علائم و روش‌های تشخیص و درمان فتق دیافراگم چیست؟

به گزارش مجله خبری نگار،این عارضه دارای دو نوع کلی مادرزادی و اکتسابی می‌باشد و امید به زندگی در آن به عوامل متعددی همچون سن، سلامت فرد، نوع، اندازه و سایر اندام‌های درگیر بستگی دارد.

فتق دیافراگم چیست؟

دیافراگم یک حصار یا پرده عضلانی گنبدی شکل است که بین حفره‌های شکمی و قفسه سینه قرار گرفته و قلب و ریه‌ها را از اندام‌های شکمی مانند معده، روده، طحال و کبد جدا می‌کند.

فتق دیافراگم زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند اندام شکمی از طریق یک نقص یا باز شدن دیافراگم، به سمت بالا و به داخل قفسه سینه حرکت کنند. این نقص می‌تواند در بدو تولد وجود داشته باشد (مادرزادی) یا در مراحل بعدی زندگی ظاهر شود (اکتسابی).

به طور کلی عارضه فتق دیافراگم یک مسئله اورژانسی است و باید فورا نسبت به عمل جراحی آن اقدام شود.

به علاوه گفته شده چشم انداز فتق دیافراگم مادرزادی به میزان آسیب ریه‌ها و همچنین شدت درگیر شدن سایر اندام‌ها بستگی دارد و امید به زندگی کلی در آن حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد می‌باشد.

این در حالیست که امید به زندگی در فتق دیافراگم اکتسابی به نوع آسیب، سن، سلامت کلی فرد و همچنین شدت فتق بر اساس اندازه و سایر اندام‌های درگیر بستگی دارد.

علت فتق دیافراگم

فتق دیافراگم مادرزادی به دلیل رشد غیرطبیعی دیافراگم در حین شکل گیری جنین ایجاد می‌شود. این نقص باعث می‌شود یک یا چند اندام شکمی به داخل قفسه سینه حرکت کرده و فضایی را که ریه‌ها باید در آن قرار بگیرند اشغال کنند که نتیجه آن عدم رشد کافی ریه‌ها می‌باشد.

فتق دیافراگم مادرزادی اغلب اوقات تنها روی یک ریه تاثیر می‌گذارد.

فتق دیافراگم اکتسابی معمولا به دلیل یک آسیب غیر نافذ (بدون بریدگی یا جراحت در پوست) یا نافذ رخ می‌دهد.

به عنوان مثال تصادفات حین رانندگی و زمین خوردن اغلب باعث صدمات غیر نافذ می‌شوند در حالی که صدمات نافذ معمولا به دلیل ضربات چاقو یا اصابت گلوله رخ می‌دهند.

علاوه بر این عمل جراحی در ناحیه شکم یا قفسه سینه نیز ممکن است باعث صدمه دیدن تصادفی دیافراگم شود.

در موارد کمتر رایج فتق دیافراگم بدون دلیل واضح ایجاد شده و تشخیص آن تا زمانی که علائم ایجاد شود به تاخیر می‌افتد.

عوامل خطر زای فتق دیافراگم

اکثر فتق‌های دیافراگم مادرزادی از نوع ایدیوپاتیک هستند. به این معنا که علت آن‌ها ناشناخته می‌باشد و به نظر می‌رسد ترکیبی از چند عامل در بروز آن‌ها نقش دارد.

ناهنجاری‌های کروموزومی و ژنتیکی، عوامل محیطی و مشکلات تغذیه‌ای همگی ممکن است در بروز این نوع فتق نقش داشته باشند.

این عارضه گاهی با سایر مشکلات اندامی از جمله رشد غیر طبیعی قلب، دستگاه گوارش یا دستگاه تناسلی همراه است.

برخی عوامل که خطر ابتلا به فتق دیافراگم اکتسابی را افزایش می‌دهند عبارتند از:

صدمات غیر نافذ در اثر تصادف‌های رانندگی

استفاده از تکنیک‌های جراحی روی قفسه سینه یا شکم

سقوط از جایی که روی ناحیه دیافراگم تاثیر بگذارد

زخم چاقو

زخم ناشی از شلیک گلوله

علائم فتق دیافراگم

شدت علائم فتق دیافراگم می‌تواند با توجه به اندازه، علت و اندام‌های درگیر در آن متفاوت باشد. برخی علائم عبارتند از:

مشکل تنفسی: یکی از علائم شدید فتق دیافراگم محسوب می‌شود که در فتق مادرزادی به دلیل رشد غیر طبیعی ریه‌ها رخ می‌دهد در حالی که در نوع اکتسابی زمانی ایجاد می‌شود که ریه‌ها به دلیل فشار و ازدحام به خوبی نمی‌توانند کار کنند

تاکی پنه (تنفس سریع): در این حالت ریه‌ها ممکن است برای جبران سطح پایین اکسیژن در بدن سریع‌تر از حد طبیعی کار کنند

کبود شدن پوست: زمانی که بدن اکسیژن کافی از ریه‌ها دریافت نکند ممکن است پوست کبود شود

