صلح و امنیت به افق تهران؛ روند مذاکرات صلح آستانه

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: با آغاز بحران سوریه و سرازیر شدن تروریست‌های چندملیتی به این کشور برای کلید زدن دومینوی پایان دادن به محور مقاومت، نشست‌ها و طرح‌های مختلفی در این زمینه شکل گرفت که مهم‌ترین آن‌ها نشست «ژنو» است. حامیان تروریست‌ها بخصوص بعد از ظاهر شدن علائم شکست و ناتوانی آن‌ها در سرنگونی دولت و ملت سوریه به دنبال برگزاری نشست‌های بین‌المللی برای کنار زدن دولت بشار اسد بودند که همگی ناکام ماند. در این بین، اما با توجه به نقش و وزن کشور‌هایی همچون ایران، روسیه و ترکیه مذاکراتی تحت عنوان روند صلح در آستانه قزاقستان که به عنوان کشور‌های ضامن صلح در بحران سوریه می‌باشند، نشست‌هایی بین دولت سوریه و معارضین با حضور این سه کشور صورت گرفت.

ایران، روسیه و ترکیه به عنوان کشور‌هایی معرفی شدند که فرایند آتش‌بس را در سوریه تضمین خواهند کرد. این درحالی بود که کشور‌های مختلف بعد از نشست‌های متعدد در برقراری آتش‌بس و ایجاد گفتگو بین دولت سوریه و معارضین ناکام ماندند و حتی سازمان ملل نتوانست در این زمینه نقش ایفا کند. پس می‌توان گفت که مذاکرات آستانه از بهمن سال ۱۳۹۵ و با ابتکار عمل جمهوری اسلامی ایران و روسیه و همراهی ترکیه، به منظور حل و فصل منازعات سوریه و پایان بخشیدن به شش سال کشتار و آوارگی و ویرانی در این کشور آغاز شد. در واقع آتش‌بس فراگیری که از ۱۰ دی سال ۱۳۹۵ (۳۰ دسامبر ۲۰۱۶) با توافق میان دولت سوریه و گروهی از مخالفان مسلح برقرار شد، مقدمه‌ای برای آغاز مذاکرات آستانه بود که طی آن، برای نخستین بار نمایندگان دولت سوریه با نمایندگانی از گروه‌های مخالف مسلح به‌طور مستقیم رایزنی کردند. هرچند پیش از آن یک بار در اسفند ۱۳۹۴ و بار دیگر در شهریور ۱۳۹۵ تلاش‌هایی برای ترک مخاصمه صورت گرفته و آتش‌بس برقرار شده بود، اما هر بار با نقض گسترده آتش‌بس و متهم کردن دیگرى از سوى طرف‌هاى درگیر در بحران، خشونت‌ها با شدت و عمق بیشترى از سر گرفته شد.

چرا مذاکرات آستانه شکل گرفت؟

آزادسازی کامل شهر استراتژیک «حلب» در آذرماه سال ۱۳۹۵، از سوی دولت سوریه و متحدانش، زمینه ساز طرح آتش‌بس فراگیر در این کشور شد. به یاد داریم که پیش از آن یک بار در اسفند ۱۳۹۴ و بار دیگر در شهریور ۱۳۹۵ تلاش‌هایی برای ترک مخاصمه، اما هر بار با نقض گسترده آتش‌بس، خشونت‌ها با شدت و عمق بیشترى از سر گرفته می‌شد. بعد از پیروزی راهبردی حلب، معارضینی که تا دیروز شرکت در مذاکرات صلح را منوط به عدم ایفای نقش دولت سوریه در فرایند آینده کشور و مشروط به شناخته شدن خود به عنوان یک طرف تشکیل دولت در سوریه می‌کردند، چنان به استیصال کشیده شدند که دیگر نه تنها قادر نبودند شرطی را برای گفتگو با دولت سوریه تعیین کنند، بلکه به موقعیت ضعیف‌شان اعتراف و موافقت بی قید و شرط خود را با مذاکرات صلح اعلام کردند.

