اینک عصر چند قطبی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: در جریان سفر رئیس جمهور کشورمان به آفریقای جنوبی و شرکت در اجلاس بریکس، عضویت ایران و ۵ کشور دیگر در گروه بریکس پذیرفته شد. خبر مهمی که توجه بسیاری از رسانه‌ها و تحلیل گران داخلی و خارجی را به خود جلب کرد. رئیس جمهور که یکی از سخنرانان این نشست بود، با اشاره به موافقت سران بریکس با درخواست ایران، عربستان، امارات عربی متحده، مصر، آرژانتین و اتیوپی برای عضویت در این گروه گفت: «ایران قاطعانه از تلاش‌های بریکس در مسیر دلار زدایی از روابط اقتصادی بین اعضا و همچنین تقویت سازوکاری برای مبادلات مالی حمایت می‌کند.» عضویت ایران با استقبال گرم دیگر اعضای بریکس مواجه شد به طوری که «لولا داسیلوا» رئیس جمهور برزیل در گفت و گوی صمیمی با رئیسی با عبارت «ول کام تو بریکس!» از بریکسی شدن ایران ابراز خرسندی کرد. همچنین رئیس جمهور هند در توئیتی به زبان فارسی نوشت: «از این که ایران به بریکس خواهد پیوست، خوشحالم.»

رئیسی درجریان حضورش در ژوهانسبورگ حداکثر استفاده را کرد و ۱۴ دیدار رسمی و غیررسمی با سران کشور‌های مختلف ترتیب داد که از جمله آن‌ها می‌توان به گفت و گوی او با شی جین پینگ رئیس جمهور چین و فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان سعودی اشاره کرد. رئیسی که با دستانی پر به تهران پا گذاشته بود درباره دستاورد‌های سفر خود اظهار کرد: «بریکس نقش موثری در ارتقای همکاری‌های اقتصادی و تجاری در بخش درخور توجهی از جهان دارد و ائتلاف‌های جهانی نظیر بریکس و شانگ‌های کاملا مخالف یک جانبه‌گرایی هستند.» وی همچنین با تاکید بر این که «عضویت در بریکس اتفاقی نبوده، بلکه یک سیاست انتخابی از سوی دولت در جهت تامین منافع کشور و مردم بوده است»، خاطرنشان کرد:ایران ۵ پالایشگاه نفتی آفریقای جنوبی را به‌روزرسانی می‌کند. بریکسی شدن ایران توجه بسیاری از رسانه‌ها و تحلیل گران را جلب کرد.

در همین باره بلومبرگ در تحلیلی نوشت: کشور‌های عمده در بازار نوظهور جهان، از صادرکنندگان اصلی نفت، عربستان سعودی، ایران، مصر، آرژانتین، اتیوپی و امارات متحده عربی دعوت کردند تا برای گسترش نفوذ جهانی شان به این بلوک بپیوندند. این نخستین گسترش بریکس از سال ۲۰۱۰ است. در ادامه این گزارش آمده است: «پذیرش عربستان سعودی که بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان است، در کنار روسیه، ایران، امارات و برزیل، چندین کشور از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت را با بزرگ‌ترین مصرف کنندگان انرژی در جهان در حال توسعه گردهم می‌آورد و به این بلوک، درون مایه اقتصادی گران سنگی می‌دهد. با توجه به این که بیشتر تجارت جهانی انرژی به دلار انجام می‌شود، توسعه بریکس همچنین توانایی‌اش برای پیشبرد تجارت با ارز‌های جایگزین را تقویت می‌کند.»

