آشنایی با رشته ژنتیک و موقعیت شغلی آن

گرایش ژنتیک

مجله خبری-سبک زندگی نگار: به طور کلی دانش ژنتیک درباره انتقال صفات وراثتی از والدین به اولاد بحث می‌کند که البته این والدین می‌توانند انسان، درخت یا باکتری باشند. در واقع ژنتیک تلاش می‌کند تا بگوید که چه مکانیزم‌های مولکولی، عامل انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر هستند.

همچنین می‌خواهد بداند که چرا گاهی اوقات در بین والدین و فرزندان در برخی صفات تفاوت‌های بسیار معنی داری وجود دارد؟ در کل دانشجویان این گرایش مباحث مهمی مثل ژنتیک سرطان، روش‌های تشخیص بیماری‌های ژنتیکی قبل و بعد از تولد، شناخت ناقلین بیماری‌ها، اصول مشاوره ژنتیکی، نقش ژنتیک در بروز رفتارهای فردی و اجتماعی، شناخت جمعیت‌های مختلف ژنتیکی و نژادهای انسانی، ژن درمانی، پزشکی قانونی، تکنیک‌های رایج در ژنتیک، روش‌های اصلاح نژاد و ژنتیک مولکولی را مطالعه می‌کنند.

معرفی مواد درسی و زمینه‌ی شغلی رشته‌ی ژنتیک

از این رهگذر و همگام با پیشرفت‌های روز افزون دانش ژنتیک و نامگذاری قرن ۲۱ به عنوان عصر ژنتیک و ضرب آهنگ شتابانِ پرداخت به این دانش در جهان، گرایش ژنتیک در چند سال اخیر در کشور ما ایجاد شده است.

دانشجویان این رشته، برای آشنایی با دنیای وسیع این دانش و دستاورد‌های مختلف آن، مباحثی پراهمیت همچون ژنتیک سرطان، روش‌های تشخیص بیماری‌های ژنتیک پیش و پس از تولد، شناخت ناقل بیماریها، اصول مشاوره ژنتیکی، نقش ژنتیک در بروز رفتار‌های فردی و اجتماعی، شناخت جمعیت‌های مختلف ژنتیکی و نژاد‌های انسانی، ژن درمانی، پزشکی قانونی و روش‌های اصلاح نژاد ژنتیک مولکولی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در بین اهداف گوناگونی که برای این رشته برشمرده اند، اصلاح ژن‌ها با چشم انداز بهبود نقص‌های آتی، تولید انبوه واکسن‌های انسانی و حیوانی و تولید دارو‌های جدید و پروتئین‌های گوناگون از جمله مهمترین اهداف، به حساب می‌آیند.

در واقع، در مورد دانش ژنتیک، نیازی به گفتگوی زیاد نمی‌باشد؛ ولی در یک جمله می‌توان گفت از زمانی که حیات در روی کره زمین آغاز شد و آفرینش، به وجود آمد- که حدود یک میلیارد سال می‌باشد- می‌بایستی هر موجودی صفات خود را به نسل بعدی به ارث بگذارد و در نتیجه دانش ژنتیک از همان زمان، حاکم بر دنیای امروز و حیات شد.

در جهان امروز هم بدون هیچ گونه پیش داوری و خود شیفتگی، باید عرض کرد که هیچ مسأله‌ای را نداریم که ژنتیک در آن تأثیر نداشته باشد؛ از کلیه بیماری‌ها گرفته تا همه جانوران که حالا چه در اصلاح نژاد آن‌ها و چه در پیشگیری و چه در مبارزه با آن‌ها و چه در گیاهان که آن‌ها را به صورت تجاری درآورده و از آن‌ها استفاده بهینه کرده و به خصوص در مورد اشرف مخلوقات موجودی به نام انسان چه در صفات سالم و چه صفات بیماری زا، همه این‌ها با ژنتیک سر کار داریم.

در جهان امروز که آغاز قرن ۲۱ است پیش بینی شده که تا ۳۰ سال دیگر و یا حداکثر ۴۰ سال دیگر، کلیه و یا شاید قریبِ کلی از تشخیص‌های پزشکی حتی در بیماری‌های غیرژنتیکی، اکثر واکسن‌ها برای پیشگیری و تقریباً اکثر درمان‌ها حتی دارو‌های ژنتیکی، از طریق ژنتیک صورت می‌گیرد.

