صدر دیگر به قدرت باز نمی‌گردد

به گزارش مجله خبری نگار به نقل از الوقت، عراقی‌ها در اکتبر سال گذشته که پای صندوق‌های رای رفتند تا نمایندگان مورد نظر خود را انتخاب کنند فکر نمی‌کردند بعد از گذشت یازده ماه با وضعیتی روبرو شوند که نه تنها دولتی تشکیل نشده باشد بلکه روند تحولات به مرحله‌ای برسد که جرقه جنگ داخلی در این کشور را بزند. هوادارن مقتدی صدر، رهبر جریان صدر که از دو ماه پیش برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود، اعتراضات مسالمت‌آمیز خیابانی را شروع کرده بودند پس از صدور بیانیه کناره گیری صدر از سیاست، مسیر دیگری را برگزیدند. معترضان با یورش به ساختمان دولتی و مقر نیرو‌های امنیتی، بغداد و دیگر شهر‌های عراق را به اشوب کشاندند و ترس از بروز جنگ داخلی سبب شد تا همه عراقی‌ها برای از بین بردن این خطر دست به عمل شدند و در نهایت با هوشیاری مقتدی صدر، مردم و مرجعیت و گروه‌های سیاسی توطئه خارجی و داخلی را در نطفه خفه کردند. اکنون عراقی‌ها با هم متحد شده‌اند تا هر چه سریعتر دولت را تشکیل داده و به انسداد سیاسی طولانی مدت پایان دهند و به هیمن منظور ابتکار‌های جدیدی از سوی رهبران عراقی مطرح شده است تا مسیر انتخاب نخست وزیر و رئیس جمهور هموار شود.

برای بررسی تحولات سیاسی عراق، با حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل غرب آسیا به گفتگو نشسته ایم.

باتوجه به اینکه مقتدی صدر در بیانیه اخیر خود به صراحت اعلام کرد که برای همیشه از فعالیت سیاسی کناره گیری می‌کند، با این وضعیت سرنوشت و آینده سیاسی چگونه خواهد بود. همچنین تلکیف جریان صدر چه خواهد شد؟

مقتدی صدر به دلیل وابستگی به خاندان صدر که خانواده بانفوذی در عراق هستند بعد از سقوط رژیم بعث عراق در سال ۲۰۰۳، نقش تاثیرگذاری در حوادث و رخداد‌های سیاسی عراق ایفا کرد و از همان زمان سپاه با تاسیس «جیش‌المهدی» به عنوان شاخه نظامی و تشکیل جریان «السائرون» به عنوان مجموعه سیاسی، تلاش کرد تا به طرق مختلف قدرت را در انحصار خود بگیرد و در فرآیند شکل‌گیری دولت در عراق نقش مهمی ایفا کند. اما رفتار تهاجمی، شتاب زده و احساسی مقتدی صدر در هفته‌های اخیر برخی رهبران گروه‌های سیاسی و فراکسیون‌ها در داخل پارلمان را ناراحت کرد و حتی مرجعیت عراق هم به شدت از این رفتار ابراز نگرانی کردند. صدر در طول سال‌های گذشته هم رفتار‌های متناقضی از خود بروز داده بود و علاوه بر موضع گیری‌هایش در قبال دولت عراق در مواقعی علیه کشور‌هایی مانند ایران، عربستان سعودی و گاهی آمریکا نیز موضع گیری می‌کرد و این رفتار‌ها نشان می‌دهد که صدر همیشه دنبال به دست گرفتن اهرم‌های قدرت در این کشور بود. در انتخابات پارلمانی عراق در اکتبر ۲۰۲۱، صدر و جریان سائرون وابسته به او ۷۳ کرسی را به دست آوردند و به همین منظور صدر اصرار داشت تا دولتی وابسته به جریان خود را روی کار بیاورد، اما در این میان موفقیتی کسب نکرد و به همین خاطر به رفتار‌های تهاجمی خود ادامه داد. زمانی که محمد شیاع السودانی به عنوان نامزد نخست وزیری از سوی عراقی‌ها معرفی شد خشم صدر را به همراه داشت و او به نمایندگان جریان صدر دستور داد تا از پارلمان خارج شوند و پس از آن هوادارانش مقر پارلمان و برخی نهاد‌های دولتی را اشغال کردند و این حرکت نگرانی‌هایی را در بین مقامات و رهبران جریان‌های سیاسی عراق ایجاد کرد.

