درس نوبلیست‌های ۲۰۲۲ اقتصاد برای بحران‌های بانکی ایران

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: نوبل ۲۰۲۲ اقتصاد در شرایطی به سه اقتصاددان در حوزه بحران بانکی تعلق گرفت که کشور ما نیز با نابسامانی‌های فراوانی در این عرصه در سال‌های اخیر روبه رو بوده است. نگاهی به تحقیقات این دانشمندان که یکی از آن‌ها در دوره‌ای رئیس بانک مرکزی آمریکا هم بوده، نشان می‌دهد که چگونه سالم سازی نظام بانکی برای پیشگیری از رکود و بیکاری ضروری است. همچنین ضرورت ایفای نقش بانک‌ها برای هدایت سپرده‌های بانکی به سرمایه گذاری‌های مولد را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

غیرمجاز‌های بانکی در دهه ۹۰ و بلایی که بر سر مردم آمد

به گزارش مجله خبری نگار، بانک‌ها در کشور ما تا سال‌های اخیر از یک حاشیه امن و حمایت حداکثری دولت برخوردار بوده اند، اما این مانع از این نشد که خیلی اتفاقات و رویداد‌های تلخی در این حوزه برای مردم و اقتصاد رخ ندهد، نظیر آن را می‌توان در موسسات مالی غیر مجاز در دهه گذشته دید. یکی از رویداد‌ها در آن زمان به اصطلاح هجوم بانکی بود. یعنی مردم در اثر شنیدن اخبار یا حتی شایعات منفی به بانک یا موسسه مد نظر برای برداشت سپرده‌های خود هجوم می‌بردند و نتیجه آن می‌شد که آن موسسه مانند هر موسسه بانکی استاندارد دیگر، فعالیتش دچار اختلال می‌شد (بماند که آن‌ها اساساً از نظر شاخص‌های عملکرد سالم بانکی با یک موسسه مالی استاندارد فاصله زیادی داشتند)، در نهایت نیز دولت برای این که حفظ آبرو و امنیت کند در آن زمان ۳۶ هزار میلیارد تومان پرداخت کرد که به عبارت بهتر این مبلغ از جیب تک تک مردم پرداخت شد و مردم هزینه آن را دادند.

بحران‌های مالی با منشأ بانکی

بازخوانی پدیده موسسات مالی غیر مجاز نشان می‌دهد که نحوه رویش و عملکرد موسسات غیرمجاز در دوره یاد شده، به طور کلی بر اثر بی انضباطی‌های حاکم بر سیستم پولی کشور بود، اما باید اذعان کرد که در سال‌های اخیر، این روند به طرز محسوسی تغییر کرده است. با این حال تجربیات دنیا نشان می‌دهد که امکان دارد شبیه بلایی که بر سر آن موسسات آمد، برای بانک‌های عادی هم پیش بیاید. این موضوع شرایطی را به وجود می‌آورد که در آن، وام گرفتن برای بنگاه‌های اقتصادی سخت می‌شود، حتی برداشت سپرده‌ها نیز به سختی صورت می‌گیرد؛ چرا که بازپرداخت تسهیلات بانک‌ها که عمدتاً از محل سپرده‌ها بوده، تدریجی است، اما مردم به یک باره سپرده هایشان را از بانک مطالبه می‌کنند.

در این شرایط اگر روند متوقف نشود و دولت مداخله نکند، در کلان ماجرا چه اتفاقی می‌افتد؟ مارپیچی از افزایش سریع بیکاری و ورشکستگی در کل اقتصاد به وجود می‌آید. بحرانی که ممکن است حتی به فروپاشی اقتصادی بینجامد. یک فروپاشی ناشی از بحران مالی و بانکی و حتی ابعاد آن ممکن است در دنیا نظیر رکود بزرگ ۱۹۳۰ فراگیر شود.

نوبل ۲۰۲۲ اقتصاد چگونه به مطالعات «بحران بانکی» رسید

از قضا جایزه نوبل اقتصاد که دوشنبه این هفته به طور همزمان به سه اقتصاددان آمریکایی یعنی «بن برنانکی»، «داگلاس دایموند» و «فیلیپ دیبویگ» اهدا شد، بابت تحقیقاتی است که آن‌ها در ۴۰ سال گذشته درباره همین پدیده نقش بانک‌ها در بحران‌های مالی انجام داده اند، همان چیزی که به برخی ابعاد آن ناظر به اتفاقات داخلی اشاره شد.