دوره‌های مختلف مذاکرات آستانه

اولین دور از سلسله نشست‌های آستانه، با حضور هیأت‌های نمایندگی جمهوری اسلامی ایران، روسیه، ترکیه، سوریه، «استفان دی میستورا» نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه، سفیر امریکا در قزاقستان به عنوان ناظر، وزیر امور خارجه قزاقستان و هیأت اعزامی مخالفان دولت سوریه متشکل از فرماندهان ۱۲ گروه مسلح به ریاست «محمد علوش» رئیس دفتر سیاسی گروه جیش الاسلام برگزار شد. از سال ۱۳۹۵ تاکنون ۱۸ دوره مذاکرات آستانه برگزار شده است. در دوره‌های مختلفی که برگزار شد ضمن جداسازی بین گروه‌های سیاسی مخالف دولت سوریه، در عمل ثابت شد آنچه در میدان وجود دارد گروه‌های تروریستی مختلف با وابستگی‌های متفاوت به کشور‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است. اما با وجود این مذاکرات آستانه توانست ضمن دادن مشروعیت قانونی و بین‌المللی به دولت سوریه، گروه‌های تروریستی در این کشور را به سمت اضمحلال ببرد.

نشست سران روند صلح آستانه

پس از هفتمین دور سلسله نشست‌های آستانه، تصمیم برآن شد تا رؤسای جمهور سه کشور ضامن آتش بس در سوریه، با برپایی اجلاس در سطح سران، هم مجموعه تحولات جاری سوریه و افق آینده همکاری‌های سه کشور را بررسی و هم اسناد تصمیمات اتخاذ شده در آستانه را نهایی و بدین ترتیب تأثیر، اهمیت و قطعیت این تصمیمات را در اعاده صلح و ثبات به سوریه اعلام کنند. اولین دور از سلسله نشست‌های در سطح سران کشور‌های ضامن صلح سوریه در سوچی روسیه برگزار شد.

رؤسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه اول آذر ۱۳۹۶ (۲۲ نوامبر ۲۰۱۷) در شهر سوچی روسیه در ساحل دریای سیاه گرد هم آمدند تا روند و نتایج مذاکرات آستانه و آغاز فرایند‌های سیاسی در سوریه را بررسی کنند. رؤسای جمهور سه کشور در پایان این نشست در بیانیه‌ای مشترک بر حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی سوریه مجدداً تأکید و توافق کردند تا شکست نهایی گروه‌های تروریستی به همکاری با یکدیگر ادامه دهند.

آن‌ها همچنین توافق کردند به سوری‌ها در برگرداندن وحدت کشور و دستیابی به یک راه حل سیاسی برای حل بحران سوریه از طریق یک فرایند سوری- سوری فراگیر، آزاد، منصفانه و شفاف که به تدوین قانون اساسی با حمایت مردم این کشور و انتخابات آزاد و منصفانه با مشارکت همه مردم واجد شرایط در سوریه تحت نظارت مناسب سازمان ملل منجر شود، کمک کنند. در این بیانیه همچنین آمده بود: تحت هیچ شرایطی ایجاد نواحی کاهش تنش و هرگونه ابتکار سیاسی برای حل بحران سوریه نباید حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه را تضعیف کند. سه رئیس جمهور از دولت سوریه و «مخالفانی که خود را به حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی و تجزیه ناپذیری سوریه متعهد می‌دانند» خواستند که در «کنگره گفت‌وگوی ملی سوریه» شرکت و روند صلح در این کشور را آغاز کنند.

تا قبل از نشست دیروز تهران تاکنون ۶ دور نشست در سطح سران کشور‌های ضامن صلح برگزار شده که دستاورد‌های مختلفی را در پی داشته است. نشست رؤسای جمهور سه کشور ایران، روسیه و ترکیه هم که دیروز در تهران برگزار شد با توجه به تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی از اهمیت خاصی برخوردار است. اکنون دولت سوریه بجز مناطق شرق رود فرات که در اختیار کرد‌ها تحت حمایت امریکا هستند و بخش‌هایی از استان ادلب که در اختیار جبهه النصره است، توانسته ثبات و امنیت را در سوریه برگرداند. جمهوری اسلامی ایران به عنوان متحد قدیمی و اصلی دولت و ملت سوریه روابط خود را با این کشور حیاتی می‌داند و همواره از آغاز جنگ بین‌المللی تروریسم بر وحدت اراضی دولت سوریه تأکید و مخالفت خود را با هرگونه تجزیه‌طلبی در این کشور اعلام کرده است. جمهوری اسلامی راهکار پایانی و نهایی بحران سوریه را گفتگو و مذاکره سوری- سوری می‌داند و کشور‌های همسایه این کشور را به گفتگو و مذاکره با دولت سوریه دعوت کرده است. در پایان می‌توان گفت روند صلح آستانه ضمن ایجاد فرایند صلح و امنیت برای سوریه توانسته است به عنوان راهکاری بسیار مناسب و الگویی تجربه شده در سطح منطقه خود را معرفی کند.