۱۰ پیشنهاد برای افزایش مشارکت مردم در اقتصاد دانشگاه

به گزارش مجله خبری نگار/فرهیختگان: تحقق وقف و جاری‌سازی امور خیریه که از آموزه‌های دینی و روابط انسانی متعالی نشأت گرفته بوده و همواره جایگاه ارزشمندی در جوامع داشته و هدفگذاری این مساله اجتماعی تامین مالی و حل بسیاری از مشکلات بوده است. بر این اساس همانند با سایر فعالیت‌های مردمی بعد از انقلاب اسلامی، دانشگاه آزاد در سال‌های ابتدای تاسیس خود از این ظرفیت عظیم مردمی بهره قابل قبولی جست و اراضی و امکانات فراوانی در آن برهه زمانی به دانشگاه اهدا شد، اما با گذشت زمان و تغییر در نوع نیاز‌های دانشگاه، نوع کمک‌های خیران هم تغییر ماهیت داده و درنهایت ارتباط خیران و دانشگاه کم‌رنگ شده است.

اکنون با توجه به اهمیت موضوع در سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام‌معظم‌رهبری (بند ۵-۷) و نقشه جامع علمی کشور (اقدام ملی شماره ٧ از راهبرد کلان ۶) و سیاست‌ها و ضوابط ارتقای مشارکت خیران و واقفان در پیشرفت حوزه علم و فناوری مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین تاکید سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد، ضرورت دارد این امر در اولویت قرار گیرد تا دانشگاه با بهره‌گیری از آن بتواند سهم قابل قبولی را از این طریق جذب کند؛ لذا در این راستا به بررسی وضعیت خیران در دانشگاه‌های مختلف داخل و خارج کشور پرداخته شده است تا ضمن مرور تجربیات، راه‌حل‌هایی درجهت گسترش مشارکت عموم مردم در امر آموزش و پژوهش و حوزه آموزش عالی ارائه شود.

وقف و خیران در دانشگاه‌های ایران

امور خیران و وقف در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری زیر نظر یک ستاد در حوزه وزارتی و به‌منظور پیشرفت و تعالی نظام آموزش عالی و کمک به گسترش زیرساخت‌های علم و فناوری کشور و کاهش وابستگی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری به بودجه عمومی، بهره‌مندی از ظرفیت نیکوکاران، خیران و دوستداران دانش و حامیان مردمی آموزش فعالیت می‌کند و در سال ۱۳۹۴ بنیاد حامی خیران در قالب تشکل‌های مردم نهاد در دانشگاه‌های دولتی مانند دانشگاه تهران و علامه طباطبایی (ره) به ثبت و رسمیت یافته است. بنیاد حامیان دانشگاه تهران توانسته در سال ۱۴۰۰ مشارکت ۱۲۲۳ نفر را در امور نیکوکارانه شامل پرداخت کمک هزینه آموزشی و پژوهشی، حمایت مالی از کارآفرینی، اعطای بن خرید کالا‌های اساسی، حمایت مالی از درمان و سلامت دانشجویان، کمک به احداث، نوسازی و تجهیز ساختمان‌ها و... را جذب کند. بنیاد حامیان دانشگاه علامه طباطبایی در چهار محور، شناسایی و کمک به دانشجویان بی‌بضاعت و کم‌بضاعت، توسعه زیرساخت‌های دانشگاه نظیر خوابگاه، دانشکده، جذب خیران دغدغه‌مند و خوشنام و ترویج فرهنگ کار‌های خیر و عام‌المنفعه فعالیت می‌کند.

وقف در دانشگاه‌های جهان

درحال‌حاضر اکثر دانشگاه‌های بزرگ و معروف جهان موقوفات گسترده‌ای دارند که این موقوفات بخش بزرگی از سرمایه دانشگاه را تشکیل می‌دهند. دو دانشگاه هاروارد و استنفورد به‌عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

دانشگاه هاروارد

موقوفه هاروارد، بزرگ‌ترین دارایی مالی دانشگاه برای حمایت از ماموریت‌های آموزشی و پژوهشی است که هر سال بخشی از آن برای حمایت از دانشگاه اختصاص می‌یابد و مقدار زیادی از منابع برای نسل‌های آینده باقی خواهد ماند. موقوفه در سال مالی ۲۰۲۱، مبلغ ۲ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۲، مبلغ ۱.۲ میلیارد دلار (معادل یک‌سوم بودجه سال) به دانشگاه کمک مالی کرده است. بازده این موقوفه در ۱۴۰۰۰ صندوق سرمایه‌گذاری شده است و باید طبق شرایط تعیین‌شده توسط اهداکننده و برای حمایت از هدف تعیین شده، هزینه شوند.

دانشگاه استنفورد

یکی از مهم‌ترین عوامل موثر بر حفظ دانشگاه استنفورد، وقف است که شامل بیش از ۷۳۰۰ بودجه فردی است که توسط اهداکنندگان ایجاد شده و از اعضای هیات‌علمی، تحقیقات، کمک‌های مالی و بسیاری از زمینه‌های دیگر حمایت می‌کند. در سال مالی ۲۰۲۲ مبلغ ۱.۵ میلیارد دلار، حدود ۲۱ درصد کل هزینه‌های عملیاتی دانشگاه از محل موقوفه‌ها تامین شده که برای آموزش، یادگیری و تحقیق در طیف گسترده‌ای از رشته‌ها از جمله هنر، علوم انسانی، علوم اجتماعی، علوم، مهندسی، حقوق، پزشکی، بازرگانی و... هزینه شده است. وجوه موقوفه ۷۴ درصد درآمد‌های دانشگاه را تشکیل می‌دهد.