گزارش اقتصاد آنلاین در تشریح اقدامات این اقتصاددانان حاکی از این است که دایموند و دیبویگ مدل‌های نظری ایجاد کردند که توضیح می‌دهد چرا بانک‌ها وجود دارند، چگونه نقش آن‌ها در جامعه، آن‌ها را در برابر شایعات مربوط به فروپاشی قریب‌الوقوع شان آسیب‌پذیر می‌کند و چگونه جامعه می‌تواند این آسیب‌پذیری را کاهش دهد. این مطالعات پایه و اساس مقررات بانکی مدرن را تشکیل می‌دهد.

برنانکی هم با تجزیه و تحلیل آماری و منابع تاریخی نشان داده است که چگونه بانک‌های ورشکسته نقش تعیین کننده‌ای در رکود بزرگ جهانی در دهه ۱۹۳۰ داشته اند و چگونه این بحران تا این حد عمیق و طولانی شد. این در حالی است که تا پیش از مقاله برنانکی در سال ۱۹۸۳، تصور عموم این بود که بحران بانکی نتیجه یک اقتصاد رو به زوال است و نه علت آن.

رکود بزرگ، عوامل و درمان‌ها

در این جا بد نیست اشاره‌ای خلاصه به فاجعه رکود بزرگ داشته باشیم. در آن دوران این پدیده ابتدا با یک رکود نسبتاً عادی در سال ۱۹۲۹ آغاز، اما در سال ۱۹۳۰ به یک بحران بانکی تبدیل شد. تعداد بانک‌ها در سه سال به نصف کاهش یافت که در بسیاری از موارد به دلیل هجوم‌های بانکی بود که در بالا به آن اشاره شد. در نهایت نسخه نجات بخش اقتصاددانی به نام «کینز» از طریق مداخله پولی و به طور خلاصه چاپ پول دولت در اقتصاد، موجب رفع تدریجی رکود بزرگ در دهه ۱۹۳۰ شد. برنانکی با وجود این که عقیده داشت کمبود پول احتمالاً به تشدید رکود کمک کرده، اما معتقد بود که این سازوکار نمی‌تواند توضیح دهد که چرا بحران تا این حد عمیق و طولانی است. وی در مقابل، نشان داد که علت اصلی در این میان، کاهش توانایی سیستم بانکی برای هدایت پس انداز‌ها به سرمایه گذاری‌های مولد است. او همچنین دریافت که عواملی که به طور مستقیم با ورشکستگی بانک‌ها مرتبط هستند، سهم عمده‌ای از رکود را تشکیل می‌دهند.

نتایج مثبت یافته‌های نوبلیست‌ها

گزارش اقتصادآنلاین می‌افزاید: تحقیقات برنانکی، پشت عناصر حیاتی سیاست اقتصادی در طول بحران مالی ۲۰۰۹-۲۰۰۸ قرار گرفت. در آن زمان، برنانکی، رئیس بانک مرکزی ایالات متحده، فدرال رزرو بود و توانست دانش حاصل از تحقیقات را وارد سیاست کند. از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر و با شیوع کرونا در سال ۲۰۲۰ نیز، تحقیقات و بینش برندگان امسال نوبل اقتصاد، نقش مهمی در حصول اطمینان از تبدیل نشدن بحران اخیر به رکود‌های جدید با پیامد‌های ویرانگر برای جامعه ایفا کرده است.

پای درس نوبلیست‌ها برای اقتصاد ایران

به گزارش مجله خبری نگار، با شیوع موج جدید بانکداری با عنوان بانکداری خصوصی در کشور ما از دهه ۸۰، نظام بانکی کشور دچار نابسامانی‌های فراوانی شده که اگر حمایت دولت، تحمل مردم در برابر تورم‌های پولی ناشی از شیوع بانکداری مسموم در اقتصاد ایران و ... نبود، شاید امروز دیگر اسمی از برخی بانک‌ها را نمی‌شنیدیم. با این حال، آثار سوء این موضوع در اقتصاد ایران و در قالب تورم بالا و رشد کم به وضوح نمایان است. با این اوصاف، تحقیقات نوبلیست‌های ۲۰۲۲ بیش از پیش برای کشور ما ضرورت سالم سازی نظام بانکی برای پیشگیری حداکثری از هجوم‌های بانکی، رکود‌های اقتصادی و نیز بیکاری را آشکار می‌کند.

همچنین از سوی دیگر، می‌توان به درس مهم لزوم عملکرد بانک‌ها در راستای هدایت سپرده‌های بانکی به سرمایه گذاری‌های مولد اشاره کرد، موضوعی که هم اینک هم در نظام بانکی ما به عنوان یک معضل اقتصادی ادامه دارد.