قایم شدن پشت فناوری!

به گزارش مجله خبری نگار، چشم‌های درشت پوست صاف و لب‌های حجیم و زیبا؛ چهره‌ای ایده ال برای به اشتراک گذاشتن در صفحه‌های مجازی است. تصویری غیرواقعی که با چند حرکت ساده ساخته می‌شود، اما

کم کم جای واقعیت را می‌گیرد. فیلتر‌ها نقابی تازه بر چهره آدم‌ها زده‌اند. نقابی از زیبایی مصنوعی که پشت آن خود واقعی کم کم محو می‌شود. در دنیای مدرن امروز کمتر کسی را می‌توان یافت که از شبکه‌های اجتماعی استفاده نکند. به همین دلیل، چهره ما در عکس‌هایی که به اشتراک گذاشته می‌شود، بیشتر از همیشه به چشم می‌آید و فیلتر‌ها یکی از ابزار‌های اصلی برای رسیدن به زیبایی ساختگی است. اما غافل از اینکه استفاده مداوم از فیلتر‌ها می‌تواند اثرات روانی جدی برای فرد داشته باشد. مسأله‌ای که حالا به یکی از موضوعات مهم روانشناسی در عصر مدرن تبدیل شده است و افراد زیادی را در هر سن و سالی درگیر خود کرده است.

با دیدن تصویر فیلتر شده خود به یک چهره ایده‌آل می‌رسیم. تصویری که باترند‌های زیبایی همخوانی دارد. از نظر روانشناسی استفاده مکرر از فیلتر باعث تقویت اعتماد به نفس به صورت موقت می‌شود و حتی احساس ارزشمندی و عزت نفس را هم در بالا می‌برد. مغز هم با دیدن ظاهر زیبا و تأیید اطرافیان در صفحه‌های اجتماعی رابطه علت و معلولی برقرار می‌کند. به همین دلیل در فرد احساس اعتماد به نفس کاذب شکل می‌گیرد. طبق گفته حسین روزبهانی روانشناس بالینی در روانشناسی اثری به نام تکرار وجود دارد و تکرار یک موضوع باعث شکل‌گیری باور در فرد می‌شود. وقتی فرد به طور مکرر از فیلتر‌های زیبایی استفاده می‌کند، به تدریج تصویری غیر واقعی از خود در ذهن او شکل می‌گیرد. درنتیجه لایک و تأیید دیگران مهر تأییدی برای توهم زیبایی آن فرد است. تأییدی که وابستگی روانی و مقایسه دائمی با دیگران را تشدید می‌کند. اما تأثیر این موضوع در نوجوانی خیلی بیشتر است.

چون این دوره تأثیر بسیار مهمی در شکل‌گیری هویت فرد دارد.

روزبهانی درباره تأیید و تکرار و تأثیری که روی مغز دارد به «ایران» می‌گوید: «چالش ظاهری که نوجوانان در دوران بلوغ تجربه می‌کنند و با آن درگیر هستند، دلیل اصلی استفاده آنها از فیلتر است. مورد دیگری که باعث استفاده مداوم نوجوانان از فیلتر می‌شود، نیاز آنها به تأیید دیگران در جامعه است و این مسأله‌ای حساس در هویت آنها به حساب می‌آید. نوجوانان به دلیل گذراندن دوره بلوغ ممکن است تغییرات ظاهری غیر دلخواهی را تجربه کنند که با معیار‌های زیبایی جهانی مغایرت داشته باشد. به همین دلیل مقایسه چهره واقعی خود با تصویر فیلتر شده در ذهن نوجوان تبدیل به یک شکاف روانی می‌شود. درنهایت استفاده از فیلتر به نوعی راه‌حل موقتی، برای پنهان کردن احساس زشتی از نارضایتی از چهره خود است.» از نظر روزبهانی یکی از راهکار‌های مؤثر برای جلوگیری از اثرات روانی این موضوع نمایش چهره‌های واقعی و طبیعی در رسانه‌ها و آموزش سواد رسانه‌ای است که می‌تواند از ایجاد باور اشتباه در مردم تا حدی جلوگیری کند. او در این باره توضیح می‌دهد: «خانواده هم نقش مهمی در این مسأله دارد. پدر و مادر می‌توانند با فراهم کردن محیط امن، فرزند خود را بدون قید و شرط همان‌طوری که هستند، بپذیرند. درنهایت نوجوانان با تغییرات ظاهری خود در سنین بلوغ می‌توانند بهتر کنار بیایند.» پیشنهاد این روانشناس صحبت درباره واقعیت‌های فضای مجازی در درون خانواده و آگاهی دادن والدین به فرزندان از تصویر‌های غیرواقعی در شبکه‌های اجتماعی است تا نوجوانان فریب زیبایی مصنوعی را نخورند.

