مدیریت محتاطانه اختلافات میان هند وچین

به گزارش مجله خبری نگار، تارنمای خبری تحلیلی فرست پست، در گزارشی نوشت: در اوایل ماه میلادی جاری اعلام شد که هند صدور روادید گردشگری برای شهروندان چینی را از سر می‌گیرد. درست پیش از این، راجنات سینگ وزیر دفاع و آجیت دووال، مشاور امنیت ملی هند، برای شرکت در نشست «سازمان همکاری شانگهای» به چین سفر کردند.

پس از آن، سوبرامانیام جایشنکار، وزیر امور خارجه هند، نیز به چین رفت و با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور این کشور دیدار کرد. این نخستین دیدار از این دست پس از درگیری در دره گالوان (Galwan Valley) در سال ۲۰۲۰ بود.

این اقدام از سوی هند پیامی راهبردی در شرایط جدیدی است که برخی از قدرتمندترین کشور‌ها در نظام بین‌الملل موجود پدید آورده‌اند.

افزایش سطح روابط دیپلماتیک میان هند و چین، امتیاز دادن محسوب نمی‌شود، بلکه نشان‌دهنده موضع‌گیری حساب‌شده هند در قالب ارسال پیام‌های راهبردی است. با متوقف شدن توافق تجاری دوجانبه با ایالات متحده و در شرایطی که چشم‌انداز اقتصادی جهانی به‌سرعت در حال تغییر است، هند در حال تعامل با چین نه برای حل اختلافات گذشته، بلکه برای کسب اهرم راهبردی از طریق ایجاد فضایی ویژه است.

از اواخر سال ۲۰۲۴، هند و چین وارد مرحله‌ای آگاهانه، اما ساختاری در جهت تعامل با یکدیگر شده‌اند تا تنش‌ها در مرز‌های هیمالیایی را کاهش دهند. پس از چهار سال بن‌بست پس از درگیری مرگبار گالوان، اهرم‌های دیپلماتیک تغییر کرده‌اند. مرحله جدید با یک پیشرفت مهم در ۲۱ اکتبر ۲۰۲۴ (۳۰ مهر ۱۴۰۳) آغاز شد، زمانی که دو کشور بر سر توافق مرزی به تفاهم رسیدند که به یکدیگر اجازه می‌داد در نقاط تنش‌زای پیش‌تر ممنوعه همچون دپسنگ (Depsang) و دمچوک (Demchok) گشت‌زنی کنند. این توافق نقش مهمی در بازسازی اعتماد و برقراری ارتباط میان دو همسایه قدرتمند ایفا کرد.

پس از این توافق، موجی از تبادلات دیپلماتیک میان دو کشور به راه افتاده است. این دیدار‌های مداوم نشان‌دهنده الگویی است که در آن هر دو کشور تلاش می‌کنند بی‌اعتمادی را کاهش داده و گفت‌و‌گو را برای جلوگیری از بحران‌های آینده بازسازی کنند. سطح تعامل میان دو کشور اکنون بیش از هر زمان دیگری است. برای هند، این روند ابزاری برای تثبیت حاکمیت بدون ورود به درگیری است؛ برای چین نیز این تعامل راهی برای نمایش ثبات در مرز‌های جنوبی است، در حالی که با فشار‌های فزاینده در اقیانوس آرام غربی و چالش‌های اقتصادی داخلی مواجه است.

با این حال، پرسش همچنان باقی است: چرا هند اکنون دست به چنین اقداماتی می‌زند، در حالی که خط کنترل واقعی (Line of Actual Control - LAC) همچنان مورد مناقشه است؟

دهلی نو به دنبال کاهش ریسک اقتصادی است، نه جدایی کامل از چین. با وجود تمام اصطکاک‌های ژئوپولیتیکی، هند همچنان در زمینه سرمایه‌گذاری، فناوری و وابستگی به عناصر نادر خاکی، به شدت با چین درهم‌تنیده باقی مانده است. هند این واقعیت را پذیرفته و به مدیریت ثبات روی آورده است، در تلاش برای ایجاد رابطه‌ای تفکیک‌شده که در آن مساله مرزی مطرح شود، بدون آنکه فعالیت‌های اقتصادی متوقف شود.

با این حال، هند خود را در موقعیتی بسیار شکننده می‌بیند، به‌ویژه زمانی که چین نیز با اعمال ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی در زمینه عناصر نادر خاکی به دیگر کشور‌ها پاسخ داد. افزون بر این، در اقدامی برای محدودسازی انتقال فناوری و نیروی کار متخصص به هند، دولت چین صد‌ها مهندس و تکنسین چینی را از کارخانه‌های آیفون فاکس‌کان (Foxconn) در هند فراخوانده است البته هند و شرکت فاکس‌کان نیز در حال جبران این کمبود با آوردن تکنسین‌های تایوانی است.

