ردیف سنتورنوازی صبا به روایتی دیگر

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: شهاب منا، مؤلف این کتاب، درباره هدف از جمع‌آوری این اثر گفت: «انگیزه اولیه انجام این ویرایش به سال ۱۳۹۲ برمی‌گردد. آن دوران در کلاس‌های ردیف دوره کارشناسی موسیقی دانشگاه آزاد اسلامی تهران، سه ردیف میرزاعبدالله برای سنتور براساس اجرای مجید کیانی (به آوانگاری خودم)، بخش‌هایی از ردیف حبیب سماعی به روایت طلیعه کامران (به آوانگاری و نگارش طلیعه کامران و خودم) و همچنین دوره‌های سنتور، ردیف استاد ابوالحسن صبا با ویرایش استاد فرامرز پایور را به مدت چند سال تدریس می‌کردم.»

او در ادامه افزود: «باوجود کوشش‌های بسیار استاد بزرگ سنتور، فرامرز پایور، در ویرایش این ردیف، همچنان مشکلاتی در نحوه نگارش و اجرای صحیح آن وجود داشت که هنگام تدریس باید آن‌ها را برای یکایک دانشجویان توضیح می‌دادم یا می‌نگاشتم. خواست یکی از دانشجویانم در رفع اشکالات موجود در ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا، انگیزه شکل‌گیری انجام این بازنویسی و ویرایش و انتشار آن برای استفاده عموم علاقه‌مندان سنتورنوازی کلاسیک شد. این بازنویسی و ویرایش از ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا در بهار سال ۱۳۹۳ انجام، و بازبینی و نهایی‌سازی آن، با وقفه‌ای ۹ ساله، از بهار ۱۴۰۲ از سر گرفته شد و اینک به‌سامان رسیده است.

ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا را از چهار دوره آن که توسط نشر منتخب صبا (نشر همسر استاد صبا) در دهه ۷۰ منتشر شده و خریداری کرده بودم بازنویسی کردم و در مواردی با ویرایش استاد فرامرز پایور از این ردیف مطابقت داده‌ام.»

شهاب منا به دوره‌های تاریخی این اثر اشاره کرد و اظهار داشت: «در ادامه این پژوهش به چاپ اولیه دوره‌های اول تا چهارم ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا دست یافتم و از آن‌ها عکس گرفتم یا آن‌ها را اسکن کردم. علاوه‌براین، صفحاتی از نت‌های چاپ اول دوره اول اسکن و ارائه شده و طرز نگارش یا محتوای آن با چاپ دوم مقایسه شده است. در دوره‌های دوم، سوم و چهارم نیز صفحاتی نمونه از نت‌ها اسکن شده و در پایان هریک از دوره‌ها درج شده است.»

این پژوهشگر درباره اقتباس از مجموعه‌های دیگر هنرمندان در درج دست‌نوشته‌های صبا بیان داشت: «در بهار ۱۴۰۲، در دفترچه آلبوم صوتی منتخبی از دوره آموزش سنتور، ردیف استاد ابوالحسن صبا با سنتورنوازی داریوش ثقفی را خواندم که ایشان دست‌نوشته‌هایی از ردیف سنتور صبا به خط خود استاد و همچنین رونویسی از نسخه پیش از انتشار بخش دیگری از این ردیف را از زمان تحصیل خود نزد استاد صبا حفظ کرده‌اند و در اختیار دارند. دست‌نوشته‌های استاد صبا از دوره اول که برای آقای داریوش ثقفی نگاشته‌اند، با تعلیم ضربی‌های دستگاه سه‌گاه ردیف صبا آغاز می‌شود و در ادامه برخی گوشه‌های متر آزاد ردیف در آن نوشته شده است. پس از مطابقت این دست‌نوشته‌ها با نسخه چاپ‌شده آنها، تفاوت‌هایی بین دست‌نویس‌ها و نسخه چاپی آشکار شد. اینک این اسناد دست‌اول به خط استاد ابوالحسن صبا و دکتر داریوش ثقفی به‌عنوان ضمایم دوره اول و دوره سوم و همچنین چهارمضراب بیات ترک از دوره دوم به خط استاد صبا در کتاب حاضر ارائه شده و تا آنجا که صفحه‌بندی اجازه می‌داده زیر اسکن نت‌های دست‌نویس به مقایسه محتوای آن‌ها با نسخه چاپی ردیف استاد صبا نیز پرداخته شده است.»

او افزود: «در خلال صفحات این کتاب تصاویر کمتردیده‌شده از سنتورنوازی استاد ابوالحسن صبا را جمع‌آوری و گنجانده‌ام و متناسب با مطالب، تصویر شاگردان مطرح او در سنتور را نیز در قالب عکس‌های تک یا عکس‌های یادگاری ایشان با استاد صبا افزوده‌ام. تعدد شاگردان صبا و تفاوت نوازندگی ایشان در قیاس با هم تأثیر گسترده صبا را در آموزش سنتور نشان می‌دهد.

یکی از نکاتی که در توضیحات چاپ اول دوره اول ردیف سنتور استاد صبا (۱۳۲۸) درج شده استفاده صبا از قطعات و مطالب استاد حبیب سُماعی است. جمله پایانی توضیحات چاپ اول بدین‌قرار است: «قسمتی از قطعات ضربی اقتباس از مرحوم استاد حبیب‌الله سماعی است.» جمله‌ای که در چاپ دوم دوره اول (۱۳۳۷) که پس از وفات استاد صبا و به کوشش فرامرز پایور و داریوش صفوت منتشر شده از توضیحات حذف شده است.