چگونه فیلتر‌ها باعث تغییر معیار زیبایی می‌شوند؟

فیلتر‌ها آیینه‌ای از زیبایی جعلی و غیر واقعی هستند. این ابزار با تغییر اجزای صورت و نمایش تصویری غیرواقعی، معیار‌های زیبایی را در ذهن کاربران تغییر داده‌اند. نتیجه این است که بسیاری از افراد، از چهره واقعی خود احساس نارضایتی می‌کنند؛ به همین دلیل زیبایی دروغی و جعلی به معیاری در جامعه تبدیل می‌شود. افراد تلاش می‌کنند تا برای رسیدن به زیبایی با استفاده از فیلتر یا حتی انجام عمل‌های زیبایی چهره خود را به این معیار نزدیک کنند. روزبهانی دلایل مختلفی را برای نارضایتی افراد از چهره خود می‌داند: «یکی از این دلایل مقایسه خود با چهره‌های بی‌نقص در فضای مجازی است که باعث می‌شود احساس رضایت و ارزشمندی از چهره خود نداشته باشند. مورد دیگر، انتقاد و مسخره شدن توسط دیگران است که باعث از بین رفتن اعتماد به نفس فرد می‌شود و فرد برای پنهان کردن خود واقعی به فیلتر روی می‌آورد. البته تعریف اشتباه از ارزشمندی هم تأثیرگذار است؛ برخی از مردم ارزشمندی را در زیبایی ظاهری می‌بینند.

یکی دیگر از دلایلی که باعث کمبود اعتمادبه نفس و نارضایتی فرد از چهره خود می‌شود؛ تجربه رها شدگی و طردشدگی در کودکی است.»

روزبهانی درباره عوارض استفاده از فیلتر می‌گوید: «درکل برنامه‌های این چنینی باعث تغییر تعریف مردم از ارزشمندی می‌شود. همین مسأله باعث پنهان شدن ما از خود حقیقی می‌شود و همچون نقابی روی تصویر واقعی ما است.

استفاده از فیلتر و به اشتراک‌گذاری آن به نوعی گرفتن تأیید و بازخورد غیرمنطقی از اطرافیان است که در لحظه باعث افزایش سطحی اعتماد به نفس می‌شود. اما در دراز مدت باعث کاهش عزت نفس و افزایش اضطراب می‌شود و درنهایت به جایی می‌رسیم که فقط برای تأیید دیگران زندگی می‌کنیم.»

استفاده آگاهانه راهی برای جلوگیری از آثار روانی فیلتر‌ها

طبق گفته‌های این روانشناس استفاده آگاهانه از فیلتر‌ها می‌تواند بی‌ضرر باشد. اگر فرد به چشم تفریح به این ابزار نگاه کند و تبدیل به زیبایی غیر واقعی برای فرد نشود؛ ضرری برای او ندارد. اما اگر هدف، پنهان کردن چهره خود و جلب توجه افراد دیگر باشد؛ باعث افزایش اضطراب و کاهش اعتماد به نفس می‌شود. او می‌گوید: «پژوهش‌های روان‌شناسی در سال‌های اخیر هم نشان دهنده همین موضوع است. اثر منفی فیلتر‌های زیبایی بر اعتمادبه‌نفس، قابل کنترل است؛ به شرطی که کاربر به‌صورت آگاهانه و محدود از آنها استفاده کند.

در تحقیقی که در نشریه Frontiers in Psychology منتشر شده، روان‌شناسان معتقدند آگاهی از غیرواقعی بودن تصویر فیلترشده، مهم‌ترین عامل در جلوگیری از افت عزت‌نفس است. افرادی که از فیلتر‌ها با هدف سرگرمی یا خلاقیت استفاده می‌کنند، کمتر دچار مقایسه ذهنی با چهره واقعی خود می‌شوند. همچنین مطالعه دیگری نیز نشان می‌دهد تمرکز بر ویژگی‌های واقعی بدن و پذیرش تنوع ظاهری انسان‌ها، می‌تواند اثرات روانی فیلتر‌ها را تا حد زیادی کاهش دهد. روان‌شناسان توصیه می‌کنند کاربران به‌جای حذف کامل فیلترها، بین فیلتر به‌عنوان ابزار سرگرمی و فیلتر به‌عنوان معیار زیبایی تفاوت قائل شوند.»

منبع: ایران-کیمیا آقابگلو