قلعه‌مرغی که فرودگاه را پاک کرد

به گزارش مجله خبری نگار، آدمیزاد زیاده‌خواه است و حریص و به آنچه دارد قانع نیست که نیست. البته برخی معتقدند همین ویژگی او را صاحب این‌همه رشد و پیشرفت و مکنت و دارایی کرده. وقتی از غار‌ها و کوه‌ها و جنگل‌ها پا بر زمین گذاشت یکهوسرش‌را بلند کرد و پرندگان را دیدو به آنها‌هم حسودی کرد، و اینگونه شد که بالن‌ها و هواپیما‌های ملخی و بویینگ‌ها و بالگرد‌ها و پهپاد‌ها ساخته شد و آدمیزاد را مجبور کرد برای فرازوفرودشان نیز کاشانه‌ای بسازد و اینگونه فرودگاه‌ها متولد شدند! اما قصه فرودگاه و ماجرای آغاز پرواز‌های طیاره‌ها بر فراز آسمان ایران و تهران نیز شنیدنی است. این‌روز‌ها سالگرد تأسیس اداره‌کل هواپیمایی کشور است و به همین مناسبت قرار است اینجا تاریخ نخستین پرواز‌ها بر فراز تهران و نخستین فرودگاه پایتخت را مرور کنیم.

هواپیمای ایران فرود آمد

با فرود ۲ هواپیمای انگلیسی در پرواز بغداد به تهران در هشتم مرداد ۱۳۰۱، از فرودگاه قلعه‌مرغی تهران بهره‌برداری شد. در آن زمان فرودگاه قلعه‌مرغی تنها یک باند کوتاه و ۳ آشیانه داشت که مهندسان خارجی آن را ساخته بودند. درست ۳ سال بعد سرهنگ احمد نخجوان نخستین هواپیمای فرانسوی متعلق به ایران را که از پاریس پرواز کرده بود، در فرودگاه قلعه‌مرغی نشاند و به این فرودگاه ۲۸۰ هکتاری رونق بخشید. نخجوان ریاست سازمان هواپیمایی کشور را هم در همان ایام به‌عهده گرفت.

معماری خاص

چند‌ماه بعد یعنی در سال ۱۳۰۵ شمسی، نخستین برج مراقبت فرودگاه قلعه‌مرغی هم بنا شد و تا سال ۱۳۲۰ این ساخت‌وساز‌ها ادامه یافت. ساختمان‌های منحصر‌به‌فرد این فرودگاه را معماری روسی به نام نیکلای مارکوف طراحی کرد و ساخت. از دیگر آثار ارزشمند این معمار شهیر روس می‌توان به ساختمان دبیرستان البرز در چهارراه کالج و ساختمان سینگر در خیابان سعدی اشاره کرد. از جمله دلایل خاص‌بودن بنا‌های فرودگاه قلعه‌مرغی می‌توان به چوبی‌بودن برخی آشیانه‌های عریض این فرودگاه اشاره کرد.

فرمان مقاومت

وقایعی که فرودگاه قلعه‌مرغی در شهریور سال ۱۳۲۰ در جریان اشغال ایران به چشم خود دیده، اهمیت این فرودگاه را در تاریخ مقاومت ایران دوچندان کرده است. می‌گویند در روز‌هایی که ایران تسلیم نیرو‌های متفقین در جریان جنگ جهانی دوم شده بود، خلبانان غیور این فرودگاه از دستور نیرو‌های مافوق خود تمرد و تا جایی که توانستند از سرزمین خود دفاع کردند. البته با ورود نیرو‌های زرهی به فرودگاه قلعه‌مرغی مقاومت شکست خورد؛ اما اثرش ماندگار شد.

بوستان ولایت

فرودگاه قلعه‌مرغی، پس از ساخته‌شدن دیگر فرودگاه‌های پایتخت و البته وسیع‌شدن تهران، کاربری خود را از دست داد و پس از انقلاب به پادگان هوانیروز تبدیل شد. اواخر سال ۱۳۸۹ نیز براساس توافق نیروی زمینی و شهرداری تهران، این پادگان تغییر کاربری داد و به بوستانی بزرگ به‌نام بوستان ولایت تبدیل شد. این بوستان از سال ۱۳۹۰ به بهره‌برداری رسید.

اولین پرواز در آسمان تهران

در یکی از آخرین روز‌های سال ۱۲۹۲ شمسی تهرانی‌ها برای اولین‌بار صدای غرش پرنده‌ای آهنین را در آسمان شنیدند که با پرواز در ارتفاعی پایین، توجه همگان را به‌خود جلب می‌کرد؛ هواپیمایی که در میدان مشق تهران فرود آمد و البته دیگر نتوانست بلند شود. همین ماجرا باعث شد درباریان به فکر تاسیس فرودگاه بیفتند. تا اینکه در تیر سال ۱۳۰۱، کشور انگلستان برای فرود ۲ فروند هواپیمای خود در تهران از دولت ایران خواست جایی را برای نشست‌وبرخاست هواپیماهایش درنظر بگیرد. کارشناسان نیز یکی از روستا‌های اطراف تهران به نام «قلعه‌نو» را در نزدیکی بقعه امامزاده حسن (ع) از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) و پسرعموی شاه‌عبدالعظیم حسنی، برای این کار درنظر گرفتند. می‌گویند به همت زندانیان آن روز‌های شهربانی، بخش‌هایی از زمین این روستا برای فرود هواپیما‌های انگلیسی صاف و سنگ‌بنای نخستین فرودگاه تهران گذاشته شد. می‌گویند، چون قرار بود مرغی آهنین در آنجا فرود بیاید، آنجا را فرودگاه قلعه‌مرغی نامیدند. این پایگاه هوایی البته ابتدا خارج از محدوده تهران قدیم بود؛ اما در دوران معاصر و به‌خاطر گسترش پایتخت به‌مرور جزئی از تهران بزرگ شد.

خلبانان غیور این فرودگاه از دستور نیرو‌های مافوق خود تمرد و تا جایی که توانستند از سرزمین خود دفاع کردند. البته با ورود نیرو‌های زرهی به فرودگاه قلعه‌مرغی مقاومت شکست خورد؛ اما اثرش ماندگار شد

منبع: همشهری