۵۶)

پدیده سینمای ایران در دهه ۹۰ و ستاره این سال‌های سینمای ایران نیز بازیگری را از کمدی شروع کرد و او را باید محصول آکادمی «سروش صحت» نامید. هنوز متلک‌های سریال «پژمان» درباره تنها گل ملی پژمان جمشیدی در این مجموعه تلویزیونی در بسیاری از محافل ورزشی و تاکشو‌ها بیان می‌شود. جمشیدی بعد از نقش‌آفرینی درخشان در «پژمان» در آثار متعددی حضور یافت که عمدتاً فیلم‌ها و سریال‌های کمدی بودند از «۵۰ کیلو آلبالو» و «تگزاس» تا «دینامیت» و «هتل». اما در کارنامه بازیگری او نیز نقش‌آفرینی به عنوان یک کاراکتر غیرکمیک بیش از خیل فراوان آثار طنازانه او به چشم آمد، چنانچه تنها جایزه خود را که دیپلم افتخار بازیگری نقش مکمل بود برای حضور جدی در فیلم «یادگار جنوب» از حسین دوماری و پدرام امیری به دست آورد.

جواد عزتی (۱۳۶۰)

جواد عزتی به عنوان یکی از مستعدترین و محبوب‌ترین بازیگران این سال‌های سینمای ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. او که بازیگری طنز را با سریال «من یک مستأجرم» پریسا بخت‌آور شروع کرد با نقش بابا اتی در مجموعه طنز «قهوه تلخ» مهران مدیری گل کرد و همچنان و بعد از گذشت ۱۳ سال همچنان بابا اتی را برای مخاطبان تداعی می‌کند، اما برای عزتی نیز گویا دنیای حرفه‌ای بازیگری بعد از حضور در نقش‌های غیرکمدی (ماجرای نیمروز ۱۳۹۵ محمدحسین مهدویان) شروع شد، به نحوی که از مقطعی به بعد شاهد حضور بیشتر او در فیلم‌های جدی و کمتر در کمدی‌ها بودیم. بجز «آینه بغل»، «چهارانگشت» و «هزارپا»، تقریباً همه آثار سینمایی عزتی فیلم‌های غیرکمیک بودند. او با وجود سه بار نامزدی سیمرغ فجر، تا به حال موفق به کسب جایزه نشده است.