خانواده و فرزندان چه تاثیری در سلامت روان سالمندان دارند؟

به گزارش مجله خبری نگار،پیری بخشی طبیعی از زندگی است که با تغییرات جسمی، روانی و عاطفی همراه است. امروزه به دلیل پیشرفت‌های پزشکی و بهبود سطح زندگی، جمعیت سالمندان در جهان در حال افزایش است.

دکتر منیر بیگلربیگی روانشناس ومشاور خانواده معتقد است با وجود طول عمر بیشتر، سلامت روان سالمندان همچنان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها است. افسردگی، اضطراب، کاهش حافظه و احساس تنهایی از مشکلات شایع این گروه سنی است که کیفیت زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خانواده به عنوان مهم‌ترین شبکه حمایتی، نقش اساسی در ارتقای سلامت روان سالمندان دارد و می‌تواند با ارائه حمایت عاطفی، اجتماعی و عملی به کاهش فشار‌های روانی کمک کند.

چالش‌های سلامت روان در سالمندان

افسردگی و اضطراب از رایج‌ترین مشکلات سلامت روان سالمندان هستند. بسیاری از سالمندان به دلیل از دست دادن همسر، بازنشستگی یا بیماری‌های مزمن دچار احساس غم و نگرانی می‌شوند. علائم افسردگی در سالمندان ممکن است با کاهش علاقه به فعالیت‌ها، بی‌حوصلگی، اختلال خواب و کاهش اشتها ظاهر شود. اضطراب نیز معمولا به شکل نگرانی مداوم درباره سلامتی، مشکلات مالی یا وابستگی بیش از حد به دیگران بروز می‌کند.

کاهش توانایی‌های شناختی و بیماری‌هایی مانند آلزایمر و سایر دمانس‌ها تاثیر زیادی بر سلامت روان سالمندان دارد. این مشکلات نه تنها بر فرد، بلکه بر خانواده و مراقبان نیز فشار روانی ایجاد می‌کند. همچنین، تنهایی و انزوا اجتماعی یکی از بزرگ‌ترین تهدید‌ها برای سلامت روان سالمندان است. بسیاری از سالمندان به دلیل زندگی تنها یا دوری خانواده احساس تنهایی می‌کنند که می‌تواند باعث افسردگی، کاهش توان شناختی و حتی بیماری‌های جسمی شود. به همین دلیل ارتباط مستمر با خانواده و دوستان اهمیت زیادی دارد.

سلامت جسمی و روان سالمندان به هم مرتبط است. بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و مشکلات حرکتی می‌تواند باعث کاهش استقلال و افزایش استرس شود. حمایت خانواده در مراقبت‌های روزمره و کمک به فعالیت‌های جسمی و اجتماعی نقش مهمی در کاهش مشکلات روانی سالمندان دارد.

نقش خانواده در سلامت روان سالمندان

خانواده نقش مهمی در حفظ و بهبود سلامت روان سالمندان دارد. حمایت عاطفی خانواده باعث می‌شود سالمندان احساس امنیت و ارزشمندی کنند. روابط صمیمانه، گوش دادن فعال و همراهی در لحظات سخت، فشار روانی را کاهش می‌دهد و شادابی و امید را افزایش می‌دهد. حمایت عملی خانواده نیز بسیار مهم است. کمک به انجام کار‌های روزمره مانند خرید، آشپزی، مراقبت‌های پزشکی و رسیدگی به امور مالی، بار روانی سالمند را کاهش می‌دهد و استقلال او را حفظ می‌کند.

خانواده همچنین نقش مهمی در تشویق سالمندان به تعامل اجتماعی و شرکت در فعالیت‌های جمعی دارد. حضور در جمع‌های خانوادگی، مذهبی یا دوستانه و ارتباط با نسل‌های جوان باعث افزایش حس ارزشمندی و کاهش احساس تنهایی می‌شود. علاوه بر این، خانواده نقش هماهنگ‌کننده مراقبت و ارتباط با پزشکان و مراکز درمانی را بر عهده دارد که در پیشگیری از مشکلات روانی و جسمی اهمیت زیادی دارد.