به همین ترتیب، این پرسش مطرح است که آیا دور فعلی گفت‌و‌گو‌ها می‌تواند به صلحی پایدار بینجامد یا صرفاً کاهش تنشی تاکتیکی است؟

تجربه تاریخی خلاف این را نشان می‌دهد. ورود نیرو‌های چینی به گالوان در پس‌زمینه نشست ووهان (Wuhan summit) در سال ۲۰۱۸ و نشست غیررسمی چنای (Chennai informal summit) در سال ۲۰۱۹ رخ داد؛ نشست‌هایی که در آن زمان نیز به عنوان نقاط عطف روابط توصیف می‌شدند.

همچنین مساله بنیادین، یعنی برداشت‌های متفاوت از خط کنترل واقعی (LAC)، همچنان حل‌نشده باقی مانده است. اقدامات اعتمادساز در حال انجام است، اما اعتماد واقعی هنوز بسیار شکننده است. تعاملات دیپلماتیک اخیر در پکن، از جمله بحث‌ها درباره «کاهش تنش» و «عادی‌سازی تبادل مردمی»، در شرایطی صورت می‌گیرد که هند، حل کامل مساله مرزی را پیش‌شرط روابط عادی می‌داند، در حالی که چین ترجیح می‌دهد مساله مرزی را تفکیک کرده و هم‌زمان با حفظ ادعا‌های سرزمینی و حتی نمایش‌های نظامی، بر همکاری تأکید کند.

در حالی که دو طرف ابراز تمایل به «مسیر مثبت» و خوش‌بینی به «روابط باثبات و سازنده» کرده‌اند، گفت‌و‌گو‌ها بیشتر حول مدیریت اختلافات شکل گرفته‌اند تا حل اساسی آنها. راه‌اندازی پرواز‌های مستقیم و زیارت معابد «کایلاش ماناسارُوَرا» (Kailash Manasarovar yatra) اقدامات مثبتی هستند، اما به مساله اصلی اختلافات راهبردی و سرزمینی نمی‌پردازند.

پکن از سوی دیگر، با انتشار پیام تبریک عمومی نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، به دالایی لاما در ژوئیه ۲۰۲۵ (خرداد ۱۴۰۴)، مخالفت شدید خود را اعلام کرد و بار دیگر با هرگونه ارتباط رسمی با رهبر معنوی تبت مخالفت ورزید.

در حالی که دو کشور به ظاهر بر سر لزوم ثبات فوری توافق دارند، اما اهداف بلندمدت‌شان با یکدیگر تفاوت دارد. هند به‌دنبال «بازگرداندن وضعیت مرز‌ها به پیش از سال ۲۰۲۰ و حاکمیت نظم مبتنی بر قانون در آسیا و دیگر نقاط جهان» است؛ در حالی که چین به‌دنبال «تثبیت نفوذ منطقه‌ای با یا بدون درگیری مستقیم» است. نمونه‌هایی از این رویکرد چین شامل مناقشه دوکلام (Doklam)، گالوان، تلاش برای محو هویت تبت، و ساخت بزرگ‌ترین سد روی رود یارلونگ تسانپو برای مهار جریان پایین‌دست رودخانه برهماپوترا در هند است.

عملیات سیندور (Operation Sindoor) نیز به‌نوعی آزمونی غیرمستقیم از میزان تنش میان هند و چین بود. واکنش پکن، که اقدام هند علیه پاکستان را «مایه تأسف» خواند، شکافی در دهلی نو ایجاد کرد.

در حالی که چین خواستار «خویشتنداری از سوی همه طرف‌ها» شد، به طور چشمگیری از محکوم کردن تحریک تروریستی یا پرداختن به نگرانی‌های امنیتی هند خودداری کرد. پس از عملیات سیندور، معاون ستاد ارتش هند نیز نسبت به همکاری چین و پاکستان در جریان این عملیات هشدار داد.

تغییر قابل‌توجه در رویکرد هند، تغییر در دیپلماسی چندلایه است، تعامل دوجانبه با چین در عین فعالیت در چارچوب نهاد‌های چندجانبه مانند سازمان همکاری شانگهای (SCO) و بریکس (Brics)، و در عین حال حفظ موازنه راهبردی در دیگر نقاط. این موارد نه راهبرد مهار است و نه هم‌پیمانی، بلکه همزیستی حساب‌شده است. برای پکن نیز تثبیت روابط با دهلی بخشی از هدف بزرگ‌تر است: جلوگیری از گشودن جبهه دوم در حالی که با فشار آمریکا در شرق آسیا دست و پنجه نرم می‌کند.

با توجه به اینکه ایالات متحده محدودیت‌های صادراتی ابزار‌ها و نرم‌افزار‌های تحلیل داده اکتشافی (Exploratory Data Analysis - EDA) را برای خریداران چینی لغو کرده و اتحادیه اروپا نیز به‌طور جدی در حال تعامل با چین است، هنوز مشخص نیست که آیا هند می‌تواند بر قدرت‌های غربی حساب کند یا خیر؟

هند، چین را تهدیدی جدی می‌داند و بیش از هر کشور دیگری در جهان، درگیر تنش‌های نظامی و غیرنظامی با چین بوده است. با این حال، چین همسایه‌ای قدرتمند است که هند ناگزیر از مدیریت روابط خود با این کشور خواهد بود.

در چنین شرایط پیچیده‌ای، بهترین راه چیزی جز دیپلماسی و مدیریت روابط نیست.