ترفند تریاکی طالبان یا ممنوعیت واقعی؟

به گزارش مجله خبری نگار، طالبان که به گفته برخی منابع پیش از آغاز دور جدید حکمرانی اش، مهم‌ترین منبع درآمدش از کشت خشخاش، تولید و قاچاق مواد مخدر بود، در حدود هشت ماهی که به قدرت رسیده، بار‌ها بر ممنوعیت کشت خشخاش مهم‌ترین محصول تهیه مواد مخدر (تریاک) تاکید کرده است و روز یک شنبه (۱۴ فروردین) هم بر اساس فرمان تازه ملا هبت ا... آخوندزاده که در تالار کنفرانس‌های وزارت امور داخله اعلام شد، به تمام مردم خبر داده شده که از تاریخ صدور این فرمان کاشت خشخاش در تمام کشور به گونه مطلق ممنوع است و هیچ‌کس نمی‌تواند از آن تخلف کند.» در این فرمان آمده است که در سراسر کشور استفاده و انتقال، خرید و فروش، واردات و صادرات و کارخانه‌های تولید هرگونه مواد نشئه‌آور مثل شراب، هروئین، شیشه، چرس و... به طور جدی ممنوع است.»، اما این فرمان در حالی صادر می‌شود که افغانستان یکی از عمده‌ترین کشور‌های تولید کننده مواد مخدر جهان است و به تنهایی حدود ۹۰ درصد تریاک جهان را تامین می‌کند که بازار‌های هروئین و مواد افیونی از آن تغذیه می‌کنند، یعنی انحصار مطلق در تولید تریاک جهان.

با این حال این سوال وجود دارد که آیا می‌شود این وعده را جدی گرفت؟ البته هنوز چیزی مشخص نیست و باید دید طالبان برای هزینه‌های جاری کشور چه راه‌های درآمد زایی خواهد داشت. اما درباره این که آیا طالبان توان مقابله با کشت خشخاش را دارد یا نه، نگاهی به تجربه حکومت پنج ساله آن‌ها از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ انداخته ایم و از سناریو‌های احتمالی پیش روی طالبان در اعلام ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان نوشته ایم.

سطح زیر کشت تریاک از ۲۰۰۱

بعد از ماجرای ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ آمریکا به بهانه سرکوب و حذف طالبان در مهر ۱۳۸۰ وارد افغانستان شد و جنگ ۲۰ ساله‌ای را شروع کرد تا طالبان را نابود کند، اتفاقی که هیچ وقت نیفتاد و طالبان بعد از ۲۰ سال دوباره قدرت را در دست گرفت. افزایش تولید تریاک بلافاصله پس از حمله آمریکا در اکتبر ۲۰۰۱ رخ داد و هر سال هم به آن افزوده می‌شود تا جایی که اکنون بیش از ۸۷ درصد تریاک جهان در این کشور تولید می‌شود.

به گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۷ سطح زیر کشت خشخاش به بیشترین حد خود یعنی ۳۲۸ هزار هکتاردر افغانستان رسیده است. پایگاه اطلاع رسانی «تحریریه» به نقل از تارنمای «گلوبال ریسرچ» در گزارشی آورده است که بحران مواد افیونی در ایالات متحده، رابطه مستقیمی با صادرات هروئین از افغانستان دارد و این تجارت چند ده میلیارد دلاری که تا همین اواخر در کنترل نیرو‌های آمریکایی بود، تحت تاثیر خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان قرار خواهد گرفت.

دیدگاه‌های متفاوت درباره دلایل ممنوعیت کشت خشخاش

هر چند گمانه‌هایی درباره سناریو‌ها و پشت پرده‌های مالی و سیاسی که طالبان برای ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان در نظر گرفته، مطرح می‌شود، اما دیدگاه دیگری هم وجود دارد که بر این باور است که طالبان واقعا قصد ممنوعیت کشت خشخاش را دارد که در ادامه به این دیدگاه‌ها پرداخته ایم.

پشت پرده ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان

از آن جایی که درآمد اصلی طالبان قبل از شروع حکمرانی استحصال و فروش تریاک بوده و به نظر برخی از کارشناسان هنوز منبع درآمد جدیدی پیدا نکرده است امکان کاهش چشمگیر و ممنوعیت کاشت خشخاش برای آن‌ها وجود ندارد و این ممنوعیت دلایل و پشت پرده‌های دیگری دارد.

۱- گرفتن مشروعیت جهانی: ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان یک سوال جدی را به وجود می‌آورد که چرا طالبانی که تازه به قدرت رسیده و به شدت به منابع مالی نیازمند است و تاکنون هم از استحصال و فروش تریاک هزینه هایش را تامین می‌کرده، می‌گوید دیگر نمی‌خواهد تریاک کشت کند؟ به اعتقاد برخی کارشناسان یک پاسخ محتمل می‌تواند این باشد که این وعده همچون وعده‌های احترام به حقوق بشر و آزادی رسانه‌ها ست که طالبان به عنوان شیوه‌ای به منظور نشان دادن چهره‌ای معتدل‌تر از خود به جهان برای کسب مشروعیت برای حکمرانی شان بر افغانستان انتخاب کرده است.

۲- جلب کمک‌های مالیِ جهان: برخی دیگر از کارشناسان معتقدند طالبان به دنبال جلب کمک‌های مالیِ بین المللی است. به گزارش یورو نیوز، جاناتان گودهند، متخصص تجارت بین‌المللی مواد مخدر در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقاییِ لندن (SOAS) معتقد است که اتخاذ رویکرد بسیار تهاجمی درخصوص مبارزه با مواد مخدر در افغانستان بسیار دشوار است.

