دلایل اهمیت بازار روسیه برای تهران

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری: چرا گسترش سطح همکاری اقتصادی ایران و روسیه مهم است و آیا نفعی برای کشورمان دارد؟ در روز‌های گذشته تصمیم مجلس درباره تصویب ۲ موافقتنامه در حوزه امنیت سایبری و فرهنگی انتقاد‌هایی را به همراه داشته، اما چالش اصلی اینجاست که آیا افزایش سهم کشورمان از بازار بزرگ روسیه بدون یک نقشه راه و راهبرد بلندمدت ممکن است؛ به‌ویژه اینکه سهم ایران از بازار روسیه چندان مطلوب نیست و ۲ کشور به‌رغم همکاری در زمینه‌های سیاسی و امنیتی، موفق به گسترش سطح روابط اقتصادی، مالی و تجاری‌شان نشده‌اند و هرچند در ۲ سال گذشته حجم تجارت به بالای ۲ میلیارد دلار رسیده، اما سؤال اینجاست که تهران و مسکو تحت تحریم‌های غرب برای برون‌رفت از وضعیت کنونی چه راهی در پیش دارند؟

حجم روابط تجاری ایران و روسیه پس از ۱۰ سال دوباره و از سال ۲۰۲۱ وارد کانال ۲ میلیارد دلاری شده و مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی از فرصت‌ها و چالش‌های تعامل بین روسیه و ایران پرده‌برداری واعلام کرده: ایران حتی پس از تحریم‌های غرب و نیاز روسیه به جایگزینی و تغییر در ترکیب شرکای اقتصادی‌اش، نتوانسته جایگاه مطلوبی را در بین شرکای تجاری روسیه به‌دست آورد. این در حالی است که برخی کشور‌های دیگر نظیر ترکیه، قزاقستان و بلاروس حتی با تحریم مسکو از سوی غرب توانسته‌اند سهم خودشان از بازار روسیه را به‌تدریج افزایش دهند.

۴ مانع پیش روی تهران – مسکو

بازوی تحقیقاتی مجلس می‌گوید ۴ عامل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی باعث پایین ماندن سطح مبادلات اقتصادی بین ۲ کشور شده که از منظر اقتصادی می‌توان به موانعی، چون دشواری مراودات بانکی، نبود زیرساخت مناسب حمل‌ونقل، وجود رقبای منطقه‌ای و جهانی چابک، ضعف بسته‌بندی مناسب کالاها، فقدان تناسب قوانین گمرکی ۲ کشور، عدم‌شناخت بازار‌ها از قوانین کار و مالیات روسیه، فقدان کنسرسیوم صادراتی کارآمد، بازاریابی غیرهدفمند، اندازه نامتقارن اقتصادی، نوسان قیمت نفت، تمرکز توزیع کالا‌ها به چند شهر بزرگ روسیه، رقابت منفی میان صادرکنندگان ایرانی، بازار رقابتی بسیار شدید، سنتی بودن شیوه مبادله کالا و حضور کمرنگ صادرکنندگان ایرانی در نمایشگاه‌های روسیه اشاره کرد.

چالش بر سر صدور روادید، تحریم‌ها، تعداد پایین سفر اعضای بلندپایه ۲ کشور، فشار کشور‌های دیگر و عدم‌پیگیری مفاد تفاهمنامه‌ها ازجمله موانع سیاسی بر سر گسترش روابط اقتصادی تهران – مسکو به شمار می‌رود و از منظر فرهنگی هم عمده مشکلات رصد شده به فرهنگ مصرفی روسیه برمی‌گردد که ازجمله فرهنگ استفاده از کالا‌های اروپایی و آمریکایی در روسیه، تفکر انتقادی به روابط اقتصادی با روسیه، تأکید روس‌ها بر استفاده از زبان بومی و عدم‌آشنایی با سایر زبان‌ها، عدم‌آشنایی با فرهنگ کسب‌وکار و بوروکراسی اداری در روسیه را شامل می‌شود. نتیجه اینکه تجربه اندک مراودات تجاری با روسیه، فقدان برنامه‌ریزی، شرایط آب و هوایی کشور همسایه شمالی، حمایت ناکافی دولت از صادرات غیرنفتی و عدم‌همخوانی استاندارد‌ها هم مزید بر علت شده است.

فرصت‌ها را دست‌کم نگیریم

این گزارش می‌افزاید: هرچند ایران در منطقه اوراسیا با چالش تحریم نسبت به دیگر کشور‌ها مواجه است که باعث شده تا روس‌ها قزاقستان و ارمنستان را اولویت نخست خود قرار دهند، اما نکته اینجاست که این کشور‌ها از ظرفیت‌ها و فرصت‌های کمتری نسبت به ایران برخوردار هستند. مرکز پژوهش‌های مجلس با اذعان به اینکه تا پیش از جنگ روسیه و اوکراین، مقامات مسکو در همکاری با تهران، نگاه خریدارانه به ایده افزایش تعامل با اقتصاد ایران را دنبال می‌کردند، اما پس از این جنگ، روسیه رویکرد خود را به همکاری با کشور‌های دیگر ازجمله در جغرافیای جنوبی خود تغییر داده که با این حال می‌تواند افزایش سطح روابط راهبردی و اقتصادی بین ۲ کشور را تقویت کند. بازوی تحقیقاتی مجلس می‌گوید: تعمیق روابط ایران و روسیه نیازمند فهم دقیق سویه تحولات ژئوپلیتیک اخیر، ارتقای دانش تجارت در ۲ کشور، اصلاحات نهادی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی است و ابتکار راهبردی ایران در تعامل با روسیه می‌تواند شامل انرژی، غلات، کود، زیرساخت و ترانزیت و همکاری سطح بالای صنعتی باشد.

تهران – مسکو در مسیر تازه

روسیه بزرگ‌ترین کشور جهان و دارای ۱۱.۵ درصد خشکی کره زمین و دارای منابع طبیعی فراوان و اقلیمی سرد است؛ افزون بر اینکه این کشور در زمره کشور‌های برخوردار از فناوری محسوب می‌شود و با این‌حال صادرکننده انرژی و مواد خام به شمار می‌رود و در عرصه بین‌المللی، روسیه کشوری تأثیرگذار در مناسبات جهانی است که اقتصادی نوظهور و متکی به واردات دارد و البته تراز تجاری آن مثبت است. نتیجه اینکه موقعیت مناسب اقتصادی و صنعتی روسیه این زمینه را ایجاد کرده که ایران تحت تحریم، در دوره‌هایی از بازار روسیه به‌ویژه محصولات صنعتی آن به‌عنوان یک فرصت برای رفع نیازمندی‌های خود استفاده کند و نزدیکی فاصله ۲ کشور و پایین بودن هزینه حمل ونقل می‌تواند موجب تسهیل در روابط تجاری شود.