استقبال محافل ادبی غرب از «کاریکلماتور ایرانی»

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: هم‌زمان با شتاب گرفتن زندگی و تغییر ذائقه مردم جهان در سبک زندگی، ذائقه هنری نیز تغییر کرده و هنر شکل متفاوتی به خود گرفته است. به‌عنوان‌مثال، در روزگار دور قصیده که جزو طولانی‌ترین قالب‌های شعری به شمار می‌آید، طرفداران فراوانی داشت، اما امروز ما با شاعران انگشت‌شماری روبه‌رو هستیم که قصیده‌سرایی را پی گرفته باشند و دیوانی از قصاید را منتشر کنند.

بسیاری از شاعران با آگاهی از این موضوع که مخاطبان امروز به سراغ خوانش آثار کوتاه‌تر رفته‌اند، سرودن در قالب‌های غزل، مثنوی، دوبیتی و رباعی را در پیش‌گرفته‌اند. شاعران امروز در این قالب‌ها و در چند بیت حرفشان را می‌زنند و مفهوم مد نظر خود را با مخاطبان در میان می‌گذارند. در این میان، قالب ادبی دیگری نیز وجود دارد که به آن کاریکلماتور می‌گویند. جمله‌ای که با بهره‌گیری از انواع آرایه‌های ادبی و استخدام تنها چند کلمه نوشته می‌شود.

کاریکلماتور به دلیل استفاده از طنز ابتدا لبخندی را بر لبان مخاطب می‌نشاند و سپس او را در اندیشه‌ای عمیق فرو می‌برد که گاهی تأثیر همین یک جمله از چند غزل، مثنوی یا داستان بیشتر است. اگرچه بیش از نیم‌قرن از حضور رسمی این قالب در ادبیات کشورمان می‌گذرد، اما به دلیل نبود انجمنی رسمی، این هنر با چالش‌هایی روبه‌رو شده بود. به تازگی، خبری مبنی بر تشکیل انجمن کاریکلماتور ایران منتشر شد. به‌منظور باخبر شدن از اهداف این انجمن تازه تأسیس و همچنین حال و روز کاریکلماتور و کاریکلماتورنویسان هم روزگارمان، با استاد سهراب گل هاشم یکی از چهره‌های برجسته کاریکلماتورنویسی گفتگو کرده‌ایم. شاید برای خوانندگان محترم خالی از لطف نباشد که بدانند استاد گل هاشم سال‌ها با روزنامه خراسان و به ویژه صفحه «همشهری سلام» همکاری و ستونی به نام «کاریکلماتور» داشته است.

لطفاً درباره تاریخچه هنر کاریکلماتور توضیح دهید.

در سال ۱۳۴۶ گونه ادبی جدیدی به نام «کاریکلماتور» توسط زنده‌یاد پرویز شاپور ابداع شد. کاریکلماتور را کاریکاتور کلمات نیز می‌نامند که مفاهیمی را به‌صورت فشرده و در قالب چند کلمه با بن‌مایه‌ای از طنز به ذهن مخاطب، منتقل می‌کند. اگرچه نیما یوشیج را به‌عنوان پدر شعر «نو» می‌شناسیم، اما واقعیت این است که این نوع شعر، سال‌ها پیش در ادبیات ما وجود داشت، ولی نکته مهم این است که نیما به این قالب، هویت بخشید. درباره کاریکلماتور نیز همین موضوع صادق است و به همین دلیل نمی‌توان زمان شروع دقیقی را برای حیات این‌گونه ادبی بیان کرد.

وضعیت این هنر در منظر جهانی چگونه است؟

امروز کاریکلماتور فارسی به خارج از کشور راه پیداکرده و از این نظر دارای شرایط خوبی هستیم؛

کاریکلماتور‌های فارسی در مجامع ادبی و دانشگاهی خارج ایران خوانده می‌شود.