وی توضیح می‌دهد که هدف این گروه از طرح چنین وعده‌ای که عمل به آن بسیار دشوار است و حتی می‌تواند به اختلاف نظر گسترده در میان اعضای ارشد آن دامن بزند، تنها برای جلب حمایت مالی غرب است؛ چنان که آقای مجاهد نیز در کنفرانس مطبوعاتی که چند وقت پیش داشت خواستار «کمک بین‌المللی» برای ارائه محصولات جایگزین خشخاش به کشاورزان افغانستان شده بود.

نگاهی به تجربه پیشین طالبان در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ که حکومت را در دست داشتند، نشان می‌دهد آن‌ها پیش از این هم برای جلب نظر جهان و به ویژه دولت‌های غربی کشت خشخاش را حرام اعلام و اقدام به از بین بردن مزارع آن کرده بودند و وقتی کمک‌های مالی دریافت نکردند دوباره کشت خشخاش را آغاز و از فروش آن درآمد کسب کردند.

۳- تکنیکی برای بازاریابی تریاک: یکی دیگر از گمانه‌هایی که برخی مطرح کرده اند این است که طالبان ممکن است به دنبال افزایش قیمت تریاک در جهان و افزایش درآمد خود باشد. در واقع، با اعلام محدودیت و ممنوعیت برای کشت تریاک، قیمت جهانیِ طیفی از مواد مخدر افزایش می‌یابد.

این تقریبا همان الگویی است که کارتل‌هایی مانند «اوپک» (بزرگ‌ترین کارتل در جهان)، برای افزایش قیمت فروش نفت در دهه‌های گذشته دنبال کرده‌اند. با این همه، حالا صحبت از یک «انحصارِ» کالایی در میان است و نه یک کارتل و به همین دلیل، احتمال موفقیت هم بالاتر است. در همین حال یک روز پس از فرمان سرکرده طالبان برای ممنوعیت کشت مواد مخدر، منابع محلی می‌گویند قیمت یک سیر تریاک در هلمند حدودا از ۴۰۰ به ۱۲۰۰ دلار رسیده است.

به گفته برخی مقامات پیشین، اکثر عاملان کشت مواد مخدر خود طالبان هستند و فرمان رهبر این گروه، ترفندی برای سودجویی بیشتر است و البته این اتفاق می‌تواند به تغییر الگوی سوء مصرف مواددر بازار‌های جهانی تریاک افغانستان منجر شود و چه بسا بسیاری از معتادان مواد سنتی را به سمت مصرف مواد صنعتی سوق دهد که عواقب وخیمی دارد.

آیا طالبان توان حذف کشت خشخاش را دارد؟

اگر قصد طالبان از ممنوعیت کشت خشخاش واقعی باشد آیا توان حذف آن را دارد؟

۱- یافتن منابع درآمدی جایگزین: سال هاست که استحصال و فروش تریاک منبع اصلی درآمد طالبان است و از آن جایی که در مدت حکمرانی آن‌ها بر افغانستان هنوز منابع جدید درآمدی پیدا نکرده اند این اتفاق کمی سخت به نظر می‌رسد و در صورتی که طالبان به دنبال تحقق این اقدام است باید قبل از هر کاری منابع جدید درآمدی برای خود پیدا کند تا وابستگی اش از تریاک و کشت خشخاش را به حداقل و صفر برساند.

۲- معرفی کشت جایگزین: فقدان زیرساخت‌های کشاورزی صنعتی مانند سیستم نظام‌مند تولید و توزیع سموم دفع آفات یا آب رسانی، سوددهی از کشت‌های جایگزین خشخاش را تا حدود زیادی ناممکن کرده چرا که خشخاش علاوه بر نیاز بسیار کم به آب، در برابر آفات بسیار مقاوم است. البته در این بین در برنامه‌های طالبان هم برنامه‌ای برای معرفی کشت جایگزین و حمایت از کشاورزان دیده نمی‌شود.

دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد درباره ارزش تریاک تولید شده در مزارع خشخاش افغانستان آماری ارائه داده که نشان می‌دهد در برخی سال‌ها بیش از یک میلیارد دلار تریاک از مزارع خشخاش برداشت شده است. از همین رو ممکن است حذف کشت خشخاش برای طالبان کمی نگران کننده و پر هزینه باشد.

۳- کنترل فقر و به دست آوردن مشروعیت داخلی: یکی دیگر از مشکلات طالبان نداشتن مشروعیت داخلی است و از آن جایی که حجم بالای خشخاش در جنوب افغانستان و در مناطقی کشت می‌شود که خاستگاه طالبان بوده و طرفداران زیادی در آن جا دارد، ممنوعیت کشت می‌تواند تبعات بدی را برای طالبان به همراه داشته باشد.

از آن جایی که هنوز طالبان در افغانستان از مشروعیت کامل برخوردار نیست قطعا ممنوعیت کامل کشت خشخاش می‌تواند آن‌ها را با طرفداران شان در جنوب افغانستان با مشکل رو به رو کند. همان گونه که ایندیپندنت گزارش داد:کشاورزان افغانستانی در هلمند به رغم اعلام ممنوعیت کاشت تریاک روز گذشته شروع به کشت محصول جدید خود کردند.

منبع: خراسان