سکته تجاری میان ایران وعراق؛ آینده تجارت تهران و بغداد

به گزارش مجله خبری نگار/اسکناس: ایران به‌عنوان یکی از همسایگان اصلی عراق، بر وحدت ملی و حفظ تمامیت و یکپارچگی این کشور تاکید دارد و آن را لازمه توسعه همه‌جانبه عراق می‌داند. هدف‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری روابط تجاری ایران و عراق در حالی از سوی متولیان تجارت دو کشور مورد تاکید قرار می‌گیرد که اعتقاد آن‌ها بر این است که روابط اقتصادی و تجاری ایران و عراق، همپای روابط سیاسی آن‌ها پیش نرفته و سهم ایران از بازار عراق به‌رغم پتانسیل‌هایی که برای توسعه روابط دو طرف وجود دارد، اندک است.

بازارعراق درسال‌های اخیر به‌عنوان بازاری مهم و استراتژیک برای بخش‌خصوصی و بخش دولتی ایران مطرح بوده است و تجار ایرانی حساب ویژه‌ای روی این بازار منطقه‌ای باز کرده‌اند و آشکارا می‌توان گفت که عراق جزو ۵ مقصد اول صادراتی ایران در کشور‌های منطقه است.

براساس برنامه پنج‌ساله تعیین شده صادرات ایران به عراق باید سالانه ۵ درصد رشد داشته باشد. محصولات صادراتی ایران به عراق طیف وسیعی را در برمی‌گیرد. محصولات کشاورزی، محصولات لبنی، مواد پلاستیکی، پوست و چرم، منسوجات، محصولات شیمیایی و پتروشیمی، محصولات معدنی و خدمات فنی و مهندسی بخشی از کالا‌های صادراتی ایران به عراق است. مقامات عراقی بر این باورند که حجم تجارت ۶ میلیارد دلاری ایران و عراق در مقابل کل حجم تجارت این کشور با دنیا، سهم ناچیزی است؛ بنابراین با توجه به ظرفیت‌هایی که بین دو کشور وجود دارد، روابط تجاری نیز قابلیت ارتقا دارند. اما سید روح اله لطیفی، سخنگوی گمرک اظهار داشت: در ایام اربعین سیدو سالار شهیدان به دلیل ظرفیت محدود گمرکات عراق برای پذیرش همزمان مسافر و کالای تجاری، و به منظور تردد روان و جلوگیری از توقف طولانی در مرز‌ها و ضایع شدن کالا‌ها از امروز تا ۲۶ شهریور از ارسال کالا‌های صادراتی به مرز‌های شلمچه، چذابه و مهران خودداری کنند.

وی افزود: کامیون‌های حامل کالا‌های صادراتی با هماهنگی گمرکات مبدا می‌توانند تا ۲۶ شهریور از مرز‌های تجاری جایگزین این ۳ مرز، یعنی گمرکات پرویزخان، سومار، شوشمی، شیخ صله و مرز دریایی خرمشهر برای صادرات محموله‌های صادراتی به عراق اقدام کنند. افزایش حجم تجارت خارجی با کشور روسیه یکی از اهدافی است که دولت پیگیر آن است.

با توجه به تغییر مناسبات جهان به واسطه تنش‌های ژئوپلیتیک موجود بازار روسیه به‌نظر بازاری مناسب برای کالا‌های ایرانی است. به‌طور کلی، می‌توان تعاملات اقتصادی ایران با عراق را در سه بخش دسته‌بندی کرد.

دسته اول نیاز‌های قطعی عراق است که احتمالا تحت شرایط سیاسی مختلف بر سر جای خود باقی خواهد ماند و به‌دلیل نیازی که در بازار آن‌ها وجود دارد و ازطرفی هم به‌دلیل رقابتی بودن قیمت و کیفیت عملا رقیبی نخواهد داشت و به‌نظر می‌رسد به روند خود ادامه دهد.

