دست خالی شعر معاصر از جنبه‌های فکری حضرت زهرا (س)

به گزارش مجله خبری نگار، این شاعر درباره شعر فاطمی با اشاره به سابقه آن اظهار کرد: شعر فاطمی، سابقه طولانی‌ای دارد، خود معصومین (ع) طبع شعر داشتند و حوادث مختلف را در فرم شعر ارائه می‌کردند و این زمینه فراهم شد تا بعد‌ها شیعیان که از سیره معصومین (ع) تبعیت می‌کردند، شعر را برای بیان مفاهیم مورد نظرشان استفاده کنند؛ مثلا ما درباره مراسم عروسی حضرت فاطمه (س) و حضرت علی (ع) شعر داریم. همراهان و حتی رسول‌الله (ص) سطر‌هایی سروده‌اند یا نصایح حضرت زهرا (س) برای امام حسن (ع) و امام حسین (ع) در قالب شعر بوده است.

او با بیان این‌که شیعیان برای بیان حادثه شهادت حضرت زهرا (س) از شعر استفاده می‌کردند، افزود: نخستین شعر‌هایی که در آن به حضرت زهرا (س) اشاره شده، در مجلس یزید بن معاویه بوده است؛ یحی‌بن‌حکم برادر مروان با چنین مضمونی شعر گفته است: «سر‌هایی که در کنار "طف" جدا شد از نظر خویشاوندی نزدیکتر از پسر زیاد و بنده‌ای‌ست دارای نسب پستی‌ست. اکنون امیه روزگاری دارد که دودمانش به شماره ریگ‌هاست، اما دختر رسول خدا دودمانی ندارد.»
این منتقد ادبی خاطرنشان کرد: در تاریخ اسلام همیشه به دو حادثه اشاره می‌شده، یکی شهادت حضرت زهرا (س) و ماجرا‌های آن و داستان عاشورا و کربلا. در واقع شیعه هرگاه بخواهد به مسائل و مفاهیم مورد نظر خود اشاره کند، دو نوع گریز دارد؛ یکی گریز به زندگی حضرت زهرا (ع) و شهادت ایشان و دیگری حادثه کربلا و نهضت عاشورا. توجه به زندگی حضرت زهرا (س) در بین شاعران عرب سابقه بسیاری دارد و در بین شاعران فارسی‌زبان نیز آثار بسیاری از کسایی مروزی، قوامی رازی، رودکی، سنایی غزنوی، خواجوی کرمانی و حتی ناصر خسرو و..، شاعران دوره خراسانی و بعد‌ها شاعران سبک عراقی درباره شخصیت و سیمای حضرت زهرا (ع) و شهادت آن بزرگوار داریم، مثلا امیر معزی شعری دارد «بود با زهرا و حیدر حجت پیغمبری/ لاجرم بنشاند پیغمبر سزایی با سزا» یا محمود بن یمین‌الدین می‌گوید «که خاتــون محشر گـــذر مــی‌کنــــد / ز آب مــژه خاک تــر مــی کنــــد» که اشاره به مصائب آن حضرت دارد. شعر شاعران کلاسیک ما پشتوانه‌ای برای شاعران دوره معاصر است تا بتوانند به شیوه‌های مختلف به شخصیت این بزرگواران نزدیک بشوند.

شکارسری با اشاره به تقسیم‌بندی‌های مختلف در حوزه شعر فاطمی دوره معاصر، گفت: یک گونه شعری به حوادث زندگی آن حضرت مانند «ماجرای فدک» و شهادت آن بزرگوار می‌پردازد که یک نگرش «روایی و تاریخی» است. دومین گونه شعر به حوادث با نگرش «عاطفی و احساسی» می‌پردازد. نوع سوم شعر‌ها اساسا مدح شخصیت ایشان است که طبعا تخیل در آن دخیل است. نوع آخر نگرش «فلسفی و کلامی» است که در این نوع تخیل جای کمی دارد. در این رویکرد‌های شعری، هرگاه شاعر احساسات و عواطف خود را پررنگ‌تر کند یا تحت تأثیر قرار دادن مخاطب برایش مهم شود، این خطر به وجود می‌آید که از برخی از خطوط قرمز عبور کند.