آن‌طور که شنیده‌ایم کاریکلماتور‌های شما نیز بازخورد‌های خوبی در کشور‌های دیگر داشته و چند سال پیش در جشنواره ادبی بزرگی در هلند نیز آثار شما مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت؛ دراین‌باره کمی بیشتر بگویید.
بله این نکته درست است. مدتی پیش در جشنواره بین‌المللی هلند تعدادی از کاریکلماتور‌های بنده را به سه زبان آلمانی، هلندی و انگلیسی خواندند. نکته جالب‌توجه برای خودم این بود که شرکت‌کننده‌های حاضر در سالن بعد از شنیدن این آثار به وجد آمدند و نظرات آن‌ها برای بنده که به‌صورت دورسخنی در این مراسم شرکت کرده بودم قابل‌توجه بود. بنده در این مراسم درباره کاریکلماتور فارسی سخنرانی داشتم.

دلیل ناشناخته بودن کاریکلماتورنویس‌های ایرانی در کشور خودمان چیست؟

در ایران تا حدودی سخن شما درباره ناشناخته بودن کاریکلماتورنویس‌ها می‌تواند درست باشد، اما نباید از این نکته غافل شویم که تا امروز پایان‌نامه‌های زیادی در دانشگاه‌های ایران به موضوع کاریکلماتور اختصاص پیداکرده است.

تفاوت کاریکلماتور فارسی با کاریکلماتور دیگر کشور‌ها در چیست؟

زمانی که پرویز شاپور شروع به نوشتن این‌گونه ادبی کرد، احمد شاملو نام «کاریکلماتور» را روی این هنر گذاشت و این نام مرسوم شد. در کشور‌های دیگر این‌گونه را بانام جملات کوتاه طنز می‌شناسند و این‌یکی از تفاوت‌هاست. من در دوران جوانی برای تحصیل به فرانسه رفته بودم و اولین بار با این نوع نوشتار ادبی در مجلات فرانسوی آشنا شدم و تعدادی از آثاری که خلق کردم در مجلات مختلف این کشور منتشر شد. از آن زمان (بیش از ۴۰ سال قبل) تا امروز به کاریکلماتورنویسی مشغولم، اما در تفاوت میان طنز غربی‌ها در این هنر با طنز ما باید بگویم که تفاوت‌های فراوانی وجود دارد. طنز ما بیشتر مخاطب را به وجد می‌آورد. شاهد این ادعای من هم‌خوانش کاریکلماتور‌های فارسی در مجامع ادبی خارجی است. همچنین در بسیاری از موارد دانشجویان خارجی زبان که در ایران تحصیل‌کرده‌اند این موضوع را به بنده و دیگر کاریکلماتورنویسان گفته‌اند که شیرینی طنز کاریکلماتور ایرانی بیشتر است.

لطفاً درباره اهداف انجمن مستقل کاریکلماتور ایران که به‌تازگی تشکیل‌شده، بگویید.

تعدادی از کاریکلماتور نویس‌ها و بنده مدتی پیش در قالب سلسله جلساتی که داشتیم به بررسی وضعیت کاریکلماتور امروز پرداختیم و نتیجه این شد که برای حفظ حریم کاریکلماتور و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی به این‌گونه ادبی و همچنین اعتلای آن باید انجمن کاریکلماتور ایران را تشکیل دهیم. بیانیه‌ای تنظیم شد و ما در آن تعهد‌هایی را برای خودمان تعریف کردیم که شامل آموزش و انتقال این هنر به نوقلم‌ها، حفظ حقوق صاحبان اثر، انجام اقدامات پیشگیرانه از سرقت‌های احتمالی ادبی، ترغیب ناشران بزرگ به انتشار آثار نوقلمان مستعد و... است. بنده به آینده تشکیل انجمن کاریکلماتور ایران که کمتر از چند هفته پیش تشکیل‌شده بسیار امیدوارم و بی‌تردید، تشکیل این انجمن به شکوفایی هر چه بیشتر این هنر می‌انجامد.

در پایان، به چند کاریکلماتور از خودتان، ما را مهمان کنید.

*شاید صلح استراحتی میان دو جنگ باشد.

*آدم‌های با "نمک" حرف‌های"شیرین" می‌زنند.

*قلم پاچه خوار، نوکش همیشه چرب است.

*آن‌هایی که پول‌ندارند مجبورند حرف مفت گوش کنند.

*کاش "کارگردان" بودم این روز‌ها هرکس به من می‌رسد "بازیگر" است.