در ایران تا حدودی که می‌شد برنامه ریزی کرد، در بین رشته‌های دیگر اروپایی، کار‌های بسیار خوبی انجام شده، اما هنوز پیش بینی و آینده نگری کلان برای اینکه نسل جوان ما بخواهند در آینده چه مسائل و خدماتی در امر ژنتیک داشته باشند، چه ژنتیک انسانی یا پزشکی، ژنتیک گیاهی و یا حیوانی در سطح آموزش.

پژوهش و خدمات رسانی برنامه ریزی‌های کلان صورت نگرفته است.

هدف از انتخاب رشته (دانشجو): به خاطر علاقمندی به این رشته که از دوران دبیرستان نشأت گرفته و حتی عاملی که باعث ایجاد انتخاب این رشته شد، دبیران خوب دبیرستان بود. برداشت جامعه نسبت به این رشته اصلاً درست نیست یعنی آنقدر که به رشته پزشکی اهمیت می‌دهند به رشته زیست شناسی اهمیت نمی‌دهند، ولی رشته خوبی به نظر می‌آید.

گرایش ژنتیک از رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی با ارائه دروس عمومی، پایه و اختصاصی، دانشجویان را با اطلاعات مربوط به این رشته آشنا می‌کند.

ریاضی ۱ و ۲، فیزیک ۱ و ۲ و شیمی ۱ و ۲ به عنوان دروس پایه، بحث‌های ابتدایی و پایه‌ای را به دانشجویان می‌آموزد.

شیمی آلی ۱ و ۲ که بررسی ساختار درونی مولکول‌ها و اتم‌ها و تراز‌های انرژی را بر عهده دارد از دروس مهم تخصصی به شمار می‌رود.

ژنتیک ۱ و ۲ به بررسی صفات وراثتی از یک نسل به نسل دیگر و چگونگی بروز صفات و خصوصیات مختلف در یک فرد می‌پردازد.

ژنتیک سرطان که به بررسی ارتباطی دیواره سرطان با ساختمان ژنمو می‌پردازد.

ژنتیک رفتاری که بررسی رفتار‌ها و خصوصیات مختلف افراد از نظر وراثتی و بدون توجه به محیط را بر عهده دارد.

ژنتیک انسانی که توارث صفات در انسان و مشاوره ژنتیکی پیش از ازدواج و نابهنجاری‌های وراثتی را مورد بررسی قرار می‌دهد.

رشته ژنتیک، امروزه در بین جوانان، طرفداران زیادی پیدا کرده است، به خصوص دانش آموزان، قبل از اینکه وارد دانشگاه شوند به دنبال این رشته هستند و بعد از دوره لیسانس هم دنبال این هستند که کارشناسی ارشد و دکترا و دکترای ارشد خود را بگیرند؛ به هر حال دنیای امروز، دنیای ژنتیک است. هیچ رشته‌ای در علوم مختلف از پزشکی گرفته تا علوم کشاورزی، میکروبیولوژی و صنایع مختلف و علوم قضایی وابسته به علم ژنتیک هستند.

یک دانشجو بیان می‌کند که دلیل انتخاب رشته اش، علاقه به این رشته بوده که در حال توسعه زیاد در ایران است و این رشته هنوز در ایران جا نیفتاده و تأثیر نگرش جامعه به این رشته زیاد خوب نبوده، چون تازه و نو می‌باشد.

برای ورود به این رشته، شرایط خاصی لازم است که شرط اول، گرفتن پایان نامه در دوره کارشناسی است. دانشجویان، لازم است در گرایش زیست شناسی و ادامه تحصیل آن در گرایش‌های مختلف این رشته و برای Background خیلی قوی، در دروسی مثل ژنتیک، میکروبیولوژیک و بیوشیمی بسیار قوی باشند. البته دانشجویان زیادی در پزشکی داریم که بعد از اتمام رشته پزشکی، علاقه به ادامه تحصیل در یکی از گرایش‌های ژنتیک به خصوص ژنتیک در پزشکی داشته باشند.

یک دانشجو برای هر رشته‌ای باید در شرایط روحی، جسمی خوبی باشد و حال آنکه شرایط به خصوصی هم برای کسی که می‌خواهد رشته جانورشناسی و یا گیاه شناسی بخواند وجود دارد؛ او باید توانایی داشته باشد که به صحرا برود. ولی اولاً دانشجو بودن یک روح بسیار خدمتگزاری لازم دارد که هدف آن فقط در خدمتگزاری خلاصه می‌شود و همه چیز بر روی شغل و زندگی حادث می‌شود و اصولاً فرهنگ حاکم بر دانشگاه باید به صورتی باشد که دانشجویان را به طرف میل به خدمتگزاری بکشاند. یک دانشجو از نظر اخلاقی، جسمی و روحی، باید توانایی داشته باشد.