تاثیرات خانواده بر سلامت روان

در حالی که حمایت خانواده مثبت است، وجود تنش و اختلافات خانوادگی می‌تواند سلامت روان سالمندان را تحت تاثیر قرار دهد. تعارض‌های خانوادگی، بی‌توجهی و سوءرفتار باعث افزایش اضطراب، افسردگی و احساس بی‌کسی می‌شود. علاوه بر آن، فرهنگ و باور‌های اجتماعی نقش مهمی در سلامت روان سالمندان دارد. در جوامع جمع‌گرا، خانواده‌های چند نسلی و حمایت نزدیک خانوادگی کمک بزرگی به سالمندان می‌کنند، اما در جوامع فردگرا فاصله جغرافیایی و خانواده‌های کوچک باعث افزایش تنهایی و مشکلات روانی می‌شود.

مراقبت از سالمندان می‌تواند برای اعضای خانواده فشار ایجاد کند. فشار بیش از حد بر مراقبان ممکن است باعث فرسودگی و کاهش کیفیت مراقبت شود؛ بنابراین توجه به سلامت روان خانواده‌ها و حمایت از مراقبان نیز اهمیت زیادی دارد.

تغییرات اجتماعی و تاثیر آن بر خانواده

تغییرات اجتماعی مانند مهاجرت، شهرنشینی و تغییر نقش‌های جنسیتی ساختار خانواده را تغییر داده‌اند. بسیاری از جوانان برای کار و تحصیل به شهر‌ها مهاجرت می‌کنند و سالمندان در خانه تنها می‌مانند. این مسئله باعث کاهش تماس خانوادگی و افزایش تنهایی می‌شود. همچنین تغییر نقش‌های جنسیتی و مشغله کاری زنان باعث کاهش فرصت مراقبت مستقیم از سالمندان شده است. فناوری می‌تواند بخشی از این فاصله را جبران کند، اما بسیاری از سالمندان با استفاده از ابزار‌های دیجیتال مشکل دارند و این موضوع می‌تواند احساس انزوا را تشدید کند.

راهکار‌ها و مداخلات

برای حفظ سلامت روان سالمندان، خانواده‌ها باید نقش فعالی ایفا کنند. آموزش خانواده‌ها در مورد نیاز‌های روانی سالمندان و روش‌های کاهش استرس و افزایش همدلی بسیار مؤثر است. برنامه‌های اجتماعی و تفریحی مانند مراکز سالمندان و گروه‌های حمایتی می‌توانند به کاهش تنهایی کمک کنند و سالمندان را به فعالیت‌های اجتماعی تشویق کنند. ادغام خدمات روانشناسی با مراقبت‌های پزشکی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند تله‌مدیسین و اپلیکیشن‌های سلامت روان نیز به افزایش دسترسی و مراقبت بهتر کمک می‌کند. فعالیت‌های بین نسلی مانند گذراندن وقت با نوه‌ها یا انجام فعالیت‌های مشترک حس هدفمندی و شادی را افزایش می‌دهد.

با وجود این، چالش‌هایی مانند انگ اجتماعی، کمبود منابع مالی و نبود نیروی متخصص می‌تواند مانع بهبود سلامت روان سالمندان شود؛ بنابراین آموزش، حمایت اجتماعی و سیاست‌های حمایتی برای سالمندان و خانواده‌ها ضروری است

سلامت روان سالمندان موضوعی پیچیده است که به حمایت خانواده، تغییرات اجتماعی و دسترسی به خدمات حرفه‌ای وابسته است. خانواده نقش اصلی در ارائه حمایت عاطفی، عملی و اجتماعی دارد و می‌تواند با ایجاد محیطی امن و صمیمی، سلامت روان سالمندان را تقویت کند. برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان، لازم است خانواده‌ها، جامعه و نهاد‌های دولتی با هم همکاری کنند و فرصت‌هایی برای تعامل اجتماعی، مراقبت حرفه‌ای و فعالیت‌های بین نسلی فراهم کنند. با حمایت مناسب، سالمندان می‌توانند با آرامش، هدفمندی و سلامت روان به سال‌های پایانی زندگی خود برسند. 

منبع: عصر ایران