احتضار فارسی در سمرقند و بخارا

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: روز گذشته، نشستی با موضوع بررسی وضعیت زبان و ادبیات فارسی در ازبکستان، با حضور جمعی از استادان و دانشجویان این رشته در دانشگاه فردوسی برگزار شد.

در این نشست، دکتر محمد جعفر یاحقی، استاد زبان و ادبیات فارسی و نیلوفر بهرام زاده، از پژوهشگران این رشته، گزارشی کوتاه از سفر خود به این کشور ارائه کردند.

دکتر یاحقی در ابتدای این مراسم ضمن ابراز تاسف از وضعیت رو به زوال زبان فارسی در کشور ازبکستان گفت: در طول تاریخ ادبیات فارسی، فراوان در وصف سمرقند و بخارا شنیده ایم؛ اما متاسفانه امروز وضعیت این زبان در سرزمینی که روزگاری به خاستگاه زبان و ادبیات فارسی شهره بود، بسیار درهم شکسته است. این پنجمین بار بود که به بخارا و سمرقند می‌رفتم. هربار به این کشور می‌روم، با مشاهده وضعیت نابسامان زبان فارسی دردم تازه‌تر می‌شود؛ اما در سفری که به تازگی (از ۱۹ تا ۲۶ شهریور) داشتیم، بیش از پیش آزرده خاطر شدم. اگرچه امروز، در و دیوار تعداد زیادی از بنا‌ها در ازبکستان با کتیبه‌هایی به خط فارسی پوشانده شده، اما زبان فارسی در این کشور به شدت غریب افتاده است.

وی افزود: همه ما باید بدانیم مبارزه امروز، مبارزه با سلاح نیست بلکه مبارزه به وسیله ابزار فرهنگ و زبان است. در حال حاضر کشور‌های استعمارگر به وسیله زبان و فرهنگشان وارد میدان جنگ شده اند.

سلطه آمریکا با بهره گیری از ابزاری به نام زبان انگلیسی است. امروز استعمارگران نیاز‌هایی را در ما ایجاد کرده اند تا خودمان بدون هیچ گونه فشار و تهدیدی به سمت و سوی آموختن این زبان برویم. ما باید خودمان و فرهنگ‎مان را بیشتر بشناسیم.

خواهر خوانده‌ای به نام بخارا

این استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی تصریح کرد: آسیای مرکزی، قلب تپنده فرهنگ ایران است. آریایی‌ها و زردشت از همین منطقه حلول کردند. زیبایی‌های فرهنگ ما نیز در همین منطقه متبلور و وارد دیگر نقاط جهان شده است. ما نباید از این کشور‌ها غفلت کنیم. هنوز ته مانده‌هایی از زبان و فرهنگ فارسی در منطقه آسیای میانه وجود دارد و دریغا که همین هم در حال رنگ باختن است. اگر چاره اندیشی نکنیم به زودی این زبان کهن و گرانمایه در ازبکستان منقرض می‌شود.

وی افزود: در این سفر ازبکستانی‌ها به شدت از دیدن ما فارسی زبانان ذوق زده می‌شدند که این ذوق زدگی نشان‎دهنده اشتیاق فراوان آن‎ها برای ارتباط بیشتر با فارسی زبان هاست. بنده در این سفر از مسئولان فرهنگی و دانشگاهی ازبکستان درخواست کردم تور‌هایی را برای ارتباط بیشتر دو کشور راه اندازی کنیم. همچنین مدتی پیش این پیشنهاد را ارائه دادیم که میان مشهد و بخارا خواهرخواندگی ایجاد شود.

کنفرانس مشترک «جغرافیای تاریخی و فرهنگی شاهنامه» در تاجیکستان

این عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد: روز دوشنبه همین هفته، بنده برای شرکت در کنفرانس مشترک «جغرافیای تاریخی و فرهنگی شاهنامه» به کشور تاجیکستان می‌روم. این نشست مشترک به همت قطب علمی دانشگاه فردوسی، خردسرای فردوسی، انجمن ترویج زبان فارسی و آکادمی فرهنگ تاجیکستان برگزار می‌شود. نشستی که بسیاری از فارسی زبانان برای برگزاری آن زحمت کشیده اند و باید قدردان تلاش آن‎ها باشیم.

سمرقند و بخارا خاستگاه زبان فارسی است، اما.

