لیست کامل محرم و نامحرم‌های فامیل

تو فامیل کی به شما محرمه کی نامحرم؟

مجله خبری-سبک زندگی نگار: اطرافیان ما خویشاوندان و جامعه را تشکیل می‌دهند که مجموعه‌ای از افراد محرم و نامحرم هستند. شناخت تمایز و ارتباط با محرم و نامحرم یکی از مسائل مهم شرعی است که مسلمانان باید نسبت به آن آگاه باشند. در ادامه این بخش به شناخت محرم و نامحرم و همچنین نوع ارتباط با آن‌ها می‌پردازیم.

تفاوت اساسی افراد محرم و نامحرم

مرد تنها مجاز به دیدن گردی صورت و دست‌ها تا مچ زنان نامحرم است، اما می‌تواند به مو‌ها و قسمت محدودی از پا‌ها و دست‌ها و بدن زنان محرم خود که معمولاً در میان محارم پوشانده نمی‌شود، نگاه کند.
انسان نمی‌تواند با افراد محرم ازدواج کند، اما با هر کدام از افراد نامحرم می‌تواند ازدواج کند (البته خواهر زن یک استثناست؛ زیرا نمی‌توان قبل از طلاق یا وفات و پایان دوران عده طلاق خواهرش با او ازدواج کرد). محارم نسبی می‌توانند بدن یکدیگر را، جز عورتین، بدون قصد لذت نگاه کنند؛ ولی نگاه با لذت و ریبه حرام است. (پاسخ کوتاه «به ۵۷۰ پرسش از احکام»، س ۴۲۱)

چه کسانی محرم و چه کسانی نامحرم هستند؟

افراد محرم سه دسته می‌شوند:محارم نسبی یا خونی، محارم سببی یا به واسطه ازدواج و محارم رضاعی یا به واسطه شیر خوردن.

محارم نسبی (خونی) زنان

• پدر و پدربزرگ پدری و مادری هر چه بالاتر روند.
• پسر خود فرد و پسرِ پسر یا پسرِ دختر فرد (نوه‌ها و نتیجه‌ها هر چه پایین‌تر روند).
• برادر یعنی هر مردی که پدر او یا مادر او یا هر دوی آنان با دختر مزبور یکی باشد.
• اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های برادر هر چه پایین‌تر روند.
• اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های خواهر هر چه پایین‌تر روند.
• عموی خود شخص و عموی پدر و مادر و نیز عموی مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها
• دایی خود شخص و دایی پدر و مادر و نیز دایی مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها (دایی دایی و عموی عمو اگر دایی یا عموی پدر یا مادر انسان هم باشند مَحرمند و الا مَحرم نیستند)

محارم نسبی (خونی) مردان

• مادر، مادربزرگ پدری و مادری هر چه بالاتر روند.
• دختر خود فرد و دخترِ پسر یا دخترِ دختر فرد (نوه‌ها و نتیجه‌ها هر چه پایین‌تر روند).
• خواهر یعنی دختری که مادر او یا پدر او یا هر دوی آنان با مرد مزبور یکی باشد.
• اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های خواهر هر چه پایین‌تر روند.
• اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های برادر هر چه پایین‌تر روند
• عمه خود شخص و عمه پدر و مادر و نیز عمه مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها
• خاله خود شخص و خاله پدر و مادر و نیز خاله مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها (عمه‌ی عمه و خاله‌ی خاله اگر عمه یا خاله پدر یا مادر فرد باشند محرم هستند در غیر اینصورت محرم نیستند)

محارم سببی

محارم سببی کسانی هستند که به واسطه عقد ازدواج صحیح دائم یا موقت به یکدیگر محرم می‌شوند.

محارم سببی زنان

پدر شوهر و پدربزرگ‌های شوهر هر چه بالاتر روند و حتی بعد از مرگ شوهر یا طلاق گرفتن عروس، این محرمیت باقی می‌ماند.

پسر مرد از همسر قبلی (برای ایجاد محرمیت نیازی به وقوع نزدیکی نیست.)