اعتراضات هوادارن صدر ادامه داشت تا اینکه مقتدی صدر بعد از سه هفته به طور ناگهانی اعلام کرد که از قدرت و فعالیت سیاسی کناره‌گیری می‌کند. صدر در سال‌های گذشته هم ۷ بار اعلام کرده بود که از سیاست کناره گیری می‌کند، ولی دوباره به قدرت بازگشته بود. بنابراین، با توجه به اینکه این بار یک مرحله حساسی در عراق است و جریان السائرون از مجموعه جوانان احساسی و هیچانی تشکیل شده است، لذا با رفتن مقتدی صدر بدون رهبر باقی مانده است. خود صدر هم بعد از اینکه آیت‌الله سید کاظم حائری، از صدر و هوادارانش اظهار برائت کرد خود را تنها دید، زیرا ایشان یکی از مراجع تقلید و بزرگان شیعه در عراق و از حامیان صدر بود که با صدور بیانیه اعلام کرد که بعد از این از صدر و جریانش حمایت نمی‌کند. در بیانیه آیت‌الله حائری نکات بسیار کلیدی و سرنوشت ساز و هوشمندانه‌ای وجود دارد اینکه ایشان از مرجعیت انصراف و اعلام کرد که هوادارانش بعد از این باید از رهبر معظم انقلاب پیروی و تقلید کنند. این نشان می‌دهد که مراجع عراق نسبت به آینده این کشور نگران هستند و سعی دارند از ظرفیت ایران برای پایان دادن به بحران سیاسی در این کشور استفاده کنند.

باتوجه به اینکه مقتدی صدر در گذشته نیز بار‌ها اعلام کرده بود که از سیاست کناره گیری می‌کند، ولی مجددا بازگشته بود، آیا این بار هم این احتمال وجود دارد که او به عرصه سیاسی بازگردد یا نه؟

مقتدی صدر اخیرا با بیانیه خود اعلام کرده به قدرت باز نمی‌گردد و همچنین در بیانیه دیگری از مردم عذرخواهی کرد و از طرفدارانش خواست تا منطقه سبز را ترک کنند و این نشان می‌دهد که این بار صدر در مواضع خود برای ترک قدرت جدی است و لی جریان السائرون برای اینکه در قدرت باقی بمانند ممکن است در آینده یک شورایی تشکیل دهند که مجموعه‌ای از افراد بانفوذ این جریان برای هدایت آن در راس این شورا قرار گیرند، اما به نظر می‌رسد دولت بعدا تصمیم بگیرد تا این جریان پرنفوذ مردمی را منحل کند.

نقش مرجعیت عراق را در پایان دادن به آشوب‌های اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مرجعیت عراق قصد نداشتند به طور مستقیم در مسائل سیاسی و رخداد‌های اخیر این کشور دخالت کنند، ولی باتوجه به اینکه مراسم جهانی و پرشکوه اربعین حسینی (ع) در پیش است و میلیون‌ها نفر از سراسر جهان در این مراسم پرفیض و باشکوه مشارکت می‌کنند، لذا ادامه وضعیت ناامنی و درگیری‌ها ممکن است این مراسم معنوی را تحت‌الشعاع قرار دهد و به همین خاطر مرجعیت با موضع گیری‌های کاملا هوشمندانه خود تلاش کردند تا این بحران نفس‌گیر را مهار کنند؛ لذا الان وضعیت در عراق بهتر شده و ثبات به این کشور بازگشته و هوادارن صدر هم منطقه سبز را تخلیه کرده و به خانه‌هایشان برگشته‌اند و امنیت مثل قبل برقرار شده است. به نظر می‌رسد باتوجه به اینکه دشمنان ملت عراق و عوامل حزب بعث که در جریان صدر نفوذ کرده‌اند این مسئله موجب شد تا مرجعت عراق هشدار‌های لازم را نسبت به بروز آشوب و فنته در این کشو بدهند تا این بحران ساختگی توسط کشور‌های عرب منطقه و آمریکا هر چه سریعتر فروکش کند.

