رابطه مثبت بین بحران هویت و پدیده مصرف گرایی

به گزارش مجله خبری نگار،در دنیای مدرن امروزی، مردم به وسیله نماد‌ها و نشانه‌ها خود را نسبت به دیگران متمایز کرده و برای خود هویتی دست و پا می‌کنند. درواقع، هویت بخشی، با تمایل سازی، همساز و هماهنگ شده و هر چه این تمایز، فاصله بیشتری با عامه مردم ایجاد نماید از مرتبه و منزلت بالاتری برخوردار است. به عنوان مثال در اروپای پس از رنسانس، نوشیدن مالت به عنوان یک نوشیدنی منحصر به فرد و دارای اشرافیت مطرح بوده و هر کس از این نوشیدنی استفاده می‌کرد، در نگاه مردم از منزلت بالاتری برخوردار بود، چرا که هزینه خرید آن بسیار بالاتر از سطح عمومی دریافتی در میان مردم بود.

بنابر گفته‌های محققان، نیاز و مصرف، همراهان همیشگی انسان‌ها در طول حیات بشری بوده اند. اما امروزه مصرف و نیاز از هم فاصله گرفته و شکافی بین آن‌ها به وجود آمده است، به گونه‌ای که دیگر مصرف انسان و نیازهایش با هم مطابقت ندارند. به تعبیر یکی از صاحب نظران، پدیده مصرف در پایان قرن بیستم به واقعیتی چند بعدی تبدیل شده و در کنار ابعاد و الزامات اقتصادی، معانی فرهنگی و الزامات اجتماعی بسیاری را با خود همراه کرده است.

مصرف گرایی با نماد‌ها و علائم خاص خود نمایانگر سبک زندگی، تمایلات، تفکرات و ایده آل‌ها و به مثابه بازنمایی کننده هویت عاملان آن، کارکرد‌های جدیدی یافته است و امروزه اکثر مردم می‌خواهند کیستی خود را از طریق کالا‌ها و خدماتی که مصرف می‌کنند معرفی نمایند.

در رابطه با این موضوع، یکی از پژوهشگران کشور از دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک در یک مطالعه پژوهشی، رابطه بین بحران هویت و مصرف گرایی را در نسل جوان مورد بررسی قرار داده است.در این تحقیق که روی ۳۵۶ نفر از دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه شهر اراک انجام شده، از ابزار پرسش‌نامه کمک گرفته شده است.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد: میان کالا‌های مصرفی حامل نماد‌های موثر، نگرش مثبت به استفاده از کالاهـای مصرفی و استفاده از رسانه‌های جمعی و به طور کلی گرایش به فرهنگ مصرف، با وقوع بحران هویت در بین دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه جامعه شهری رابطه معناداری وجود دارد.

به گفته فرهاد امام جمعه، استادیار و پژوهشگر دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، مصرف کالا‌ها و سبک زندگی جدید در کنار عملکرد رسانه‌ها به فرد در حال هویت‌یابی این گونه القاء می‌کند که ارزشمند بودن در گرو استفاده از این و آن کالا یا محصول مصرفی جدید است. درواقع بی‌ثباتی و کثرت در تنوع کالا‌ها و نماد‌های مصرفی در چالش با موج هژمونی جامعه مدرن، زمینه مهمی از بحران هویت نسل جوان دانش‌آموزی را به وجود آورده است.

این محقق می‌افزاید: یکی از نشانه‌های مدیریت فرهنگی موفق آن است که از بازشناسی مداوم سبک زندگی مدرن و مصرف کالا‌های جدید همزمان با الگو‌های جذاب و بانشاط فرهنگ بومی محلی نباید غافل و مهجور ماند. چنین مدیریتی اگر قصد دارد همزبانی و همگرایی نسل جوان را با خود داشته باشد، باید در این زمینه برنامه‌سازی‌های متعدد و متنوع هنری و روانشناختی نموده و از دستاورد‌های کاربردی علومی مانند پزشکی، علم تغذیه، روانشناسی رنگ، جامعه شناسی جوان، هنر تاثیرگذار و روابط عمومی کارآمد حداکثر استفاده را نماید.

این بررسی، تمایل جوانان را بیشتر در بعد بصری یا دیداری و نمونه‌های عینی نشان می‌دهد. امروزه در دنیای مصرفی تلاش‌های زیادی در باب مصرف متظاهرانه انجام می‌گیرد تا از این طریق تشخص یابی و حس منزلت حاصل شود. اگر این تمایل با مانع و سرکوب از طرف مدیران فرهنگی مواجه شود، قاعدتاً باید ترویج دافعه و اعتراض نسل جوان و اختلالات هویتی ایشان را انتظار داشته باشیم.

فرهاد امام جمعه معتقد است: رسانه‌ها نقش بارزی در گسترش مصرف گرایی در بین دانش‌آموزان دارند. رسانه‌های ارتباط جمعی به عنوان یکی از ابزار‌های بسیار مهم برای انتقال ارزش ها، نماد‌ها و پیام‌ها به کار برده می‌شوند. برخی رسانه‌ها حقیقت را این گونه به مخاطب القا می‌کنند که ارزشمند بودن در گرو استفاده از یک کالا و محصول خاص است و تکرار مداوم یک تبلیغ از برند‌های گوناگون نیز این مطلب را در ذهن تثبیت می‌کند.

این نتایج علمی پژوهشی که از رابطه مثبت بین بحران هویت با مصرف گرایی صحبت می‌کنند و در فصل نامه مدیریت فرهنگی متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم وتحقیقات منتشر شده اند، اهمیت توجه مسئولان، خانواده و خود جوانان برای نظارت بهتر بر خوراک‌های تبلیغاتی دریافتی روزانه را نشان می‌دهند.