چرا اقتصاد روسیه علیرغم همه فشار‌ها همچنان پابرجاست؟

به گزارش مجله خبری نگار/اطلاعات: همزمان با آغاز جنگ اوکراین محور غرب به رهبری ایالات متحده تلاش‌های گسترده‌ای برای اعمال فشار‌های سنگین بر اقتصاد روسیه و تحت فشار قرار دادن مسکو با هدف ترک مخاصمه آغاز کرده است، اما سوال اینجاست که آیا همه طرح ریزی‌های واشنگتن و متحدانش به نتیجه رسیده است یا نه؟ برای رسیدن به جواب باید به چند نکته اشاره کرد. غرب دست به تعیین سقف قیمت نفت برای روسیه کرد که عملا این مهم غیرقابل اجرا بود، اما مسکو از ضعف غرب توانست به نفع خود استفاده کند. اکنون درآمد روسیه از فروش نفت کاهش یافته، دارایی‌های الیگارش‌های روس مسدود و دسترسی مسکو به تسلیحات محدود شده است؛ اما آیا این اقدامات برای زمین زدن اقتصاد روسیه کافی بود؟

روسیه پس از آغاز تهاجم همه جانبه خود به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، با تنبیه‌های بی سابقه از سوی واشنگتن، بروکسل و حتی فراتر از آن مواجه شد. این تحریم‌های اقتصادی برای این وضع شدند که بلکه بتوانند خزانه روسیه خالی کنند. همچنین ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم‌های جدیدی را علیه روسیه در هفته گذشته اجرایی کردند. غرب همچنین وعده داده است که مسکو را بیش از پیش تحت فشار قرار خواهد داد و برخی از این فشار‌ها و تحریم‌ها به مرگ الکسی ناوالنی، رهبر زندانی اپوزیسیون روسیه مرتبط است. با اینکه دو سال از جنگ اوکراین می‌گذرد و تحریم‌های تاریخی علیه کرملین اجرایی شده اند، اما کارخانه‌های روسیه با قوت به فعالیت خود ادامه می‌دهند و روس‌ها پول خوبی از فروش نفت و گاز به دست می‌آورند. مردم روسیه نیز همچنان مشغول به کار حتی در شرایط جنگی هستند. در همین حال، ولادیمیر پوتین به طور قاطع رهبری کرملین را در دست دارد. اکنون پرسشی که مطرح می‌شود اینکه، چرا تحریم‌های بین المللی، مانع حملات روسیه به اوکراین نشده است؟

پاسخ در دو عامل خلاصه شده است: اراده سیاسی و توانایی فنی. برای فشار واقعی بر مسکو، منابع حقوقی، مالی و حتی نظامی برای اجرای مجازات‌های مختلف مورد نیاز است، اما کشور‌هایی که به کمپین فشار غرب علیه روسیه پیوسته‌اند تمرکز، بودجه یا قوانین یکسانی ندارند و این مهم باعث می‌شود که اجرای آن در بین متحدان کم اثر شود. از طرفی، سیاست این معادله را پیچیده‌تر کرده است؛ برای یک دولت سخت است که دولت دیگری را تحت فشار قرار دهد تا در صورت نیاز به همکاری آن کشور در جبهه‌های دیگر، خرید محصولات روسی را متوقف کند. واشنگتن نمی‌خواهد یک شریک بالقوه مانند هند را مقابل چین مسلح کند. بروکسل هم نمی‌خواهد ترکیه را در خاورمیانه بیگانه جلوه دهد.

«کیم دانووان»، تحلیلگر امور اقتصادی در اندیشکده شورای آتلانتیک گفت: تکیه صرف بر تحریم‌ها و سایر اقدامات تنبیهی اقتصادی به تنهایی نخواهند توانست ما را در این کارزار علیه روسیه به پیروزی برسانند. اکنون ما باید انتظارات خود را از آنچه که این ابزار‌ها می‌توانند در کوتاه مدت انجام دهند مدیریت کنیم. از طرفی، معماران این سیستمِ تحریمی با دفاع از کارکرد آن، بر این باورند که اقتصاد روسیه به شدت آسیب دیده است.

آن‌ها می‌گویند، آنچه کرملین اکنون برای انسجام اقتصاد خود انجام می‌دهد در دراز مدت جوابگو نخواهد بود. این افراد، مقامات ارشد دولت‌های حاضر در کارزار ضد روسیه را به صبر دعوت می‌کنند. آن‌ها بر این باور هستند که اثرگذاری برخی از عناصر این کمپین فشار مانند کنترل صادرات شاید سال‌ها طول بکشد تا به طور کامل خود را نشان دهد. یک مقام ارشد دولت بایدن خاطرنشان کرد که اقتصاد جنگی در دراز مدت به ثبات اجتماعی روسیه صدمه خواهد زد. این مقام ارشد گفت:شمارش معکوس برای پایان مدت زمانی که روس‌ها بتوانند این استراتژی را حفظ کنند، آغاز شده است؛ بنابراین هدف ما این است تلاش کنیم که این مدت زمان تا حد امکان کوتاه‌تر شود.

