«جنگ ابری» شیوخ برای بقا

به گزارش مجله خبری نگار به نقل از الوقت، کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس با اینکه به لحاظ داشتن انرژی در رتبه اول کشور‌های صاحب این منابع قرار دارند، اما وضعیت آب در این کشور‌ها چنان بحرانی است که برای بقای خود به هر اقدامی متوسل می‌شوند تا آب مورد نیاز شهروندانشان را تامین کنند. روزنامه نیویورک تایمز، در گزارشی به مسابقه‌ای که توسط کشور‌های خلیج فارس برای بارور کردن ابر‌ها در سایه خشکسالی آغاز شده است، اشاره کرده و نوشته که امارات گوی سبقت را از دیگر عموزاده‌های خود ربوده است. این روزنامه تاکید کرده که تلاش‌های فزاینده امارات برای بارور کردن ابرها، احتمالا موج خشکسالی را در کشور‌های خلیج فارس افزایش دهد. به خاطر بارندگی کم در کشور‌های عربی خلیج فارس که طی سه دهه گذشته ۲۰ درصد کاهش یافته است، دولت‌های عربی منطقه به شدت به افزایش آب شیرین نیاز دارند و بسیاری باران را راهی سریع برای مقابله با این مشکل می‌دانند.

بر اساس گزارش نیویورک تایمز، امارات یکی از کشور‌های توسعه‌یافته منطقه در این زمینه بوده و از تجربیات زیادی در این زمینه برخوردار است، زیرا از آخرین قابلیت‌های موجود و جدیدترین دستگاه‌های پیشرفته استفاده می‌کند. از اینرو، امارات برنامه بلندپروازانه‌ای را برای اجرای عملیات بذرپاشی راه‌اندازی کرده و صد‌ها میلیون دلار را با گرده افشانی ابر‌ها با مواد شیمیایی برای انجام بارندگی به این تلاش اختصاص داده است.

بارور کردن ابرها، به افزایش برداشت سالانه آب باران، حمایت از وضعیت آب کشور و حمایت از ذخیره استراتژیک آب‌های زیرزمینی کمک می‌کند، اما تلاش‌های باروری ابر‌ها این نگرانی را ایجاد می‌کند که یک کشور ابر‌ها را به قیمت باد‌های کشور‌های دیگر تخلیه کند. دانشمندان تغییرات جوی می‌گویند که طول عمر یک ابر، به ویژه ابر‌های کومولوس که احتمالاً باران تولید می‌کنند، کمتر از دو ساعت است. گاهی اوقات، ابر‌ها می‌توانند بیشتر دوام بیاورند، اما به ندرت آنقدر طولانی هستند که به کشور دیگری برسند، حتی در منطقه خلیج فارس که چندین کشور در نزدیکی یکدیگر قرار دارند.

امارات از دیرباز در موضوع گرده افشانی ابر‌ها برای آب، نقش رهبر برعهده داشته است. افزایش جمعیت امارات از ۱۰۰۰۰۰ نفر در دهه ۱۹۶۰ به حدود ۱۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰، اهمیت امنیت آب را افزایش داده، بنابراین تقاضا برای آب افزایش یافته است. این تقاضا توسط کارخانه‌های نمک‌زدایی آب دریا برآورده می‌شود، اما در مقایسه با برنامه بذرپاشی که دولت توجه زیادی به آن می‌کند، بسیار گران است و از هر آب و هوای امیدوارکننده برای بارش باران استفاده می‌کند.

آینده وخیم در انتظار اعراب

تلاش کشور‌های عربی برای تامین آب مورد نیاز خود از همه مسیر‌های ممکن درحالی است که آینده وخیمی در انتظار این کشور‌ها است. بر اساس گزارش سازمان‌های جهانی، غرب آسیا دو برابر میانگین جهانی در حال گرم شدن است و تا سال ۲۰۵۰، حدود ۴ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر خواهد شد. بر اساس گزارش بانک جهانی، کشور‌های نفت‌خیز خلیج فارس به دلیل نبود امکانات اولیه مانند آب و برق که مردم به شدت برای نجات از گرما و خشکسالی به آن احتیاج دارند، با مشکلات عدیده روبه‌رو شده‌اند. این کشور‌ها همچنین زیرساخت‌های فرسوده و مشکلات عمیقی در زمینه نوآوری‌های این حوزه و انرژی‌های تجدیدپذیر دارند. کارشناسان می‌گویند در این کشور‌ها اصلاحاتی که نهاد‌ها و کسب و کار‌ها را به سمت استفاده از انرژی پاک در غرب آسیا و کاهش کربن ترغیب می‌کند، ضروری است. انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در سه دهه گذشته بیش از سه برابر در منطقه افزایش یافته و این باعث نگرانی کارشناسان شده است که افزایش شدید دما از یک سو و ارائه نشدن خدمات اولیه از سوی دیگر، این منطقه را به مکانی ضعیف تبدیل کند.