مسأله ژنتیک طوری نیست که بخواهند از صبح تا ظهر یکجا و بعدازظهر به بعد جای دیگر کار کنند، چه در پژوهش و چه در خدمات رسانی کار‌های شبانه روزی تلقی می‌شوند یعنی ما اگر در ارائه خدمات ژنتیکی، تشخیص پیش از تولد، بیماری تالاسمی و انواع کار‌های دیگر، داریم خدمت می‌کنیم بعضاً شبانه روز کار می‌کنیم.

نظر به گسترده بودن و تخصصی بودن رشته ژنتیک از گرایش‌های رشته زیست شناسی سلولی و ملکولی باید اشاره نمود که فعالیت‌ها و مشاغل آتی دانش آموختگان این رشته از یک سو متنوع و در ابعاد گوناگون است و از سوی دیگر محدود به سازمان‌ها و مراکزی است که تحقیقات ژنتیکی به عنوان فعالیت اصلی آن‌ها یا بخشی از فعالیت آن‌ها به حساب می‌آید.

از این رهگذر سازمان‌ها و نهاد‌های زیر که در بخش ژنتیک فعالیت‌هایی را به ثمر می‌رسانند قابلیت‌های خوب دانش آموختگان را دارا هستند: وزارت جهاد کشاورزی، مراکز پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فن آوری و انستیتو پاستور ایران. افزون بر مراکز یاد شده بخش‌های زیر نیز به دلیل انجام فعالیت‌های مرتبط با این رشته، جذب کننده فارغ التحصیلان رشته ژنتیک است: وزارت جهاد دانشگاهی، بخش‌های ژنتیک بهزیستی و بیمارستان‌ها و کلینک‌های خصوصی.

موقعیت شغلی و بازار کار رشته ژنتیک در ایران

علم ژنتیک در ایران هنوز در ابتدای راه است و باید تلاش بسیار کرد و کاستی‌ها را جبران نمود و موانع را از میان برداشت تا بتوان شاهد رشد روزافزون این علم در ایران بود. البته این به آن معنی نیست که در کشور ما تحقیقات ژنتیکی انجام نمی‌گیرد و فارغ التحصیلان این رشته جذب هیچ مرکزی نمی‌شوند، بلکه سازمان‌های مختلفی هستند که به فعالیت های تحقیقاتی ژنتیکی می‌پردازند که از جمله می‌توان به مراکز مختلف وزارت جهاد کشاورزی، مراکز پژوهشی وزارت علوم، انستیتو پاستور، مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی اشاره کرد.

فرصت‌های شغلی موجود برای فارغ التحصیلان ژنتیک پزشکی (در مقطع کارشناسی ارشد) این افراد می‌توانند در مراکز تحقیقاتی وزارت بهداشت و درمان فعالیت نموده و سیستم‌های پیشگیری و درمان بیماری‌های ژنتیکی را راه اندازی کنند و از بروز این دسته از بیماریهای ژنتیکی جلوگیری نمایند. همچنین در پیشگیری و درمان بیماران ژنتیکی مؤثر باشند. در ضمن فارغ التحصیلان این رشته در پزشک قانونی نیز می‌توانند حضوری فعال داشته باشند. فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد این رشته می‌توانند بهترین نیرو برای فعالیت در آزمایشگاههای ژنتیک باشد. زیرا این دسته آزمایش‌ها بسیار تخصصی بوده و متخصصان ژنتیک باید در این زمینه فعالیت کنند.

در حال حاضر فارغ التحصیلان این رشته در مقطع دکترا می‌توانند به ویژه در بخش خصوصی با دایر کردن آزمایشگاه و کلینیک ژنتیک پزشکی فعالیت چشمگیری داشته باشند.

در صورت گرفتن مدرک دکتری در این رشته از وزارت بهداشت می‌توانید مجوز آزمایشگاه دریافت کنید.

دروس تخصصی گرایش ژنتیک‌

ژنتیک انسانی، سیتو ژنتیک، اصول مشاوره ژنتیکی، ژنتیک سرطان، ژنتیک رفتاری، مبانی ژنتیک میکروارگانیسم، ژنتیک پیشرفته یا تازه‌های ژنتیک، ژنتیک کمی یا ژنتیک جمعیت‌ها، سمینار، پروژه (بسیاری از درس‌های این رشته همراه با آزمایشگاه است)