در همین ارتباط «آدرین واتسون» سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا اظهار داشت: چنین اقداماتی تأثیر قابل توجهی دارند و توانایی‌های روسیه را برای تأمین مالی در جنگ علیه اوکراین کاهش خواهند داد. واتسون افزود: ما متعهدیم که روسیه را به خاطر جنگ غیرقانونی خود در اوکراین مسئول بدانیم و با هماهنگی با شرکای خود بزرگترین مجموعه تحریم‌ها و کنترل‌های صادراتی را که تا به حال بر یک اقتصاد بزرگ تحمیل شده است، اعمال کرده‌ایم.

«والی آدیمو»، معاون وزیر خزانه داری آمریکا نیز از اعمال مجازات‌های جدید علیه روسیه خبر داد و گفت: تحریم‌ها به تنهایی برای رساندن اوکراین به پیروزی کافی نیستند و تنها راه موفقیت اوکراینی‌ها این است که مجلس نمایندگان و کنگره با هم به اجرای تحریم‌ها و همچنین ادامه کمک‌ها به اوکراین کمک کنند. در همین حال، بسیاری سوال می‌پرسند پس چه زمانی ماشین اقتصادی روسیه از کار می‌افتد و این سؤال مطرح می‌شود که آیا اکنون انگیزه‌ای برای ادامه جنگ در اوکراین وجود دارد یا خیر؟

در اینجا باید نگاهی عمیق‌تر به چند دلیل کلیدی بیندازیم که چرا کارزار مهار روسیه هنوز به موفقیت نرسیده است. شاید مهم‌ترین اهرمی که آمریکا و دیگر شرکای واشنگتن علیه روسیه از آن بهره جسته‌اند، تحریم‌های اقتصادی سنتی باشد. باید بگوییم این مجازات‌ها عموما افراد، شرکت‌ها و ارگان‌های دولتی را هدف قرار داده‌اند. این تحریم‌ها همچنین می‌توانند به موسسات مالی، از جمله بانک مرکزی کشوری که بسیاری از دارایی‌های ملی خود را در خود جای داده است، ضربه بزنند. مثلاً، اگر کشوری یک الیگارش روس را تحریم مالی کند، معمولاً به این معنی است که شهروندان آن کشور نمی‌توانند با آن الیگارش تجارت کنند و دارایی‌های الیگارشی در همان کشور مسدود می‌شود.

ایالات متحده سابقه طولانی در اعمال تحریم‌های اقتصادی بر نهاد‌های خارجی دارد و از آنجایی که افراد و شرکت‌های زیادی با استفاده از دلار آمریکا تجارت می‌کنند، دسترسی واشنگتن همچنان باقی است و متخلفان با اتهامات جنایی، جریمه‌های سنگین و مسدودسازی دارایی‌های مواجه خواهند شد. اما آمریکا همچنین قوانین، منابع و ارگان‌های دولتی مانند دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری را ایجاد کرده است که به ردیابی ناقضان تحریم‌ها اختصاص دارد. در آن سو کشور‌های دیگر سیستم‌های قوی‌تری دارند و به متخلفان اجازه می‌دهند تحریم‌ها را اجرا نکنند. شخصاً نمی‌دانم مقامات ایتالیایی چقدر در اجرای تحریم‌ها خوب عمل کرده‌اند.

«ادوارد فیشمن»، یکی از مقامات ارشد سابق وزارت امور خارجه آمربکا گفت: من فکر می‌کنم بانک‌های ایتالیایی بیشتر از OFAC (دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی) و وزارت دادگستری در ایالات متحده می‌ترسند تا از تنظیم‌کننده‌های خود. برای جلوگیری از راه‌حل‌ها، واشنگتن به طور فزاینده‌ای به «تحریم‌های ثانویه» روی آورده است. این به ایالات متحده اجازه می‌دهد تا نهاد‌های مستقر در خارج را به دلیل انجام تجارت با نهاد‌های تحریم شده روسیه جریمه کند. این اقدامات نشان دهنده گسترش تهاجمی استراتژی دولت بایدن علیه پوتین است که می‌تواند بانک‌ها را از کل بخش‌ها در تلاش برای پیروی از قوانین دلسرد کند.

