آدمی، دایناسور‌ها را برمی‌گرداند؟!

به گزارش مجله خبری نگار، دانش ژنتیک و تکنیک‌های نوین شبیه‌سازی، افق‌های تازه‌ای را برای حفظ و بازسازی گونه‌های منقرض‌شده گشوده‌اند؛ دانشمندان معتقدند با استفاده از دی‌ان‌ای ذخیره شده امکان احیای موجودات در معرض انقراض و بازسازی جانوران منقرض شده فراهم شده است.

آن‌ها بر این باورند طبیعت، مانند بسیاری از فناوری‌ها از نظر ذخیره اطلاعات از ما بهترعمل می‌کند، چرا که فقط یک گرم دی. ان.‌ای می‌تواند ۲۱۵ میلیون گیگابایت داده را در خود جای دهد.

این پیشرفت‌ها اگرچه فرصت‌های بسیاری را به وجود می‌آورند، اما چالش‌ها و خطرات اخلاقی و بیولوژیکی زیادی را نیز به همراه دارند که باید با دقت مورد توجه قرار گیرند.

متخصص بیوتکنولوژی پزشکی و فوق‌تخصص مهندسی ژنتیک با بیان اینکه دی‌ان‌ای، یکی از پایدارترین مولکول‌های جهان محسوب می‌شود که خلقت آن شگفت‌انگیز است، می‌گوید: ساختار بیوشیمیایی دی‌ان‌ای به‌گونه‌ای است که می‌توانیم نمونه‌هایی از آن را حتی از فسیل‌هایی که میلیون‌ها سال پیش از بین رفته‌اند، استخراج کنیم.

پروفسور علی کرمی در گفت‌و‌گو با قدس به‌طور خاص به فسیل‌های دایناسور‌ها و موجودات دیگر که در طول تاریخ منقرض شده‌اند، اشاره می‌کند و می‌افزاید: تصور کنید که یک مورچه یا زنبور به‌طور اتفاقی ذره‌ای از بدن یک دایناسور یا موجود منقرض‌شده را خورده باشد، سپس این ذره به‌طور تصادفی در شیره درختان یا صمغ‌هایی به نام کهربا ذخیره شود؛ این صمغ‌ها که سابقه میلیون‌ها ساله دارند، می‌توانند به‌طور طبیعی اطلاعات ژنتیکی را در خود نگه دارند؛ چنین کشفیات باستان‌شناسی می‌تواند این امکان را به ما بدهد که دی‌ان‌ای موجودات منقرض‌شده را بررسی کنیم.

وی با تأکید بر اینکه در دنیای امروز، دی‌ان‌ای‌ها نه‌تنها از فسیل‌های قدیمی، بلکه از نمونه‌های انسانی نیز قابل استخراج هستند، ادامه می‌دهد: حتی برای شناسایی هویت افراد فوت شده یا شهدای جنگ پس از ۴۰ یا ۵۰ سال به راحتی می‌توان دی‌ان‌ای آنها را از استخوان‌هایشان استخراج کرد، این روش در شناسایی هویت در نظام قضایی کشور نیز به‌کار گرفته می‌شود.

نحوه نگهداری دی‌ان‌ای و تکنیک‌های نوین

این فوق‌تخصص مهندسی ژنتیک با اشاره به اینکه برای نگهداری دی‌ان‌ای، تکنیک‌های متعددی وجود دارد، می‌افزاید: یکی از این روش‌ها استفاده از ازت مایع است که بیشتر برای نگهداری سلول‌های زنده به‌کار می‌رود؛ اما در مورد دی‌ان‌ای، نیازی به نگهداری آن در این شرایط خاص نیست؛ اگر دی‌ان‌ای در دمای منفی۳۰ درجه سانتیگراد در یخچال قرار گیرد، می‌توان آن را برای سال‌ها، حتی صد‌ها سال حفظ کرد، مشروط بر اینکه از آلودگی یا آسیب‌دیدگی در امان باشد.

کرمی، روش دیگری که برای نگهداری دی‌ان‌ای استفاده می‌شود را «فریز درایر» می‌داند و بیان می‌کند: این دستگاه، دی‌ان‌ای را در شرایط خلأ منجمد می‌کند، به‌طوری که تمامی آب و مواد غیر از دی‌ان‌ای از آن خارج می‌شود و در نهایت این دی‌ان‌ای به شکل پودر بیولوژیکی درمی‌آید که می‌تواند در یک آمپول بسته‌بندی شده و برای سال‌های طولانی در دمای معمولی نگهداری شود و با افزودن یک قطره سرم، دی‌ان‌ای دوباره فعال می‌شود و می‌توان از اطلاعات ژنتیکی آن برای تحقیقات استفاده کرد.

این روش‌ها نه‌تنها برای نگهداری نمونه‌های انسانی یا حیوانی استفاده می‌شود، بلکه برای نگهداری نمونه‌های جانورانی که در معرض انقراض قرار دارند نیز بسیار کارآمد است. برای مثال، یوز ایرانی و دیگر گونه‌های در خطر انقراض را می‌توان از طریق این روش‌ها ذخیره و نگهداری کرد تا در آینده به‌عنوان بخشی از پروژه‌های احیای گونه‌ها استفاده شوند.