تاکی کاردی (ضربان قلب سریع): قلب ممکن است سریع‌تر از حالت عادی پمپاژ کند تا بدن خون اکسیژن دار کافی دریافت کند

کاهش یا عدم وجود صدا‌های تنفسی: این علامت در نوع مادرزادی شایع است، زیرا ممکن است یکی از ریه‌های نوزاد به درستی شکل نگرفته باشد. در این صورت در سمت آسیب دیده صدای تنفسی شنیده نمی‌شود یا به سختی شنیده می‌شود

شنیدن صدا‌های روده‌ای در ناحیه قفسه سینه: زمانی ایجاد می‌شود که روده‌ها به سمت حفره قفسه سینه حرکت کرده باشند

خالی به نظر رسیدن شکم: ممکن است فرد هنگام لمس شکم خود احساس کند اندازه شکم کمتر از حد طبیعی است (معاینه بدن با فشار دادن بخش‌های خاصی از آن). علت این مسئله حرکت اندام‌های شکمی به داخل حفره قفسه سینه می‌باشد

تشخیص فتق دیافراگم

پزشکان معمولا می‌توانند قبل از تولد نوزاد، فتق مادرزادی دیافراگم را تشخیص دهند و حدود نیمی از موارد طی سونوگرافی از جنین شناسایی می‌شوند، همچنین ممکن است مقدار مایع آمنیوتیک (مایعی که جنین را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند) داخل رحم افزایش پیدا کند.

بعد از تولد نیز ناهنجاری‌های زیر حین معاینه فیزیکی شناسایی شود:

حرکات غیر طبیعی قفسه سینه

مشکلات تنفسی

کبود شدن رنگ پوست

عدم وجود صدای تنفس در یک طرف سینه

شنیدن صدا‌های روده در قفسه سینه

نیمه پر به نظر رسیدن شکم

آزمایش‌های زیر معمولا برای تشخیص هر دو نوع فتق دیافراگم کافی می‌باشد:

اشعه ایکس

سونوگرافی که از امواج صوتی برای تولید تصاویری از حفره‌های قفسه سینه، شکم و محتویات آن‌ها استفاده می‌کند

سی تی اسکن که امکان مشاهده مستقیم اندام‌های شکمی را فراهم می‌کند

آزمایش گاز خون شریانی که خون را مستقیم از سرخرگ می‌گیرد و میزان اکسیژن، دی اکسید کربن، PH و اسیدیته آن را بررسی می‌کند‌ام آر آی که برای ارزیابی متمرکزتر اندام‌های بدن به خصوص در جنین استفاده می‌شود

درمان فتق دیافراگم

هر دو نوع فتق دیافراگم معمولا به عمل جراحی فوری نیاز دارند. طی عمل جراحی لازم است اندام‌های شکمی از قفسه سینه جدا و به داخل شکم منتقل شوند. سپس دیافراگم ترمیم می‌شود.

در فتق دیافراگم مادرزادی ممکن است عمل جراحی طی ۴۸ تا ۷۲ ساعت بعد از زایمان انجام شود. به دلایل مختلف گاهی زمان عمل به تعویق افتاده یا لازم است زودتر از موعد و به صورت اورژانسی انجام شود.

در این موارد اولین قدم این است که وضعیت نوزاد ثابت شده و سطح اکسیژن خون او افزایش یابد. پزشکان برای این منظور از انواع دارو‌ها و تکنیک‌های مختلف استفاده می‌کنند و بعد از تثبیت وضعیت نوزاد عمل جراحی انجام می‌شود.

در مورد فتق دیاگرام اکتسابی نیز لازم است قبل از عمل جراحی وضعیت بیمار تثبیت شود. از آن جا که اکثر موارد به دلیل آسیب و تصادف‌های جاده‌ای رخ می‌دهد ممکن است عوارض دیگری مانند خونریزی داخلی نیز وجود داشته باشد؛ بنابراین عمل جراحی باید در اسرع وقت انجام شود.

پیشگیری از فتق دیافراگم

در حال حاضر روش شناخته شده‌ای برای پیشگیری از ابتلا به فتق دیافراگم مادرزادی وجود ندارد، اما مراقبت‌های زود هنگام و منظم دوران بارداری برای کمک به تشخیص مشکلات قبل از تولد مهم است. این کار امکان برنامه ریزی و مراقبت مناسب قبل، حین و بعد از زایمان را فراهم می‌کند.

برخی اقدامات پیشگیرانه که می‌تواند خطر ابتلا به فتق دیافراگم اکتسابی را کاهش دهد عبارتند از:

رانندگی ایمن و بستن کمربند ایمنی

اجتناب از فعالیت‌هایی که فرد را مستعد آسیب‌های شدید ناگهانی به قفسه سینه یا شکم می‌کند مانند ورزش‌های شدید

محدود کردن مصرف الکل و اجتناب از مواد مخدر که فرد را بیشتر در معرض تصادف‌ها قرار می‌دهند

احتیاط در استفاده از اجسام تیز مانند چاقو یا قیچی

منبع:سومیتا