برخی از متحدان آمریکا تحریم‌های ثانویه را بیش از حدِ اختیارات واشنگتن می‌دانند، زیرا ممکن است به اشخاص ثالثی که مشمول تحریم نیستند ضربه بزند. فیشمن گفت: اگر قرار بود در جایی باشیم که بتوانیم مقداری از صادرات نفت روسیه را قطع کنیم پس باید بدانیم که قیمت‌ها افزایش خواهند یافت و مسکو می‌تواند با فروش نفت کمتر، پول بیشتری دربیاورد. از سویی، اتحادیه اروپا با توجه به اینکه بزرگترین بلوک تجاری جهان است، بالطبع اهرم‌های بیشتری نیز نسبت به آمریکا در اختیار دارد. اما سوال این است که آمریکا چگونه می‌تواند از ظرفیت‌های این نهاد استفاده کند؟ استفاده از کنترل‌های صادراتی برای اطمینان از اینکه روسیه نتواند اقلام با فناوری پیشرفته را برای جنگ وارد کند، بسیار چالش برانگیز بوده است.

کنترل‌های صادرات برای محدود کردن دسترسی روسیه به انواع خاصی از محصولات، مانند ریزتراشه‌ها طراحی شده‌اند. اغلب چنین کالا‌هایی دو منظوره هستند، به این معنی که می‌توانند برای اهداف غیرنظامی و نظامی استفاده شوند. به عنوان مثال می‌توان به کامیون‌ها و وانت‌هایی اشاره کرد که می‌توانند برای لجستیک ارتش یا نیمه هادی‌های موجود در میدان جنگ در موشک‌ها و پهپاد‌های روسی استفاده شوند. باید گفت:دو مسیر نسبتا آسان برای دور زدن کنترل صادرات برای روسیه وجود دارد. اولین مورد مستلزم برچسب زدن مجدد محموله در یک کشور ثالث مثل ترکیه، امارات متحده عربی و چین است.

به عنوان مثال، یک شرکت غربی که تراشه‌ها را به یک مشتری در امارات می‌فروشد، در حال حاضر هیچ تعهدی برای پیگیری اتفاقاتی که برای کالا‌ها می‌افتد ندارد. گمرکات نیز فاقد منابع لازم برای چنین ردیابی است. مورد دوم این است که ایگونه جلوه داده شود که یک محموله خاص از طریق روسیه به آسیای مرکزی یا قفقاز جنوبی می‌رسد و اینطور می‌شود که آن محصولات به سادگی وارد روسیه می‌شوند. این اتفاق سال گذشته زمانی رخ داد که یک شرکت فنلاندی تجهیزات راداری را به فرودگاهی در قزاقستان فروخت، اما مشخص نیست که آیا تجهیزات که با کامیون به روسیه ارسال شده است به مقصد رسیده است یا خیر؟ باید گفت:نقطه ضعف آمریکا، چالش در اجرای تحریم هاست.

محور فرار از تحریم‌ها

روسیه تاکنون توانسته است برای خرید، فروش و جابجایی محصولات از جمله تسلیحات برای استفاده در جنگ اوکراین به دیگر کشور‌های دشمن غرب متوسل شود.

داناوان گفت: دشمنان آمریکا چه روسیه باشد یا ایران، یا چین یا کره شمالی اکنون همه با هم کار می‌کنند. از زمان تهاجم پوتین، روسیه و چین، به‌ویژه، نشان از تعمیق مشارکت اقتصادی و دیپلماتیک داشته‌اند، به طوری که پکن اغلب از حمایت از قطعنامه‌هایی که مسکو را در سازمان ملل متحد هدف قرار می‌دهد خودداری می‌کند. چین به طور چشمگیری خرید نفت روسیه را افزایش داده است و از تخفیف‌های ارائه شده توسط کرملین استفاده می‌کند. بر اساس ارزیابی دفتر مدیر اطلاعات ملی واشنگتن، این همکاری احتمالاً فناوری‌های حیاتی را در اختیار مسکو قرار می‌دهد. این ممکن است شامل اجزای میکروالکترونیکی باشد. روسیه همچنین از کشتی‌های «ناوگان سایه» ایران استفاده می‌کند که سابقه طولانی در دور زدن تحریم‌های غرب با پنهان کردن حرکات و مالکیت خود دارند.

در همین حال، کره شمالی موشک و مهمات توپخانه‌ای را به مسکو می‌رساند. هر کشوری که محصولات روسی را خریداری می‌کند، دشمن متحدان اوکراین در واشنگتن و بروکسل نیست. به عنوان مثال، هند خرید نفت روسیه را افزایش داده است. با این حال، ایالات متحده علاقه چندانی به بیگانه کردن دهلی نو ندارد.

منبع: پلیتیکو