چالش‌های دولت چهاردهم برای عبور از یک عقب ماندگی بزرگ؟ اقتصاد دیجیتال باید کجای برنامه‌های دولت باشد

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان-صادق غفوریان: شاید آنان که چند دهه قبل در حوزه فناوری، ارتباطات و جهان مدرن نظریه پردازی می‌کردند، گمان نمی‌کردند در سال ۲۰۲۴ میلادی پنج شرکت اول و بزرگ اقتصاد جهان در مشت اقتصاد دیجیتال و فناوری نو باشد. نمونه این نظریه پردازان، دان تاپسکات رویا پرداز دنیای تکنولوژی است که احتمالا او هم تصور نمی‌کرد آن سال یعنی سال ۱۹۹۶ وقتی کتاب خود با نام «اقتصاد دیجیتال» را منتشر می‌کرد، حدود ۳۰ سال بعد شرکت‌های اپل، مایکروسافت، آمازون، گوگل و فیس‌بوک جای جنرال الکترونیک، کوکا کولا و... را بگیرند. اما دنیای دیجیتال و فناوری، امروز و خیلی زود، سهم فراوانی از سبد اقتصاد جهان را به خود اختصاص دادند.

ما در این گزارش، به این موضوع می‌پردازیم که «اقتصاد دیجیتال» در امروز و برنامه فردای کشور، یعنی در «برنامه هفتم توسعه، به چه میزانی باید برسد؟

امروز ۷.۹ در تولید ناخالص داخلی

ابتدا خوب است، وضعیت کنونی این اقتصاد در کشور را بررسی کنیم و سپس به دنیای آتی آن در کشور بپردازیم. وزیر سهم اقتصاد دیجیتال در کشور‌های مختلف سهم قابل توجهی است و هم اکنون به طور میانگین ۱۵ درصد از تولید ناخالص ملی کشور‌ها را تشکیل می‌دهد. نقش اقتصاد دیجیتال در GDP کشور ما در سال ۱۴۰۲ حدود ۹/۷ درصد بوده است و در کشوری همچون چین حدود ۴۱ است. میانگین رشد بخش اطلاعات و ارتباطات در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۰ درصد بوده و در سال قبل آن نیز حدود ۱۳ درصد بوده است.

اقتصاد دیجیتال چیست؟

ممکن است، همین آغاز گزارش، برای برخی این پرسش هم پیش آید که اساسا وقتی می‌گوییم اقتصاد دیجیتال، مقصود چیست؟

منظور از اقتصاد دیجیتال، تحول فعالیت‌های روزمره اقتصادی به گونه‌ای دیجیتالی و وابسته به اینترنت است. با اقتصاد دیجیتال سیستم‌ها و زیرساخت‌های آنلاین جایگزین ساختار‌های آجری می‌شوند. فناوری اطلاعات و ارتباطات اسکلت اصلی یک اقتصاد دیجیتال است و اتصال پرسرعت اینترنتی مهم‌ترین بخش آن است. در واقع، اقتصاد دیجیتال مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی مبنی بر فناوری‌های دیجیتال است و اصطلاحی است که چگونگی تغییر فعالیت‌های اقتصادی سنتی با استفاده از فناوری‌های جدید مانند اینترنت، وب و فناوری‌های بلاک‌چین را توصیف می‌کند. این را هم بدانیم خوب است که اقتصاد دیجیتال طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها را شامل می‌شود، مانند: تجارت الکترونیک، خدمات مالی آنلاین، رسانه‌های اجتماعی، رسانه‌های جریانی، پردازش ابری، برنامه‌های موبایل، هوش مصنوعی و واقعیت مجازی.

امروز و فردای جهان اقتصاد دیجیتال 

حتما مهم است که نگاهی هم به وضعیت آماری این اقتصاد در جهان بیفکنیم. «پیوست» در این زمینه گزارشی دارد که می‌نویسد: اقتصاد دیجیتال به سرعت در حال رشد است و ۱۵.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را در سال ۲۰۲۲، به خود اختصاص داده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ این اقتصاد ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل دهد. اقتصاد دیجیتال همچنین در حال ایجاد مشاغل جدید است. در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۹۲ میلیون شغل در اقتصاد دیجیتال وجود داشت. پیش‌بینی می‌شود ۳۳۹ میلیون شغل تا سال ۲۰۲۵ در اقتصاد دیجیتال ایجاد شود.

اقتصاد دیجیتال و ایران

طبیعتا رشد اقتصاد دیجیتال به هزاران دلیل در کشور ما، همچون سایر نقاط جهان و حتی نسبت به برخی همسایگان در حال توسعه مان پیش نرفته است. دکتر رسول لطفی متخصص در حوزه پردازش اطلاعات و فناوری‌های استراتژیک در این زمینه می‌گوید: در ایران، با وجود ظرفیت‌های عظیم انسانی و منابع غنی، هنوز نتوانسته‌ایم به جایگاه مطلوبی در اقتصاد دیجیتال دست یابیم. مشکلات زیرساختی، محدودیت‌های دسترسی به اینترنت پرسرعت و کمبود حمایت‌های مالی و قانونی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناورانه، از جمله چالش‌های اصلی در این حوزه هستند. این مشکلات نه تنها مانعی بر سر راه رشد اقتصاد دیجیتال کشور است، بلکه به مهاجرت نخبگان و متخصصان نیز دامن می‌زند و کشور را از استعداد‌های برجسته‌اش محروم می‌سازد.

برنامه هفتم و یک فصل مجزا

خوشبختانه اگرچه دیر در کشور به اقتصاد دیجیتال ورود کردیم، اما نشانه‌ها از یک اراده بزرگ برای آینده آن به ویژه در «برنامه هفتم توسعه» حکایت دارد. در این باره می‌توان به فصل اختصاصی برنامه هفتم درباره اقتصاد دیجیتال اشاره کرد که وزیر ارتباطات درباره آن می‌گوید: ین ۵ تا ۷ درصد احکام برنامه هفتم به صورت مستقیم یا غیر مستقیم مرتبط با این موضوع است و حدود ۱۰ ماده نیز به صورت مستقیم مربوط به ارتباطات و فناوری اطلاعات داریم. ین فناوری در لایه‌های زیرساخت خود نسل پنجم و G ۵ پلاس، فیبرنوری و در لایه‌های بالاتر اینترنت اشیا، کلان داده، هوش مصنوعی و رباتیک و واقعیت افزوده و فناوری‌های دیگر است که فناوری‌های توانمند ساز در این حوزه به شمار می‌روند.

هدف‌گذاری ۱۰ درصدی در پایان برنامه

سهم اقتصاد دیجیتال در دنیا به صورت میانگین ۱۵ درصد از تولید ناخالص کشور‌ها را دارد در صورتی که در کشور ما در سال ۱۴۰۱رقم ۹/۷ و در سال ۱۴۰۲ حدود ۷.۹ درصد بوده این در حالی است که در برخی از کشور‌ها این عدد به ۴۰ یا ۴۵ درصد هم می‌رسد. در عین حال برنامه هفتم توسعه این انتظار را برای دولت به ۱۰ درصد افزایش داده و تاکید کرده که حوزه اقتصاد دیجیتال باید سهمی ۱۰ درصدی داشته باشد.