محارم سببی مردان

مادر و مادربزرگ‌های عروس هر چه بالا‌تر روند، نسبت به داماد محرم ابدی می‌شوند یعنی حتی بعد از مرگ یا طلاق عروس هم محرم باقی می‌مانند.

دختر زن از شوهر اول البته بعد از نزدیکی زن با مرد.

محارم رضاعی

هرگاه زنی کودکی را با شرایط کامل شیر دهد، آن زن به او محرم است. سایر محارم رضاعی به شرح زیر هستند:

• شوهرِ زنِ شیر دهنده.
• پدر شوهرِ زنِ شیر دهنده.
• مادر شوهرِ زنِ شیر دهنده.
• برادر شوهرِ زنِ شیر دهنده.
• خواهر شوهرِ زنِ شیر دهنده.
• فرزندانِ زنِ شیر دهنده (چه آن‌هایی که به دنیا آمده باشند و چه ان‌هایی که بعدا به دنیا می‌آیند).
• پدرِ زنِ شیر دهنده.
• مادرِ زنِ شیر دهنده، برادرِ زنِ شیر دهنده.
• خواهرِ زنِ شیر دهنده.

بنابراین مادرِ رضاعیِ زن جزو محارم مرد است و حکم مادر زن او را دارد.

درواقع می‌توان گفت، شیر دادن به یک نوزاد با رعایت همه شرایط باعث می‌شود که فقط بچه شیر خورده (نه فامیل‌های او) مثل بچه واقعی آن زن به همه کسانی که بچه واقعی او محرم هستند، محرم باشد.

نکات کامل احکام درباره محارم رضاعی

• انسان نمی‌تواند با دختری که مادر یا مادر بزرگ انسان او را شیر کامل داده ازدواج کند؛ و نیز اگر زنِ پدرِ انسان از شیر مربوط به پدر او دختری را شیر داده باشد، انسان نمی‌تواند با آن دختر ازدواج نماید.
• اگر انسان با دختری ازدواج کند، دیگر نمی‌تواند با زنی که آن دختر را شیر کامل داده ازدواج نماید.
• اگر انسان با زنی که دختری را شیر کامل داده ازدواج کند و با آن زن نزدیکی نماید، دیگر نمی‌تواند با آن دختر ازدواج کند.
• اگر زنی بچه‌ای را شیر دهد، به برادر‌های آن بچه محرم نمی‌شود؛ و نیز خویشان آن زن به برادر و خواهر بچه‌ای که شیر خورده محرم نمی‌شوند.
• اگر زنی بچه‌ای را با شرایط شرعی شیر دهد، شوهر آن زن که صاحب شیر است به خواهر‌های آن بچه محرم نمی‌شود؛ همچنین خویشانِ شوهر به خواهر و برادر آن بچه و سایر فامیل‌های آن بچه محرم نمی‌شوند.

افراد نامحرم فامیل

پدر

• پدرِ زنِ پدر
• مادرِ زنِ پدر
• ربیبه پدر

مادر

• پسر هووی مادر
• دختر هووی مادر

خواهر

• شوهر خواهر
• داماد خواهر
• عروس خواهر

برادر

• پدرزنِ برادر
• مادرزن برادر
• زن برادر
• داماد برادر
• عروس برادر

دایی

• مادر زن دایی
• دایی پدری دایی
• زن دایی
• پسر دایی
• دختر دایی

خاله

• خاله پدری خاله
• شوهر خاله
• پسر خاله
• دختر خاله

عمو

• پدرِ زن عمو
• عموی مادر عمو
• زن عمو
• پسر عمو
• دختر عمو

عمه

• عمه مادری عمه
• شوهر عمه
• پسر عمه
• دختر عمه

شوهر

• عموی شوهر
• دایی شوهر
• عموی خویشان شوهر
• دایی پسر شوهر
• دایی دختر شوهر
• دایی خویشان شوهر
• شوهر مادر شوهر
• داماد شوهر

زن

• خواهر زن
• خواهرزاده زن
• عمه زن
• عمه خویشان زن
• خاله زن
• خاله بستگان زن
• زن پدر زن
• زن برادر زن
• عروس زن
• دختر زن (قبل از نزدیکی)
• دختر برادر زن