کشور‌های عربی در غرب آسیا به دلیل کمبود بارش و مسئله ریزگرد‌ها از دهه‌ها پیش با بحران خشکسالی مواجه هستند و محققان همواره نسبت به خشکسالی فزاینده در این منطقه هشدار می‌دهند. سرعت تغییرات زیست محیطی در غرب آسیا بیش از هر جای دیگر کره زمین انجام می‌شود و حتی سازمان‌های جهانی نسبت به غیرقابل سکونت شدن بسیاری از مناطق غرب آسیا هشدار داده‌اند. نتایج پژوهش درباره تغییرات آب و هوایی با برشمردن افزایش دمای زمین و آتش سوزی گسترده در جنگل‌ها که سالانه هزاران هکتار از اراضی در منطقه را از بین می‌برد، بیانگر این است که تا پایان قرن ۲۱، بسیاری از شهر‌های مهم خاورمیانه غیرقابل سکونت خواهند شد.

منطقه خلیج فارس هر چند بخش عمده منابع نفت و گاز جهان را به خود اختصاص داده است؛ اما در حوزه منابع آب در زمره مناطق فقیر بوده و کشور‌های اطراف آن با بحران کم‌آبی و خشکسالی شدید مواجه هستند. اغلب کشور‌های این منطقه دارای منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی مشترک بوده و بهره‌برداری از آن‌ها همواره منازعات مختلفی را بین این کشور‌ها به وجود آورده است. در نتیجه کشور‌های عربی نظیر کویت، قطر، بحرین، عربستان و امارات در لیست ۱۰ کشور اول جهان هستند که کمترین منابع آب سرانه را در اختیار دارند.

روزنامه «القدس العربی» اخیرا در گزارشی درباره کمبود منابع آبی در کشور‌های عربی نوشته که کشور‌های خاورمیانه و سازمان‌های بین‌المللی، زنگ خطر را دربار کمبود منابع آب به صدا درآورده‌اند. سازمان‌های بین‌المللی دلیل کمبود آب در این کشور‌ها را به مسائل جغرافیایی و تغییرات آب و هوایی در خاورمیانه ارتباط می‌دهند. گزارش‌های سازمان ملل هم نشان می‌دهد که ۱۷ کشور عربی در خط فقر آبی به سر می‌برند.

ابتکار اعراب برای مقابله با کم‌آبی

رهبران عرب معتقدند برای جلوگیری از پدید آمدن فاجعه زیست محیطی، لازم است مصرف بی‌رویه آب و انرژی محدود شود و قوانین جدید برای صرفه جویی در مصرف آب در تمام ساختمان‌ها وضع گردند. آن‌ها معتقدند عرضه آب و انرژی رایگان بیش از این امکان پذیر نخواهد بود و لازم است تغییراتی در این زمینه اجرا شود؛ لذا با آگاهی‌رسانی و آموزش صحیح دست به اقداماتی مفید برای حفظ و ذخیره آب زده‌اند. مهمترین راهکار اغلب کشور‌های عربی برای مقابله با بحران کم‌آبی استفاده از دستگاه‌های آب شیرین‌کن با فناوری‌های غربی است.

امارات که از طریق بارور کردن ابر‌ها در سال‌های اخیر بخشی از آب مورد نیاز خود را از طریق بارش‌های مصنوعی تامین می‌کند در کنار آن روش‌های دیگری را هم در دستورکار قرار داده است. به همین منظور، آژانس محیط زیست ابوظبی به دنبال اجرای پروژه ۲۰ میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر است. مدارس این شهر نیز برای جلوگیری از اتلاف آب و آموزش صحیح آن با هم در رقابت سالم هستند. همچنین، بیش از دوهزار مسجد در امارات به وسایل صرفه جویی در مصرف آب مجهز شده و سالیانه میلیون‌ها گالن آب در هنگام وضوگرفتن صرفه‌جویی می‌کنند. علاوه بر این، ابوظبی و دبی شروع به ساختن بزرگترین مخزن آب زیرزمینی در جهان با ظرفیت ۲۶ میلیون مترمربع آب شیرین کرده‌اند که طی ۹۰ روز به اندازه کافی آب ذخیره خواهد کرد.