باتوجه به اینکه مقتدی صدر در هفته‌های اخیر بزرگترین مانع بر سر تشکیل دولت در عراق بود اکنون که او کناره‌گیری کرده است، فرآیند تشکیل دولت و انتخاب نخست وزیر چگونه خواهد بود؟

به نظر می‌رسد که راه برای تشکیل دولت وحدت ملی در عراق فراهم شده است و محمد السودانی که قبلا به عنوان گزینه نخست وزیری معرفی شده بود ممکن است فراکسیون‌ها به او رأی دهند و او نخست وزیر شود. همچینن احتمال دارد باتوجه به رخداد‌های اخیر شخصیت‌های دیگری نیز از سوی گروه‌های سیاسی معرفی شوند، اما گمانه زنی‌ها حاکی از این است که با توجه به رفتار معقول و کاملا حساب شده و دقیقی که مصطفی الکاظمی، نخست وزیر کنونی عراق در رخداد‌های اخیر از خود نشان داد این احتمال وجود دارد که او مجددا برای یک دوره دیگر در این مسند باقی بماند و بنابراین شانس او برای ادامه ریاست کابینه نسبت به سایر گزینه‌ها بسیار بالاست.

چه بخشی از اتفاقات اخیر در عراق ناشی از ضعف‌های قانونی در این کشور است و آیا با اصلاح این ضعف‌های قانونی می‌توان از بروز چنین اتفاقاتی در آینده جلوگیری کرد؟

روند انتخاباتی و ساختار‌های سیاسی در عراق ضعف‌ها و مشکلاتی دارد و ماده ۱۷ قانون اساسی عراق که در زمینه انتخابات و اینکه فراکسیون بزرگ چه فراکسیونی هست و آینکه چگونه می‌توان برای انتخاب نخست وزیر و رئیس جمهور به جمع‌بندی رسید ابهاماتی در قانون وجود دارد که باید مورد بازنگری قرار گیرد. با توجه به شرایط فعلی امکان دارد بعد از اینکه وضعیت عراق آرام شد و این کشور به ثبات کاملا رسید در قانون اساسی تغییراتی ایجاد کرد و به هر حال قانون جدیدی را برای انتخاب نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور و نحوه مشارکت جریان‌ها در انتخابات تدوین کرد و این مسئله نیاز به زمان دارد و ممکن است پارلمان آینده بتواند قانون را تغییر دهد.

باتوجه به اینکه آمریکا و هم‌پیمانان آن در منطقه نتوانستند به خوبی از بحران اخیر عراق بهره‌برداری کرده و برای تحقق برنامه‌های خود استفاده کنند، آیا این احتمال وجود دارد که آمریکا باز هم طرح‌های خود را برای ناامن کردن عراق اجرایی کند و این سناریو‌ها از چه طریقی ممکن است اجرایی شوند؟

عراق نزدیک به دو دهه است که درگیر بحران‌های داخلی است و بخشی از این بحران‌ها معلول حضور عناصر وابسته به حزب بعث در داخل است که به صورت خزنده و پنهانی در زوایای مختلف عراق و در بدنه نهاد‌های مردمی رخنه کرده‌اند و بخشی به خاطر نیرو‌های آمریکایی است که به طور نامشروع در این کشور حضور دارند. همچنین رژیم‌های ارتجاع عرب به ویژه امارات و عربستان سعودی هم مایل نیستند که یک نظام دموکراتیک و برگرفته از آرای مردمی در عراق مستقر باشد و به ویژه تلاش آمریکا و متحدان عرب آن این است که وحدت ملت عراق را برهم بزنند و در واقع ارتباط بین دو ملت ایران و عراق را قطع کنند. همچنین شرایطی را فراهم کنند که ناامنی و بی‌ثباتی در عراق تداوم پیدا کند تا این کشور به نقطه پایدار، ثبات و آرامش نرسد. بنابراین، این تلاش‌ها همچنان ادامه خواهد داشت، ولی هوشمندی مرجعیت و جریان‌های سیاسی عراق مانع از این خواهد شد که سیاست‌های امریکا، رژیم صهیونیستی و ارتجاع عربی در عراق عملیاتی شود و مثل همیشه عراقی‌ها این توطئه‌ها را خنثی خواهند کرد.