نمودار ۱: ترکیب درآمد‌های دانشگاه استنفورد در سال مالی ۲۰۲۲

انگیزه‌های وقف در دانشگاه‌های کشور آمریکا

‌درحال‌حاضر دانشگاه‌های کشور آمریکا در جذب منابع مالی از طریق مشارکت اجتماعی و وقف موفق عمل کرده‌اند. یکی از علل مهم این موفقیت این است که دانشگاه‌های آمریکا به‌خوبی توانسته‌اند ارزش آموزش عالی و تاثیر آن بر درک و حل چالش‌های جهانی را مطرح و در ذ هن بسیاری از افراد و شرکت ها، وقف را به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری برای آیندگان تبیین نمایند و همچنین ساختار مدیریتی دانشگاه‌ها به افراد و سازمان‌های واقف اطمینان می‌دهد که آن منابع به درستی مورد استفاده قرار خواهند گرفت و به اهداف از پیش طراحی شده، خواهند رسید.

راهکار‌های گسترش مشارکت‌های مردمی در دانشگاه آزاد

با مرور و بررسی مشارکت‌های مردمی و خیران در دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور و جایگاه این مولفه در اسناد بالا دستی و سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد و تجربیات گرانبهای دانشگاه کسب شده در جذب و جلب نظر مردم در دهه اول تاسیس، می‌توان از این مسیر برای نیل به اهداف دانشگاه در سند توسعه و تعالی استفاده کرد. با بررسی منابع علمی عوامل اعتماد خیر به فرد یا سازمان در‌جهت اقدام به واگذاری اموال خود، آگاهی و شناخت خیر و واقف نسبت به نیاز و ماندگاری نام آنها، بیشترین تاثیر را در افزایش میزان وقف و خیریه دارد؛ لذا ضروری است دانشگاه با نگاه علمی و اجتماعی تکیه بیشتری روی این عوامل داشته باشد تا بتواند خیران را برای مشارکت بیشتر ترغیب کند. امور خیران و مشارکت‌های مردمی دانشگاه آزاد در استان‌ها به‌دلیل چالش‌ها و مشغله اجرایی فراوان و گوناگون، کمرنگ شده و سامانه یکپارچه خیران و واقفان در واحد‌های دانشگاهی وجود ندارد و تجربیات و درس‌آموخته‌های گرانبهای دانشگاه در این مسیر مستند‌سازی نشده است و اکنون برخی خیران بر عدم نیاز دانشگاه به مشارکت آنان اعتقاد داشته و حتی در مواردی انتظار کمک دارند و عملکرد دانشگاه در مقابل شروط خیران شفاف نیست؛ لذا در‌جهت گسترش و بهره‌گیری از این ظرفیت سیاست‌های ذیل پیشنهاد می‌شود:

۱- تاسیس بنیاد خیران و واقفان دانشگاه آزاد و مشخص کردن متولی در استان‌ها (مسئول داوطلبانه) ترجیحا تاسیس شعب بنیاد‌هایی در قالب موسسات مردم‌نهاد و شفاف‌سازی فرآیند‌ها و بروکراسی‌های اداری در تسهیل مشارکت خیران و تبیین اهمیت مشارکت خیران به استان‌ها و افراد دست‌اندرکار و آموزش متولیان در جهت توانمند‌سازی

۲- شفاف‌سازی و به‌روز‌رسانی و اولویت‌بندی نیاز‌های واقعی (مادی و معنوی) استان‌ها و انتقال آن به جامعه خیران

۳- شناسایی خیران منطقه و ارتباط موثر با آنان و ایجاد حس اعتماد و باور در خیران با مستندسازی، رسیدگی به نیاز‌ها و شفافیت در عملکرد مالی و ارائه گزارش به خیران و واقفان (جلب اعتماد) و ارائه گزارش مستمر و منظم از عملکرد موقوفات به اهدا کنندگان

۴- هدایت خیران برای مشارکت در توسعه دانش و علم با تاسیس صندوق خیران و واقفان کارآفرینی و حمایت از فعالیت‌های دانش بنیان و صندوق نیکوکاری برای حمایت و بورسیه دانشجویان کم‌توان مالی

۵- برگزاری مراسم تجلیل سالیانه از خیران و واقفان دانشگاه و دعوت از آنان برای حضور در دانشگاه جهت آشنایی خیران با محیط و هویت‌بخشی به خیران و واقفان با اعطای نشان‌های ملی

۶- تقویت رسانه دانشگاه و تولید محتوا درجهت شناساندن نیاز‌های واحد‌های دانشگاهی و پخش آن در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها و عضویت ریاست صدا‌و‌سیما در مجمع خیران دانشگاه

۷- شناسایی خیران و واقفان ایرانی خارج از کشور با استفاده از ظرفیت واحد‌های برون‌مرزی دانشگاه و مطالعه برای شناسایی اعتبارات خیریه‌های بین‌المللی و تلاش برای جذب آن

۸- استفاده از ظرفیت اعضای هیات‌علمی و دانشجویان در برنامه‌های خیران برای تحول این بخش

۹- عضویت خیران و واقفان برجسته در هیات‌امنا‌های استانی دانشگاه

۱۰- تشویق خیران و واقفان برای مشارکت در بیمارستان‌های دانشگاه با توجه اهمیت آنان به حوزه سلامت

محسن علوی‌فرد، معاون دفتر تحلیل و نظارت بر امور اقتصادی و زیر‌بنایی هیات‌موسس دانشگاه آزاد اسلامی