دسته دوم، همکاری‌های استراتژیک بین ایران و عراق است که ممکن است در اثر تغییر دولت‌ها دچار تغییر شود، همکاری‌هایی که عمدتا به تعریف و اجرای پروژه‌های کلان در زمینه‌های مختلف برمی‌گردد، اما درحال‌حاضر پروژه کلان فعالی در عراق وجود ندارد که بخواهد با تغییر دولت همکاری‌های استراتژیک دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد.

دسته سوم این تعاملات رویکرد تولید در داخل و فروش در مقصد است که به کالا‌های کوچک‌تر و ساده‌تر مربوط می‌شود، یعنی کالا‌هایی که از تکنولوژی و ارزش افزوده کمی برخوردار هستند. این دسته از کالا‌ها می‌تواند در دوره جدید سیاسی در این کشور در داخل عراق تولید و تقویت شود و این مساله باعث خواهد شد که ایران در میان‌مدت و بلندمدت برخی از بازار‌های خود درعراق را از دست بدهد.

جزئیات تبادلات ایران و عراق

افزایش تبادلات تجاری میان دو کشور در حالی تدوین شده است که در سال ۹۹ حجم تبادلات تجاری بین دو کشور ۷ میلیارد و ۵۸۲ میلیون دلار بوده است. بررسی آمار‌های گمرک ایران نشان می‌دهد صادرات به‌عراق در سال ۹۹ ارزشی معادل ۷ میلیارد و ۴۴۸ میلیون دلار داشته، هرچند واردات به‌سطح ۱۳۴ میلیون دلار محدود شده است. بر این مبنا به‌نظر می‌رسد تحقق هدفگذاری اعلام شده، به‌زودی امکان‌پذیر نخواهد بود. سختی دستیابی به‌این رقم زمانی مشخص می‌شود که ایران کار سختی برای توسعه صادرات به‌عراق در پیش دارد.

بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد بازارگشایی در عراق کار چندان آسانی نیست، ضمن اینکه قدرت بازیگران منطقه‌ای هر روز در حال تغییر است. این یعنی رقبای ایران سرسختانه به‌دنبال افزایش سهم خود در بازار عراق هستند که این موضوع موجب می‌شود تا صادرات به‌این کشور تحت‌فشار بیشتری قرار گیرد. البته این تحلیل به‌معنی عدم‌امکان افزایش تبادلات تجاری با عراق نیست، بلکه به‌این معنی است که تحقق اهداف تجاری الزاماتی دارد که باید از سوی متولیان تجاری کشور مورد توجه قرار گیرد تا این هدفگذاری تنها روی کاغذ باقی نماند. سال گذشته صادرات به‌عراق از نظر ارزش، سهمی ۳/ ۲۱درصدی از کل صادرات ایران را از آن خود کرد. موضوعی که نشان می‌دهد بین چند مقصد اصلی، عراق همچنان دومین مقصد صادراتی کشور است. مرور دوباره آمار‌ها نشان می‌دهد در سال ۹۹ حجم کالا‌های صادراتی به‌عراق ۲۵ میلیون و ۶۷۰هزار تن بود که ارزشی معادل ۷ میلیارد و ۴۴۸ میلیون دلار داشت. اما واردات از این کشور وزنی معادل ۱۰۳ هزار تن و ارزشی معادل ۱۳۴میلیون دلار داشته است که سهم ارزشی عراق از کل واردات را به‌۳۴/ ۰درصد رسانده است.

نکته مهم دیگر در رابطه با مبادلات تجاری با عراق، به‌تراز تجاری با این کشور مربوط است. در واقع بیشترین تراز مثبت تجاری ایران در بین همه شرکای تجاری، در تجارت با عراق رقم خورده که مثبت ۷ میلیارد و ۳۱۴ میلیون دلار است، اما مبادلات تجاری، جاده دو‌طرفه است که توازن در واردات و صادرات و منفعت دو طرف از این تبادلات، به‌پایداری آن کمک می‌کند. این یکی از مواردی است که در مسیر توسعه تجارت میان ایران و عراق می‌تواند موانع جدی ایجاد کند. در واقع بررسی دقیق مبادلات ایران و عراق گویای عدم‌توازن در مبادلات دو کشور است.