سه حوزه اصلی ادبیات فاطمی: آثار مرتبط، مصحف و مسند

به گزارش مجله خبری نگار،منیره‌سادات طباطبایی، استاد حوزه و پژوهشگر دینی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری ، درباره گستره میراث علمی حضرت زهرا (س) گفت: شناخت منابع مرتبط با حضرت نیازمند دسته‌بندی دقیق و روش‌مند است.

او تصریح کرد: اگر بخواهیم میراث مکتوب مرتبط با ایشان را به‌درستی تبیین کنیم، باید میان آثاری که درباره حضرت نگاشته شده، آثاری که به ایشان منسوب است و نیز روایاتی که مستقیماً از حضرت نقل شده تمایز بگذاریم. این سه حوزه، بدنه اصلی ادبیات فاطمی را تشکیل می‌دهد و هر کدام چارچوب و کارکردی جداگانه دارند.

کارشناس دینی با توضیح اینکه بخش اول مربوط به گزارش‌ها و روایت‌هایی است که شخصیت و منزلت حضرت زهرا (س) را معرفی می‌کند، گفت: این مجموعه، شالوده فهم تاریخی از سیره و نقش اجتماعی حضرت را فراهم می‌کند و در منابع شیعه و اهل سنت قابل مشاهده است. این قبیل آیات و اخبار، بنیانی است که تحلیلگران برای شناخت جایگاه آن بانوی گرامی به آن تکیه می‌کنند.

طباطبایی با اشاره به اینکه بخش دوم آثار، متونی است که به نام حضرت زهرا (س) شناخته شده است، افزود: آثاری مانند لوح فاطمی یا مصحف فاطمه (س) از این دسته‌اند. این آثار، لزوماً نوشته مستقیم حضرت نیستند، بلکه به دلیل پیوند محتوایی و نقلی، در طول تاریخ به ایشان منسوب شده‌اند. اهمیت این متون در این است که پیوند معنوی میان جایگاه حضرت و جریان امامت را نشان می‌دهد.

او در ادامه با ذکر اینکه «مسند فاطمه» عنوانی است که به روایات باقی‌مانده از حضرت اطلاق می‌شود، بیان کرد: با اینکه حجم این روایات از نگاه برخی اندک است، اما ارزش معرفتی آنها به سبب انتساب مستقیم به دختر پیامبر (ص) بسیار بالاست. حتی در میان علمای اهل سنت نیز اشاره‌هایی شده که نقل‌ها از حضرت زهرا (س) محدود است، اما این محدودیت هرگز از ارزش محتوایی آنها نمی‌کاهد.

این کارشناس دینی همچنین با پرداختن به مفهوم «مسند» در علوم حدیث، خاطرنشان کرد: در علم حدیث، مسند به روایتی گفته می‌شود که زنجیره سند آن بدون گسست به صحابی برسد. همین نکته سبب شده است که مسندنگاری گونه‌ای خاص از تدوین باشد که در آن اصل، شخص راوی نخست است نه موضوع روایت. نمونه بارز این شیوه را در مسند احمد بن حنبل می‌بینیم.

او با بیان اینکه شیعیان در تدوین آثار خود رویکردی جامع‌تر داشته‌اند، گفت: کتاب‌های حدیثی ما فقط روایات مستقیم حضرت را گرد نیاورده‌اند، بلکه اخبار دیگران درباره حضرت نیز در این مجموعه‌ها وارد شده است. این روش اختصاصی به شیعه ندارد و در آثار بزرگانی از اهل سنت همچون سیوطی نیز دیده می‌شود.

کارشناس با اشاره به اینکه درک جایگاه معنوی حضرت زهرا (س) بدون استفاده از آثار منقبت‌نگارانه ممکن نیست، اظهار کرد: مناقبی که درباره ایشان روایت شده، چه عام و چه خاص، پشتوانه اعتقادی و معرفتی مهمی برای تحلیل منزلت ایشان است. آثاری، چون مسند فاطمه نوشته مرحوم عطاردی یا دلائل‌الامامة ابن رستم طبری، نمونه‌های برجسته این تلاش‌های علمی هستند.