جهانی‌شدن سنت‌های شیرین افطار

به گزارش مجله خبری نگار، ماه مبارک رمضان و آیین‌های آن اعم از سحری، افطاری و ... چیزی بیش از چندین روز را با روزه‌داری گذراندن است. این ماه و آداب‌و‌رسوم آن، ریشه در فرهنگ و تاریخ کشور‌های مسلمان جهان دارد. به همین دلیل است که مسلمانان در سراسر جهان در هر منطقه با شرایط و آداب مخصوص به خود، فرا رسیدن این ماه را جشن می‌گیرند. به‌تازگی «افطار و سنت‌های فرهنگی و اجتماعی آن» به عنوان بیست و سومین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در پرونده‌ای بین المللی و مشترک با کشور‌های جمهوری آذربایجان، ترکیه و ازبکستان در هجدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که در شهر کاسان، جمهوری بوتسوانا برگزار شد، در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفت.

ایران پروند افطار را به همراه هنر تذهیب بهار سال ۱۴۰۱ برای بررسی در این دور از کمیته میراث ناملموس یونسکو فرستاده بود. در معرفی پرونده افطار آمده است: «در همه کشور‌هایی که در این پرونده عضو هستند، افطار توسط افرادی از هر گروه سنی، جنسیتی، متعلق به پیشینه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و آموزشی که اسلام را به عنوان دین خود می‌شناسند و این عنصر را به عنوان دین خود می‌شناسند، اجرا و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. افطار در واقع بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت آن‌هاست، چه آن‌هایی که روزه می‌گیرند و چه افرادی که روزه نمی‌گیرند. مسلمانان در نهمین ماه قمری از صبح تا غروب از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کنند.

آداب افطار در پایان هر روز انجام می‌شود و در جوامع مسلمان سعادت و شادی را پس از روزی سخت به ارمغان می‌آورد.» به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام از آداب و رسوم افطار در کشور‌های مختلف گفتیم و با مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در همین باره گفت‌و‌گویی داشتیم. در خور ذکر است که برخی آداب و رسوم مانند انداختن سفره‌های افطاری خیابانی و بزرگ، کمک به فقرا و ... تقریبا در همه کشور‌های مسلمان در ماه مبارک رمضان مشترک است.

اندونزی| رسم «حلال به حلال» و آشتی

ماه مبارک رمضان برای مردم اندونزی ماه جشن و شادی است. مهمانی‌های افطار، تفریحات، بازی‌های مختلف و غذا‌های متنوع، همه جزئی از فرهنگ مردم اندونزی در این ماه عزیز است. اندونزیایی‌ها مراسمی هم دارند به نام «حلال به حلال» به معنی مصالحه و آشتی که بعضی شب‌ها بعد از افطار در مساجد برگزار می‏شود.

مالزی| راه‌اندازی بازار‌های «پاسار مالام»

یکی از جلوه‌های بارز ماه مبارک رمضان در مالزی که همچنین به عنوان یک سنت دیرینه در این کشور تلقی می‌شود، راه‌اندازی بازار‌های رمضان با عنوان محلی پاسار مالام است که در ایام این ماه، همه روزه در گوشه و کنار شهر‌ها و در هنگام افطار برپا می‌شود. این بازار‌های خیابانی به هنگام غروب شروع به کار کرده و محصولات مختلفی مانند خوراکی‌های مناسب برای افطار در ماه رمضان، کتاب‌های دینی، لباس‌های محلی و... را به فروش می‌رسانند. همچنین در این بازار‌ها از روزه‌داران با انواع غذا‌های بومی و سنتی پذیرایی می‌شود.

مالدیو| افطار با آب هندوانه

مردم در کشور‌های مختلف برای افطار، غذا‌های متفاوتی را میل می‌کنند، اما یکی از متفاوت‌ترین آن‌ها، مربوط به رسم مردم مالدیو است. خانواده‌های مالدیوی هنگام افطار دور هم جمع می‌شوند و به‌طور سنتی، با سه خرما و یک لیوان آب هندوانه افطار می‌کنند. از جمله غذا‌های سنتی این کشور که در این ایام سرو می‌شود، شامل شلیککا، فتو ماشونی، روشی، ریهاکور و باندی است.