بر اساس آمار‌های اعلام شده از سوی سازمان‌های زیست محیطی، به لحاظ تولید آب شیرین از دریا، کشور‌های آمریکا، عربستان و امارات به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم جهان قرار دارند. در حال حاضر، ۶۰ درصد از ظرفیت نمک زدایی و شیرین کردن آب در سطح جهان در خلیج فارس متمرکز است. ظرفیت شیرین کردن آب در عربستان به تنهایی معادل ۳۰ درصد ظرفیت کل جهان است، ولی با این وجود این کشور باز هم با کسری منابع آبی مواجه است. در عربستان ۲۷ کارخانه نمک‌زدایی آب، ۵/۷ میلیون گالن آب در هر روز تولید می‌کنند، یعنی حدود ۷۰ درصد آب شرب ملی که اغلب آن تخصیص به مناطق شهری دارد. عربستان هم که در سال ۲۰۰۸ و برای صرفه جویی در منابع آب میزان تولید گندم داخلی را ۱۲/۵ درصد کاهش داده بود، در حال حاضر در تکاپوی پرداخت یارانه به معامله گران، برای خرید زمین در آفریقا با هدف دو برابر کردن ذخایر گندم خود و رساندن آن به ۱/۴ میلیون تُن است.

کویت دیگر کشور خلیج فارس است که بر اساس آمار یونسکو، کم آب‌ترین کشور دنیا در دهه‌های آینده خواهد بود، شدت تبخیر آب بسیار زیاد است و هیچ رودخانه یا دریاچه آبی پایداری در آن وجود ندارد. بنابراین، واحد‌های شیرین‌سازی آب منبع اصلی آب شیرین برای مصارف شرب و خانگی در کویت هستند به نحوی که ۹۲ درصد از آب موردنیاز برای مصارف خانگی و صنعتی و ۶۰ درصد از کل آب موردنیاز در کویت با واحد‌های آب‌شیرین‌کن تامین می‌شود. با تاسیس هفت عدد از این واحد‌ها ظرفیت شیرین‌سازی آب در این کشور از صفر مترمکعب در روز در سال ۱۹۵۳ به ۳ میلیون مترمکعب در روز در ۲۰۱۳ رسیده است. بر اساس آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۳ سرانه منابع آبی داخلی تجدیدپذیر در کویت بسیار ناچیز بوده است. با این وجود این کشور توانسته است آب موردنیاز برای توسعه اقتصادی و جمعیتی خود را از طریق واردات آب و نیز شیرین‌سازی آب دریا تأمین کند.

با وجود راهکار‌های مدرن اعراب برای تامین آب مورد نیاز خود؛ کارشناسان محیط زیست معتقدند آب شیرین‌کن‌هایی که کشور‌های عربی خلیج فارس استفاده می‌کنند یکی از خطرناکترین منابع آلوده کننده آب خلیج فارس است و در سال‌های اخیر بسیاری از آبزیان خلیج فارس به خاطر همین مشکلات زیست محیطی تلف شده‌اند. تحقیقات جدید کارشناسان محیط زیست حاکی است که شرایط بحرانی زیست محیطی در کشور‌های عربی خلیج فارس نیازمند اتخاذ تدابیر فوری می‌باشد و تاکنون ضرر‌های بالای مالی و بهداشتی به این کشور‌ها وارد شده است.

بحران بی‌آبی و خشکسالی چنان تهدید و نگران کننده شده است که بسیاری از کارشناسان در دهه گذشته هشدار داده‌اند که جنگ‌های آینده در مناطق گرم و خشک نه بر سر تصاحب منابع نفتی و زیرزمینی بلکه بر سر آب خواهد بود و لذا کشور‌هایی که منابع آب زیرزمینی بیشتری در اختیار داشته باشند توسط کشور‌های بی‌بهره از آب مورد تجاوز قرار خواهند گرفت.