عروس

• پدر عروس
• مادر عروس
• عموی عروس
• شوهر عروس (در صورتی که پسرش نباشد)
• دختر عروس (در صورتی که نوه فرد نباشد)
• نوه عروس (در صورتی که نبیره فرد نباشد)

داماد

• پدر داماد
• مادر داماد
• عموی داماد
• پسر داماد (که نوه شخص نباشد)
• دختر داماد (که نوه شخص نباشد)

سایرین

• خواهر خوانده
• خواهر خوانده خویشان
• دختر زنی که با او زنا کرده‌ای
• پدر هوو

مسئله حجاب در حضور محارم

داییِ شخص، داییِ او و همه‌ی نسل اوست. همینطور عموی شخص هم عموی او به حساب می‌آید و هم عموی فرزندان او و فرزندانشان.

بنابراین، اشکالی ندارد که زن حجاب خود را در برابر دایی مادر یا عموی مادرش بردارد و می‌تواند با آنان دست دهد و خلوت کند، زیرا آنان محرم اویند. الله متعال درباره‌ی زنانی که ازدواج آنان بر انسان حرام است و محرم اویند می‌فرماید:

وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ (نساء:۲۳)

(و دختران برادر و دختران خواهر [بر شما حرامند]).

ازدواج با محارم

خداوند در قرآن می‌فرماید:

حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهَاتُکُمْ وَبَنَاتُکُمْ وَأَخَوَاتُکُمْ وَعَمَّاتُکُمْ وَخَالاَتُکُمْ وَبَنَاتُ الأَخِ وَبَنَاتُ الأُخْتِ... [نساء:۲۳]([ازدواج با]مادرانتان و دخترانتان و خواهرانتان و عمه هایتان و خاله هایتان و دخترانِ برادر و دخترانِ خواهر و... بر شما حرام است).

منظور از دخترانِ برادر در این آیه، دخترانِ برادر به پایین (یعنی دخترانِ دخترانش الی آخر) می‌باشد، نه تنها دخترانِ مستقیم خود او، و عموی پدرِ یک زن برادر پدر بزرگِ اوست، و اجداد هر چه بالا باشند در منزلت پدر هستند، در نتیجه این زن در عمومِ تحریم دختران برادر قرار می‌گیرد. عموی مادرِ یک زن نیز برادرِ پدرِ مادر اوست بنابراین در عموم دختران خواهرش وارد است.

منظور از دختران خواهر که در آیه آمده است دختران خواهر است هر چه پایین‌تر رود (یعنی دخترِ دختر الی آخر) نه فقط دخترِ مستقیم خواهر، و دایی مادر یک زن برادر مادرِ مادر اوست، و دایی پدرش برادرِ مادرِ پدر اوست، پس این زن در عموم حرام بودن ازدواج با دختران خواهر وارد است.

حکم دست دادن به فرد نامحرم

دست دادن مرد با زن غیر محرم از منظر اسلام خواه با ریبه و قصد لذت و خواه بدون قصد، ممنوع است. همچنین در حکم ممنوعیت مصافحه با نامحرم، میان زنان مسلمان و زنان اهل کتاب تفاوتی به چشم نمی‌خورد.

در روایت معتبر سماعة بن مهران از امام صادق (ع) درباره مصافحه مرد و زن پرسید.

امام صادق در پاسخ فرمودند:

برای مرد حلال نیست با زنان مصافحه کند مگر زنی که ازدواج با وی حرام است یعنی از محارم است همانند خواهر، دختر، عمه، خاله و دختر خواهر، اما نباید با زنی که ازدواج با وی حلال و نامحرم است مصافحه کند مگر از روی جامه و دست زن را نیز نفشارد. (کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج ۵، ص ۵۲۵)

حد ارتباط با نامحرم

اگر صحبت کردن با نامحرم در طی روز بارهارخ می‌دهد و احتمال می‌رود که به واسطه این سلام و صحبت به گناه آلوده شوند، باید ترک شود حتی اگر بگوییم سلام کردن ثواب دارد.