فولیکول مو؛ کلید پنهان درمان زخم‌های پوستی

به گزارش مجله خبری نگار، پوست بزرگ‌ترین اندام بدن انسان است و حدود شانزده درصد وزن بدن را تشکیل می‌دهد. این اندام حیاتی سه لایه اصلی دارد: اپیدرم، درم و هیپودرم. لایه بیرونی یا اپیدرم نقش مهمی در کنترل رطوبت و محافظت از بدن دارد، در حالی که درم، ساختار اصلی پوست را تشکیل می‌دهد و هیپودرم نیز شامل بافت چربی و عروق خونی است. آسیب به این ساختار پیچیده می‌تواند به زخم‌هایی منجر شود که روند ترمیم آنها ساده نیست. فرایند بهبود زخم معمولاً از سه مرحله التهاب، تکثیر و بازسازی می‌گذرد. هرگونه اختلال در این مسیر می‌تواند زخم‌های مزمن به وجود آورد. چنین زخم‌هایی به‌ویژه در بیماران مبتلا به دیابت یا سالمندان، خطر جدی برای سلامت و کیفیت زندگی محسوب می‌شوند.

بر اساس آمارها، میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از زخم‌های مزمن مانند زخم پای دیابتی، زخم‌های وریدی و زخم‌های فشاری رنج می‌برند. درمان‌های رایج از جمله پانسمان‌های پیشرفته، فشار منفی موضعی یا جراحی همیشه موفق نیستند. به همین دلیل، نیاز به راهکار‌های نوین برای تسریع و تقویت روند بهبود زخم احساس می‌شود. فولیکول‌های مو که تقریباً تمام سطح پوست انسان به‌جز کف دست و پا را می‌پوشانند، اخیراً توجه دانشمندان را جلب کرده‌اند. برخلاف تصور عمومی، نقش اصلی فولیکول‌ها تنها تولید مو نیست، بلکه می‌توانند در تعادل عملکرد پوست و بازسازی آن پس از آسیب هم مؤثر باشند. این ویژگی باعث شده است که پژوهشگران به نقش سلول‌های بنیادی موجود در فولیکول مو به عنوان ابزاری جدید برای درمان زخم‌های پوستی توجه کنند.

در همین راستا، مهدی حصارکی از گروه پژوهش ترمیم نوری مرکز تحقیقات لیزر پزشکی پژوهشکده یارا در جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی تهران به همراه چهار همکار خود مطالعه‌ای مروری انجام داده‌اند. آنها در این بررسی به بررسی نقش سلول‌های بنیادی فولیکول مو در فرایند ترمیم زخم پرداختند و تلاش کردند اهمیت این موضوع را از دیدگاه علمی و بالینی روشن کنند.

این پژوهش به روش مروری انجام شد؛ یعنی محققان به جای انجام آزمایش مستقیم، نتایج پژوهش‌های قبلی را گردآوری و تحلیل کردند. چنین روشی امکان می‌دهد داده‌های متنوعی از مطالعات مختلف کنار هم قرار گیرد و تصویری جامع‌تر از وضعیت موجود و مسیر‌های احتمالی آینده به دست آید.

یافته‌های این بررسی نشان می‌دهند که فولیکول‌های مو علاوه بر نقش شناخته‌شده در تولید مو، نقشی کلیدی در بازسازی پوست دارند. سلول‌های بنیادی موجود در این فولیکول‌ها توانایی تقسیم و تبدیل شدن به انواع مختلف سلول‌های پوستی را دارند و همین ویژگی باعث می‌شود در روند ترمیم زخم‌ها مؤثر باشند.

نکته جالب این است که دسترسی به فولیکول‌های مو در بدن نسبتاً آسان است و چرخه طبیعی آنها که شامل تخریب و بازسازی مداوم است، ظرفیت ویژه‌ای برای استفاده در پزشکی بازساختی فراهم می‌کند.

بر اساس نتایج مطالعه، فولیکول مو می‌تواند به عنوان یک تقویت‌کننده قوی در بهبود زخم عمل کند. سلول‌های بنیادی این بخش از پوست توانایی بالایی در بازسازی و تکثیر دارند و در شرایط مناسب می‌توانند به سلول‌های مختلفی از جمله سلول‌های اپیدرمی، سلول‌های غدد پوستی و حتی سلول‌های عصبی تبدیل شوند. این ویژگی‌ها نویدبخش توسعه درمان‌های نوینی است که شاید بتواند مشکلات بیماران مبتلا به زخم‌های مزمن را کاهش دهد.

البته باید توجه داشت که این یافته‌ها هنوز بیشتر بر اساس مطالعات حیوانی، به‌ویژه روی مدل‌های موش به دست آمده‌اند و تعمیم مستقیم آنها به انسان ساده نیست. تفاوت‌هایی مانند تراکم فولیکول‌های مو و وجود غدد عرق در پوست انسان باعث می‌شود رفتار سلول‌های بنیادی در بدن انسان متفاوت باشد. به همین دلیل، کاربرد بالینی این روش هنوز در مراحل ابتدایی است و نیازمند تحقیقات گسترده‌تری خواهد بود.

با وجود این محدودیت‌ها، اهمیت موضوع غیرقابل انکار است. زخم‌های مزمن، بار اقتصادی و اجتماعی سنگینی بر بیماران و نظام‌های سلامت تحمیل می‌کنند و یافتن راه‌های جدید برای تسریع روند بهبود آنها یک اولویت جهانی است. فناوری‌هایی مانند چاپ سه‌بعدی و مهندسی بافت می‌توانند در آینده با استفاده از سلول‌های بنیادی فولیکول مو، پوست مصنوعی کارآمدتری برای درمان زخم‌ها تولید کنند. این موضوع به‌ویژه برای زخم‌های مقاوم به درمان، مانند زخم‌های وریدی و زخم پای دیابتی، بسیار اهمیت دارد.

نتایج این پژوهش در «فصلنامه لیزر در پزشکی» منتشر شده‌اند. این نشریه وابسته به معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی تهران است و به انتشار مطالعات علمی در زمینه لیزر و روش‌های نوین درمانی می‌پردازد.