شبیه‌سازی و احیای جانوران منقرض شده

این متخصص بیوتکنولوژی پزشکی به این نکته اشاره می‌کند که در دنیای امروزی، فناوری‌های نوین در زمینه ژنتیک و شبیه‌سازی به ما این امکان را می‌دهند که جانوران منقرض‌شده را بازسازی کنیم، این فرایند شبیه‌سازی می‌تواند شامل احیای موجوداتی باشد که اطلاعات ژنتیکی آنها هنوز در دی‌ان‌ای موجود در فسیل‌ها یا نمونه‌های ذخیره‌شده وجود دارد؛ برای مثال، محققان در حال تلاش هستند از دی‌ان‌ای موجودات منقرض‌شده مانند یوز ایرانی، شیر ایرانی یا دیگر جانوران در معرض خطر انقراض نمونه‌هایی تولید کنند.

کرمی اضافه می‌کند: فرایند شبیه‌سازی به‌ویژه در مورد گونه‌هایی مانند یوز ایرانی که تعداد آنها در طبیعت به‌شدت کاهش یافته، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار برای جلوگیری از انقراض این گونه‌ها و بازسازی آنها در طبیعت باشد.

این فرایند شامل استفاده از نمونه‌های دی‌ان‌ای ذخیره‌شده و در بعضی مواقع استفاده از حیوانات مشابه مانند شیر آفریقایی برای ایجاد یک نمونه شبیه به شیر ایرانی است که می‌تواند به طبیعت بازگردد.

مخاطرات شبیه سازی‌ها

وی همچنین به چالش‌ها و خطرات ناشی از این‌گونه شبیه سازی‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: با وجود پیشرفت‌های علمی در زمینه ژنتیک و شبیه‌سازی، باید توجه ویژه‌ای به چالش‌ها و خطرات این فناوری‌ها داشته باشیم؛ یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به شبیه‌سازی و دستکاری ژنتیکی، خطرات ناشی از سوءاستفاده‌های احتمالی است، به‌ویژه زمانی که فناوری‌های شبیه‌سازی و ژنتیک به‌طور نادرست و به‌منظور اهداف غیراخلاقی یا برای تولید سلاح‌های بیولوژیکی مورد استفاده قرار گیرند، تهدیدات بزرگی برای بشر ایجاد می‌شود. این فوق‌تخصص مهندسی ژنتیک یکی از بزرگ‌ترین خطرات را تولید ویروس‌های خطرناک یا موجودات شبیه‌سازی‌شده‌ای می‌داند که می‌توانند به‌عنوان سلاح‌های بیولوژیکی استفاده شوند.

کرمی ادامه می‌دهد: با پیشرفت‌های بی‌شمار در زمینه فناوری‌های ژنتیکی، امکان طراحی ویروس‌های جدیدی که حتی در طبیعت وجود ندارند، به‌راحتی امکان‌پذیر است؛ به‌ویژه زمانی که کنترل‌های اخلاقی و قانونی بر این فناوری‌ها ضعیف باشد، خطراتی که از این دستکاری‌ها ناشی می‌شود، بسیار جدی خواهد بود.

علم بدون اخلاق، ابزاری خطرناک است

وی با تأکید براینکه علم بدون اخلاق می‌تواند به یک ابزار خطرناک تبدیل شود، عنوان می‌کند: به همین دلیل است که در بسیاری از کشور‌های دنیا ازجمله ایران، قوانینی برای نظارت بر تحقیقات ژنتیکی و شبیه‌سازی وجود دارد.

در این راستا، کمیته‌های اخلاق و ایمنی زیستی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی وظیفه دارند از انجام هرگونه پروژه ژنتیکی یا شبیه‌سازی غیراخلاقی جلوگیری کنند.

کرمی اظهار می‌کند: در این میان، اهمیت علوم انسانی و اخلاقی در پیشرفت‌های علمی بسیار بالاست؛ بدون رعایت اصول اخلاقی، امکان سوءاستفاده از این دانش وجود دارد؛ برای مثال، تحقیقات به‌ظاهر صلح‌آمیز می‌تواند به پروژه‌هایی برای ساخت سلاح‌های بیولوژیکی تبدیل شود که تهدیدی جدی برای بشریت خواهد بود.

در نهایت می‌توان گفت پیشرفت‌های علمی در زمینه ژنتیک و شبیه‌سازی می‌تواند در آینده نه‌تنها برای احیای گونه‌های منقرض‌شده بلکه برای درمان بیماری‌ها و بهبود وضعیت زیستی بشر بسیار مفید باشد. اینها تنها در صورتی امکان‌پذیر است که این فناوری‌ها با مسئولیت‌پذیری، نظارت دقیق و رعایت اصول اخلاقی به‌کار گرفته شوند.

این فوق‌تخصص مهندسی ژنتیک تأکید می‌کند: در دنیای امروز، جایی که فناوری به سرعت در حال پیشرفت است، باید به این نکته توجه کنیم که علم باید در خدمت انسانیت باشد و از آن برای بهبود وضعیت بشر استفاده شود؛ تنها در این صورت است که می‌توانیم از فواید بی‌شمار این فناوری‌ها بهره‌مند شویم و از تهدیدات آنها جلوگیری کنیم.

منبع: قدس