مضرات ورزش کردن در هوای آلوده بیشتر از فواید آن است

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: خیلی‌ها عاشق ورزش در هوای باز هستند و تحقیقات نیز نشان می‌دهد که ورزش در هوای آلوده هم فوایدی دارد، اما اثر محافظتی آن بسیار کمتر از ورزش در هوای پاک است. کارشناسان تأکید دارند که ورزش در روز‌های ناسالم نه تنها اثر محافظتی کمتری دارد، بلکه به دلیل تنفس عمیق‌تر در زمان ورزش، ممکن است خودِ ورزش به عاملی برای آسیب‌های تنفسی و قلبی تبدیل شود.

خطرات ورزش در مناطق آلوده

یک پژوهش بین‌المللیِ تازه که با مشارکت محققان کالج دانشگاهی لندن (University College London) انجام شده، نشان می‌دهد که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض هوای آلوده می‌تواند اثرات مثبت فعالیت بدنی منظم را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد. این مطالعه که در نشریه BMC Medicine منتشر شده، داده‌های بیش از ۱.۵ میلیون بزرگسال را از کشور‌های مختلف از جمله بریتانیا، تایوان، چین، دانمارک و آمریکا طی بیش از ۱۰ سال بررسی کرده است.

تمرکز این مطالعه بر ذرات معلق ریز PM ۲.۵ بود؛ ذراتی کمتر از ۲.۵ میکرون که مهم‌ترین عامل آلودگی هوای تهران نیز هستند و می‌توانند به راحتی وارد عمق ریه و جریان خون شوند. این تحلیل نشان داده که وقتی میانگین سالانه PM ۲.۵ به ۲۵ میکروگرم در مترمکعب یا بالاتر می‌رسد، فواید ورزش به طور قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند. تقریباً ۴۶ درصد جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که آلودگی در این سطح یا بیشتر است.

افرادی که حداقل دو ساعت و نیم ورزش متوسط تا شدید (فعالیت‌هایی که نفس را تند و فرد را دچار تعریق می‌کند) در هفته داشتند، درمجموع ۳۰ درصد کمتر در معرض خطر مرگ بودند. اما در مناطقی که آلودگی PM ۲.۵ بالاتر از ۲۵ میکروگرم بود، این اثر محافظتی به ۱۲ تا ۱۵ درصد کاهش یافت. در سطوح بالاتر آلودگی - مثلا بیش از ۳۵ میکروگرم - فواید ورزش کمتر هم شد.

طبق نتایج این پژوهش، حدود ۳۶ درصد جمعیت جهان در مناطقی با میانگین سالانه بالای ۳۵ میکروگرم زندگی می‌کنند. البته داده‌های این تحقیق عمدتاً از کشور‌های پردرآمد بوده و کشور‌هایی که درآمد کمی دارند و آلودگی PM ۲.۵ در آنها ممکن است بیش از ۵۰ میکرون باشد، در این تحقیق مورد بررسی قرار نگرفته‌اند.

این ذرات وارد خون می‌شوند و ...

هرچند هدف تحقیقات این‌چنینی، جلوگیری از ورزش در فضای باز نیست، اما واقعیت این است که بررسی کیفیت هوا و کاهش شدت تمرین در روز‌های آلوده می‌تواند به حفظ بیشترین میزان از فواید ورزش کمک کند. وگرنه ورزش، خود علیه سلامت عمل خواهد کرد.

سجاد آهنگر، متخصص طب ورزشی درباره اثرات ورزش در هوای آلوده به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های تهران، ذرات معلق PM ۲.۵هستند. این ذرات به قدری کوچک‌اند که نه در بینی گیر می‌کنند و نه در حلق؛ مستقیم تا عمق ریه و کیسه‌های هوایی می‌روند. در حالت استراحت، ورود این ذرات کمتر است، اما موقع دویدن یا تمرین شدید، حجم هوایی که وارد ریه می‌شود چندبرابر می‌شود و این ذرات شبیه سیل وارد بافت ریه می‌شوند. بدن هم به آنها با التهاب پاسخ می‌دهد؛ چیزی شبیه قرمزی پوست در آفتاب، اما داخل ریه. این التهاب هم تنفس را سخت‌تر می‌کند و هم زمینه را برای عفونت‌های تنفسی و آسیب مزمن فراهم می‌کند.»

به گفته این متخصص طب ورزشی، «از آن‌جا که ذرات PM ۲.۵ می‌توانند وارد خون شوند، دیواره رگ‌ها را تحریک می‌کنند، انعطاف‌پذیری‌شان را کم می‌کنند و به «استرس اکسیداتیو» دامن می‌زند؛ استرس اکسیداتیو به حالتی گفته می‌شود که سلول‌ها زیر بار مواد سمی خسته می‌شوند. حالا تصور کنید این اتفاق هم‌زمان با افزایش ضربان قلب، فشار خون و نیاز اکسیژنی عضلات در زمان ورزش رخ دهد. در این شرایط قلب باید سخت‌تر کار کند، اما خون تمیز و اکسیژن‌دارِ کمتری تحویل می‌گیرد؛ و نتیجه آن برای افراد مستعد می‌تواند تپش قلب، درد قفسه سینه، افت ناگهانی عملکرد و حتی بی‌نظمی ضربان قلب باشد.»

آن طور که آهنگر می‌گوید، برای ورزشکارانی که آسم، آلرژی، سینوزیت یا بیماری‌های ریوی خفیف دارند، ماجرا بدتر می‌شود. «هوای آلوده لایه محافظ مجاری هوایی را حساس‌تر می‌کند و حملات آسم را راحت‌تر برمی‌انگیزد. گاهی فرد حس می‌کند اصلا نمی‌کشد. در حالی که مشکل از ضعف بدنی‌اش نیست، بلکه از التهاب راه‌های هوایی او است.»

بدترین ورزش‌ها در هوای آلوده/ هر نوع ورزش در فضای باز ممنوع

به گفته این متخصص طب ورزشی، «ورزش‌های شدید مثل دویدن، یا تمرینات سرعتی و ... بدترین ورزش‌ها در هوای آلوده‌اند. علتش هم این است که در این نوع ورزش‌ها، تنفس از بینی انجام می‌شود و فیلتر طبیعی بینی کنار گذاشته می‌شود. درنتیجه ذرات آلوده، بی‌واسطه و از طریق دهان راهی ریه می‌شوند و آسیب را چندبرابر می‌کنند.»

این کارشناس تاکید می‌کند: «حتی ورزش‌های با شدت کمتر مثل پیاده‌روی هم در هوای آلوده (شاخص بالای ۱۵۰) توصیه نمی‌شود. دلیلش این است که با هر نوع فعالیت بدنی، تنفس عمیق‌تر و سریع‌تر می‌شود که باعث ورود حجم بیشتری از ذرات آلاینده به ریه‌ها خواهد شد. این موضوع می‌تواند منجر به تحریک مجاری تنفسی، تشدید علائم در افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای و حتی در بلندمدت، همان عوارضی شود که برای ورزش‌های شدیدتر گفته شد. هرچند ممکن است شدت بروز آن کمتر باشد؛ بنابراین بهترین توصیه این است که در روز‌های با آلودگی بالا، از هرگونه فعالیت ورزشی در فضای باز خودداری کنید و به جای آن، در محیط‌های بسته و دارای تهویه مناسب ورزش کنید.»