عراق| بازی سنتی «محیبس» (گل یا پوچ)

طبق یک سنتی قدیمی و بعد از افطار، گروه‌هایی از مردم در سرتاسر عراق دور هم جمع می‌شوند تا بازی سنتی «محیبس» را انجام دهند. این بازی که عمدتا توسط مردان و در طول ماه رمضان انجام می‌شود شامل دو گروه است، با ۴۰ تا ۲۵۰ نفر بازیکن که به شکل نوبتی یک محیبس (حلقه) را پنهان می‌کنند. بازی به این صورت است که لیدر یکی از گروه‌ها به صورت پنهانی یک حلقه را به یکی از هم تیمی‌هایش که با مشت‌های بسته بر روی زمین نشسته‌اند، می‌دهد و تیم مقابل باید حدس بزند که حلقه در دست کدام یک از افراد رقیب است. اگرچه اصل و اساس پیدایش این بازی به درستی معلوم نیست، اما دارای ارزش فرهنگی و تاریخی در این کشور است و لحظات شادی را برای آن‌ها بعد از افطار فراهم می‌کند.

لبنان| سنت شلیک توپ در زمان افطار

در بعضی از کشور‌های مسلمان و در طول ماه رمضان به عنوان خبررسانی پایان یافتن روزه، توپ شلیک می‌شود. گفته می‌شود این سنت که با عنوان «مدفع الافطار» شناخته می‌شود، در اصل از مصر و در حدود ۲۰۰ سال پیش شروع شده است و تا امروز هم در لبنان ادامه پیدا کرده است و همچنان نشانگر نوستالژی نسل‌های بزرگ‌تر است که رمضان را از دوران بچگی به خاطر دارند.

کنیا| اشتراک‌گذاری افطار با همسایه‌ها

در ماه مبارک رمضان و در کنیا، مهم است که افطار را با همسایگان خود به اشتراک بگذارید. شما از لذیذترین غذا‌های خود برای آن‌ها می‌برید و آن‌ها هم به نشانه سخاوت و مهربانی برای شما غذا می‌آورند. مهم نیست که شما ثروتمند باشید یا فقیر، مردم آن‌چه را که دارند به اشتراک می‌گذارند. همچنین قبل از افطار، بیشتر خانواده‌های کنیایی در خانه خود و کنار دیگر اعضای خانواده خواهند بود.

افغانستان| بردن افطاری با خود به مسجد

اولین روز ماه رمضان در افغانستان تعطیل است و علاوه بر آن در این ماه روزانه ۳ ساعت از زمان اداری کارمندان کاسته می‌شود. افطاری دادن هم در این کشور همانند سایر کشور‌ها مرسوم است تا جایی که گاهی سبقت گرفتن مردم برای دادن افطاری دیدنی است. وقتی هم که افطار می‌شود نمازگزاران با خود افطاری به مسجد می‌برند و پس از خواندن نماز مغرب افطار می‌کنند ‏و به خانه می‌روند و شام می‌خورند.

عمان| هر افطاری در خانه یکی از اقوام

دید و بازدید خانواده‌ها از یکدیگر در عمان یکی از مراسم مخصوص این ماه به شمار می‌رود و طبق رسوم قدیمی‌شان، آن‌ها هر روز در منزل یکی از اقوام افطار می‌کنند. کودکان عمانی هم طبق یک رسوم شیرین به نام «قرنقشوه» در خیابان‌های محله بعد از افطار می‌چرخند و از یک خانه‌ای به خانه دیگر می‌روند و در برابر آن‌ها می‌ایستند و از آن‌ها شیرینی می‌خواهند.

افطار باعث انسجام اجتماعی و دوستی می‌شود

مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی از روند جهانی شدن «افطار»، ثبت آن توسط یونسکو و اهمیت این آیین اسلامی گفت پرونده «افطار و سنت‌های فرهنگی و اجتماعی آن» به عنوان بیست‌و‌سومین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفت. به سراغ، «علیرضا ایزدی» مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی رفتیم تا از روند ثبت این آیین در یونسکو و دلایل اهمیت آن برای‌مان بگوید.

از ۲ سال پیش پیگیر ماجرا شدیم

«ایزدی» در ابتدا صحبت‌هایش درباره جهانی شدن آیین «افطار» می‌گوید: «از ۲۰۰۳ میلادی به بعد، همه ساله نشستی توسط یونسکو برگزار می‌شود که کشور‌های مختلف، عناصری را که واجد ارزش است برای آن ارسال می‌کنند تا ثبت جهانی شود. ایران هم از ۲ سال پیش به واسطه این که آیین افطار فرصت و ظرفیت بالایی برای ترویج ارزش‌های انسانی داشته و جایگاه ویژه‌ای در بین تمام مسلمانان کشور‌های مختلف دارد، آن را به کمیته میراث ناملموس جهانی پیشنهاد داد. بعد از چانه‌زنی‌ها و اضافه شدن چند کشور مسلمان دیگر به این پرونده، خوشبختانه در نشست اخیر که هجدهمین جلسه بود، به نام ایران و با مشارکت کشور‌های دیگر یعنی جمهوری آذربایجان، ترکیه و ازبکستان به ثبت جهانی رسید.»