این شاعر در ادامه تأکید کرد: باید حرمت‌ها در شعر‌هایی که درباره شخصیت معصومین (ع) است، رعایت شود؛ حد و مرز‌هایی در نزدیک شدن به شخصیت‌ها وجود دارد که باید رعایت شود. این شخصیت‌ها نور‌هایی هستند که ازل وجود داشتند، این شخصیت‌ها آنقدر والا هستند که نزدیک‌شدن به آن‌ها، به شیوه زمینی نیست بنابراین از این منظر حرمت‌ها باید رعایت شود. گاه به خاطر این‌که احساست و عواطف مخاطب را در تکایا و هیئت‌ها تحت قرار دهند، با نگاه آدم‌های معمولی درباره آن‌ها صحبت می‌کنند، این بزرگواران انسان‌های معمولی‌ای نیستند و نزدیک شدن به وجوه مادی شخصیت‌ها و دایره واژگان در این موارد دقت بسیاری می‌طلبد و از هر واژه‌ای نمی‌شود استفاده کرد. نمی‌گویم طنز جایگاهی در این نوع شعر‌ها ندارد، اما دقت بسیاری می‌خواهد.

او با اشاره به جناح‌بندی‌های سیاسی در این روزگار ما، گفت: هرکدام از این جناح‌ها به‌گونه‌ای خود را به معصومین منتسب می‌کنند. باید در این انتصاب‌ها دقت کنیم؛ زیرا آنچه ما انجام می‌دهیم درست یا غلط از طریق این شعر‌ها به معصومین منتسب می‌شود و ممکن است مخاطب قضاوت‌هایی بکند. این‌ها خیلی مهم است و باید مورد توجه شاعران باشد. زمانی که درباره حضرت زهرا (ع) می‌نویسیم، باید دقت کنیم شعار ندهیم. در واقع به شعریت شعر باید توجه کنیم. این‌که صرفا اثری بسازیم که در هیأت‌ها و تکایا استفاده شود، کفایت نمی‌کند. استحقاق معصومین بیشتر از این حرف‌هاست و شعریت اثر بسیار مهم است. در واقع در شعر شیعی و شعر فاطمی باید بتوانیم بین فرم و محتوا تعادل برقرار کنیم و چنین نشود فقط محتوا مهم باشد. جنبه‌های تکنیکی اثر به همان اندازه مهم است که جنبه‌های معنایی اثر مهم است.

حمیدرضا شکارسری درباره نقد‌هایی که درباره افزایش کمی شعر‌های فاطمی که کیفیت چندانی ندارند مطرح می‌شود، گفت: امروزه شعر عینی شده و به جنبه‌های تصویری و دراماتیک توجه دارد. طبعا شعر‌های شیعی نیز به این جهت حرکت کرده و به جنبه‌های تصویری، عینی و جزئی‌نگرانه دقت می‌کند. به خاطر جنبه‌های عینی و تصویری، حوادث عاشورا و نحوه شهادت حضرت زهرا (س) در شعر امروز بسیار پربسامدتر است و هرچقدر به سمت درام حرکت کنید، امکان بروز بیشتری پیدا می‌کند. اگر از جنبه‌های فکری و اندیشه‌ای این بزرگواران در شعر صحبت کنیم، شعر امروز خالی از این نگرش است. به نظرم چنین نیست که شعر رشد کمی داشته و رشد کیفی نداشته باشد، رشد کیفی داریم، اما در جنبه‌های دراماتیک و داستانی آن. اما شعر معاصر از جنبه‌های فکری و اندیشه‌ای این بزرگواران به خاطر ماهیتش، دست خالی است.