در ادامه، نیلوفر بهرام زاده، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی ضمن ارائه گزارشی کوتاه از وضعیت زبان فارسی در ازبکستان گفت: سمرقند و بخارا خاستگاه زبان فارسی است. جیحون و آمو دریا برای ما یادآور شعر فرخی، فردوسی، رودکی و بسیاری از شاعران دیگر است. درخوارزم، خیوه و بخارا در خانه‌ها، مهمانخانه‌ها و هتل‌ها کتیبه‌های فارسی از روزگاران دور به چشم می‌خورد. در این سفر، مردم بخارا وقتی ما را در کوچه پس کوچه‌های بخارا می‌دیدند، با زبان تاجیکی می‌گفتند: «ما یک هستیم» و با ذوق و شوق با ما سخن می‌گفتند.

همه این‌ها در حالی است که باید به دور از تعارفات معمول بگوییم که امروز در بخارا زبان فارسی نفس نفس می‌زند. امروز فشار‌های سیاسی و بی تفاوتی کشور‌های فارسی زبان، وضعیت این زبان را در ازبکستان با چالش‌های فراوانی روبه‎رو کرده است.

وی افزود: در بخارا نوشتن به خط فارسی دیگر وجود خارجی ندارد و جای خود را به خط لاتین داده است. در این سفر، عمق فاجعه را در بخارا زمانی درک کردیم که متوجه شدیم تدریس زبان فارسی ممنوع است.

تدریس زبان فارسی با خط لاتین!

این پژوهشگر زبان و ادب فارسی گفت: زبان غالب در سمرقند ازبکی بوده و زبان فارسی بسیار مهجور است؛ اما در سمرقند برخلاف بخارا، وضعیت تدریس زبان فارسی بسامان‎تر است و هنوز کرسی‌های آموزش این زبان دایر است. دانشجویان شعر‌هایی از عبدالرحمان جامی می‌خوانند و آشنایی خوبی با امیر علیشیر نوایی دارند، همچنین تا حدودی با گلستان سعدی آشنا هستند.

وی خاطرنشان کرد: دانشجویان سمرقندی بی نهایت مشتاق آموختن زبان فارسی هستند. به همین دلیل از مدتی پیش در فضای مجازی گروهی تشکیل دادیم و بنده برای دانشجویان سمرقند الفبای فارسی تدریس می‌کنم. در این مسیر سختی‌هایی وجود دارد و آن هم این‎که دانشجویان این کشور از نظر نوشتاری نمی‌توانند با ما ارتباط برقرار کنند، زیرا با خواندن متون به زبان فارسی آشنایی ندارند. من برای آموزش به این دانشجویان مجبورشدم خط سیریلیک را بیاموزم. همان طور که گفتم در حال حاضر، زبان فارسی با خط لاتین در سمرقند آموزش داده می‌شود. یکی از نکات قابل تامل دیگر که به فراموشی تدریجی این زبان دامن زده این است که متاسفانه امروز استادی برای آموزش زبان فارسی به سمرقند و ازبکستان اعزام نمی‌شود.

تاشکند و خیوه، خالی از فارسی زبانان

بهرام زاده افزود: در ادامه این سفر زمانی که وارد تاشکند شدیم، هیچ نشانی از فارسی زبانان نیافتیم. خط مردم این منطقه سیریلیک و لاتین است، جز کتیبه‌های قدیمی که به زبان فارسی نوشته شده هیچ اثری از این زبان در تاشکند نبود. در مقبره «غفار چاچی» (شیخ روزگار سامانیان)، کتیبه‌ای به زبان فارسی وجود داشت که به خط عربی نوشته و حاشیه آن با بخشی از دیباچه گلستان سعدی مزین شده بود. البته در بخش دیگری از این کتیبه نوشته‌های دیگری به زبان فارسی خواندیم که منبع آن مشخص نبود. به شهر خیوه که رسیدیم زبان مسلط مردم، ازبکی بود. در این شهر نیز حتی یک تاجیک پیدا نکردیم تا با او به فارسی سخن بگوییم.

این پژوهشگر ادبی تاکید کرد: خلاصه این‎که امروز وضعیت زبان فارسی در ازبکستان، مناسب نیست. این در حالی است که در این کشور آن چنان اشتیاقی به زبان فارسی وجود دارد که مردمانش هنوز نام‌های خورشید بانو، خورشید تابان، سیاره، ستاره، رستم، فیروز، دل انگیز، قهرمان، نیلوفر، فرنگیس، اردشیر، مفتونه و ... را برای فرزندانشان بر می‌گزینند.