کمک به فقرا، تقویت روابط‌اجتماعی و ... در آیین افطار

مدیر کل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی درباره آیین افطار و ضرورت ثبت جهانی آن می‌گوید: «برخی مسائل هستند که فرهنگ یک کشور را معرفی می‌کنند. مثلا همین آیین افطار، معرفی‌کننده آداب و رسوم کشور ماست، یک پرچمی است برای این که مردم جهان با کشور ما بیشتر آشنا شوند. در بحث افطار علاوه بر جنبه مذهبی، ما تاکید جدی روی بحث مهمان‌نوازی، کمک به فقرا، تقویت روابط اجتماعی و ... را حائز اهمیت می‌دانیم که مورد توجه هیئت داوری یونسکو هم قرار گرفت و از گستره آن در تمام کشور‌های اسلامی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین فرهنگ‌های اسلامی و انسانی یاد کردیم؛ بنابراین جهانی شدن این فرهنگ به تصویر مناسب از اسلام در بین کشور‌های دیگر جهان کمک بسیاری خواهد کرد.»

افطار ریشه در فرهنگ ایرانیان دارد

«افطار جشن مهمی است که در تاریخ و فرهنگ ایرانیان ریشه دارد و ابعاد گوناگونی از فرهنگ و زندگی روزمره آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. مثلا افطار نقش بسزایی در هم‌فکری خانواده‌ها برای مواجهه با چالش‌ها و به اشتراک گذاشتن لحظات خاص زندگی دارد.» او با بیان این که افطار نه تنها یک جشن دینی بلکه نمادی از انسانیت، همدلی و ارتباط اجتماعی در فرهنگ ایران است، ادامه می‌دهد: «این آیین تأثیر بسزایی بر ارتباطات بین مسلمانان دارد و دارای نقش اجتماعی و فرهنگی مهمی در تمامی جوامع اسلامی، فارغ از جنسیت، قومیت، نژاد و جغرافیاست. این عنصر باعث انسجام اجتماعی، وفاق ملی، صلح، دوستی و شادی می‌شود. همچنین در این ماه مردم با اهدای کمک‌های خیرخواهانه به نیازمندان و ایجاد حلقه‌های اجتماعی همراه می‌شوند که احساس همبستگی و مشارکت اجتماعی را تقویت می‌کند. به‌علاوه فرهنگ افطاری مسلمانان فرصتی است برای فراهم آوردن فضای گفتگو و تبادل فرهنگی که می‌تواند منجر به درک بهتر از همدیگر و ارتقای تعاملات فرهنگی بین جوامع مختلف شود».

پخت غذا‌هایی آیینی و محلی برای افطار

مدیر کل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی درباره برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی زمان افطار هم می‌گوید: «همزمان با افطار، علاوه بر خواندن نماز به‌صورت فردی یا جمعی، فعالیت‌های مهم دیگری همچون برگزاری مراسم دعا، خواندن و نواختن موسیقی‌های مرتبط، خواندن قصه‌های اجتماعی و دینی برای کودکان، برپا کردن سفره‌های افطار با غذا‌های محلی و آیینی، بازی‌های دسته جمعی سنتی و معاصر، پختن غذاهای آیینی و محلی، مراسم آشتی‌کنان افراد، خواستگاری برای جوانان و ... انجام می‌شود.»

افطار جزو لذت‌بخش‌ترین لحظات عمر ماست

«ایزدی» در پایان می‌گوید: «ما ایرانی‌ها در حوزه مسائل فرهنگ اجتماعی بسیار قوی هستیم؛ بنابراین ملیت ما، یک طرف این ماجراست. دین ما هم تکامل‌دهنده این صفت ارزشمند یعنی توجه به هم‌نوع است؛ بنابراین هم مسائل ملی در این ماجرا دخیل است و هم مسائل مذهبی. افطاری و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی وابسته به آن که پس از سختی روزه‌داری برگزار می‌شود نقش موثری در ارتقای نشاط و شادابی مسلمانان در ایام ماه‌رمضان دارد. برخی اتفاقات اجتماعی خوب در افطار رخ می‌دهد و ما خودمان که افطاری رفتیم و افطاری دادیم، به همه‌مان ثابت شده که لذت‌بخش‌ترین لحظات عمر ما در همان دقایق افطار اتفاق افتاده و خاطرات زیادی در ذهن‌مان از آن مواقع حک شده است.»

منبع: خراسان