همچنین به نوشته روزنامه انگلیسی زبان «اکسپرس تریبیون» بریکس یک تغییر قدرت خواهد بود و بر رفتار رایج غرب تاثیر خواهد گذاشت. بریکس برنامه‌های بزرگی از جمله تاسیس یک ارز مشترک دارد. یک روزنامه پاکستانی نیز با مهم برشمردن اجلاس سران بریکس در آفریقای جنوبی و تاثیر اهداف اعضای آن برای مقابله با یک جانبه‌گرایی نوشت: بریکس مصداق یک صدایی برای مستقل بودن و تقویت چندجانبه گرایی است. با وجود این، برخی رسانه‌های غربی و صهیونیستی از جمله یدیعوت آحارانوت، «میدل ایست آی، مجله آمریکایی «بارونز» و تلویزیون آمریکایی «سی‌ان‌ان» با اشاره به نقش ایران، عربستان و امارات در تامین انرژی جهان، درباره پیوستن این کشور‌ها به سازمان بریکس ابراز نگرانی کردند.

ظریف: عضویت در بریکس خبر خوبی است

در کنار رسانه ها، کارشناسان حوزه بین الملل نیز به این موضوع پرداختند. محمد جواد ظریف وزیر سابق امور خارجه کشورمان در این باره تاکید کرد: «دعوت از ایران برای عضویت در بریکس خبر خوبی است. سیاست خارجی نباید موضوع اختلافات داخلی باشد». جابری انصاری، معاون پیشین وزارت خارجه نیز در واکنش به عضویت ایران در «بریکس» گفت: «نفی این موفقیت آشکار یا بزرگ نمایی درباره آثار مثبت آن، اشتباه است.» آذری جهرمی وزیر سابق ارتباطات در کانال تلگرامی خود نوشت: «یکی از اهداف صهیونیسم بین‌الملل، منزوی کردن ایران در عرصه بین‌الملل بوده است. عضویت ایران در بریکس رویداد حائز اهمیتی است و برای مخالفان ایران خوشایند نخواهد بود.»

از تحلیل‌ها و واکنش‌های رسانه‌ای که بگذریم، این حقیقت غیر قابل کتمان است که بریکس از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. نباید فراموش کرد که کشور‌های عضو بریکس رکورد‌های زیادی دارند، از جمله این که اولین (روسیه)، سومین (چین)، پنجمین (برزیل) و هفتمین (هند) کشور‌های بزرگ دنیا و پرجمعیت‌ترین‌ها (دو کشور میلیارد نفری دنیا) یعنی چین و هند در این گروه قرار دارند. همچنین جز آفریقای جنوبی، چهار کشور دیگر در بین هفت کشور اول از نظر مساحت و ۱۰ کشور اول دنیا از نظر جمعیت و تولید ناخالص داخلی بوده، سه ارتش از پنج ارتش بزرگ دنیا از نظر پرسنلِ در حال خدمت را به همراه داشته و کشور‌های بریکس در مجموع، حدود ۴۰ درصد جمعیت، حدود یک‌چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک‌سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند.

در میان این غول‌ها، آفریقای جنوبی شاید کوچک به نظر برسد، اما تنها کشور آفریقایی بریکس است، از نظر تولید ناخالص داخلی دومین اقتصاد بزرگ آفریقاست (یا با برآوردی دیگر سومین)، سومین ارتش بزرگ آفریقا را دارد. هرچند از نظر مساحت و جمعیت (حدود ۶۰ میلیون)، در این قاره ششم است. ژوهانسبورگ، بزرگ‌ترین و ثروتمندترین شهر این کشور، پایتخت اقتصادی آفریقا محسوب می‌شود.

کشور‌های بریکس از مهم‌ترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند و پیش‌بینی شده است در آینده نه چندان دور بزرگ‌ترین شوند، اما مهم‌ترین آفتی که جایگاه ایران در بریکس را تهدید می‌کند؛ نگاه به بریکس به عنوان ابزاری برای رفع مشکلات روزمره کشور در تعامل اقتصادی با جهان خارج است. بریکس برخلاف گروه هفت، ایران را برای تعاملات راهبردی کلان در یک روند تدریجی جایگزینی نظام نوین جهانی با نظام کهنه کنونی به مجموعه خود دعوت کرده است. ایران هم به صورت متقابل باید چنین نگاهی را به بریکس داشته باشد و برای آن برنامه ریزی کند، نه این که همچون تعامل ناکام گذشته با گروه هفت بخواهد همان مسیر رفع مشکلات روزمره را این بار با بریکس دنبال کند.