چوب حراج به محصولات با خام فروشی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: هر بار شاهد شنیدن نام جدیدی هستیم که به فهرست محصولاتی که به صورت خام آن‌ها را صادر می‌کنیم، اضافه می‌شود آن هم در حالی که این محصولات با برخورداری از یارانه انرژی اعم از گاز، برق، آب و همچنین حمایت‌های ویژه مانند معافیت‌های مالیاتی به جای صادرات بعد از فراوری به صورت خام به فروش می‌رسند. شاید باورتان نشود، اما در کنار فروش خام نفت و مواد پتروشیمی بخش عظیمی از صادرات غیر نفتی ما شامل مواد خامی مثل چرم خام، زعفران، پسته، مواد خام معدنی مانند سنگ آهن، سنگ‌های ساختمانی، کروم و مانند آن، کانی‌های معدنی، کانی‌های فلزی، روغن خام و کارکرده و ضایعاتی، پوست، پنبه، پشم خام، روده و ... می‌شود.

همه این‌ها زمانی تکان دهنده می‌شود که آمار نشان می‌دهد عمده صادرات غیرنفتی کشورمان بر بخش‌هایی متمرکز است که در پایین‌ترین سطوح خلق ارزش افزوده قرار دارند و ۶۵ تا ۸۵ درصد آن‌ها، کالا‌های خام و نیمه‌خام هستند. البته این آمار نسبت به سال‌های گذشته بهبود نسبی داشته است. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد انجام مراحل تکمیلی جدید روی ذخایر معدنی تا ٣٠٠ درصد ارزش افزوده تولید خواهد کرد؛ فرایندی که نه تن‌ها به نفع کشور است؛ بلکه برای سرمایه‌گذاران خارجی هم سود بزرگی خواهد داشت. در این مطلب در کنار آماری از اعداد و ارقام خام فروشی در کشور به چند نمونه از کالا‌های خام صادراتی که می‌توان با فراوری و ایجاد ارزش افزوده با صد‌ها برابر قیمت خام فروخت، پرداخته ایم.

‌خام فروشی چیست؟

همین ابتدا بد نیست تعریفی از خام فروشی داشته باشیم. برخی بر این گمان هستند که خام فروشی تنها فروش مواد معدنی است که از دل کوه بیرون می‌آوریم و صادر می‌کنیم، اما در اصل خام فروشی به معنای فروش مواد معدنی یا کشاورزی به شکل مستقیم، نخستین و بدون طبقه بندی کالا، بسته‌بندی، تبدیل و تجزیه به کالا‌های مشتق شده و بدون ایجاد یک زنجیره ارزش افزوده برای آن ماده معدنی یا کشاورزی است. این وضعیتی است که می‌توان با تغییر آن یعنی کاهش خام‌فروشی و انجام عملیات تبدیلی و تکمیلی روی این ذخایر، سالانه میلیارد‌ها تومان ارزش افزوده و به ویژه اشتغال ایجاد کرد.

روده‌ای که متری می‌فروشیم و سانتی متری می‌خریم!

به هر روی در شرایطی که دست از تولید ارزش افزوده شسته‌ایم و خام صادر می‌کنیم، براساس اطلاعات گمرک، یکی از اقلام صادراتی ایران «روده» و «شکمبه» حیوانات است که به شکل تازه، سردکرده، یخ‌زده، نمک‌زده یا در آب نمک، خشک کرده یا دودی به کشور‌های مختلف صادر می‌شود. این اقلام به کشور‌های ایتالیا، اسپانیا، رومانی، لهستان، ترکیه و... صادر شده است.

شاید بد نباشد بدانید که در زمینه صادرات روده ایران جزو ۱۰ کشور برتر در صادرات روده گوسفند است و از لحاظ کیفیت رتبه اول روده را دارد. بر اساس گزارش بازار ما، سالی ۶۰۰ میلیون متر به کشور‌هایی که پیش از این نام بردیم روده صادر می‌کنیم! خبری که به هیچ عنوان جای خوشحالی ندارد. اما شاید برای تان جای سوال باشد که چرا صادرات روده آن هم با این مرغوبیت جای خوشحالی ندارد. باید بدانید از روده گوسفند نخ بخیه قابل جذب تولید می‌شود که فوق العاده در جهان پرکاربرد است. ما توان تولید نخ بخیه را داریم، ولی با این حال روده گوسفند را متر متر صادر می‌کنیم و بعد نخ بخیه را سانت سانت از هند و چین وارد می‌کنیم. بر اساس گزارش‌ها، ایران هفت شرکت تولید نخ بخیه دارد، ولی بیش از چهار برابر آن یعنی ۲۹ شرکت، وارد کننده نخ بخیه داریم. برای این که بیشتر عمق فاجعه را درک کنید باید گفت ما از صادرات روده گوسفند سالی ۱۰۰ میلیون دلار به دست می‌آوریم در حالی که اگر خودمان نخ بخیه تولید کنیم علاوه بر تامین کامل نیاز داخل، نصف تولیدمان را می‌توانیم صادر کنیم و سالی یک میلیارد دلار درآمد داشته باشیم!

صادرات محصولات کشاورزی بدون بسته بندی

یکی دیگر از موضوعاتی که در همین صفحه بار‌ها به آن پرداخته ایم صادرات محصولات کشاورزی به صورت فله‌ای است. پسته، زعفران، خرما و ... از این دسته هستند. با توجه به این که در آستانه برداشت خرما در کشورمان هستیم، صحبت‌های چند وقت پیش صادرکنندگان خرمای ایرانی نشان می‌دهد که صادرات این محصول، هنوز سنتی است و به شکل صنعتی در نیامده است. صادرکنندگان خرمای ایرانی می‌گویند تاجران برخی از کشور‌ها از جمله پاکستان با حضور در ایران و خرید خرمای داخلی به صورت فله، آن‌ها را با بسته‌بندی جدید به بازار‌های جهانی صادر و سود زیادی نیز از این طریق نصیب خود می‌کنند.

بر اساس گزارش ها، میزان تجارت خرما در جهان سالانه بیش از ۱.۲ میلیارد دلار است و ایران نیز یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان خرما در جهان به شمار می‌رود، اما این درحالی است که صادرات خرمای ایران غالبا به صورت فله و بدون بسته‌بندی مناسب انجام می‌شود و از این رو خرمای صادراتی ارزش افزوده چندانی نصیب کشور نمی‌کند و طبق گزارش فائو، خرمای ایران با قیمت بسیار ناچیزی به کشور‌هایی مثل پاکستان فروخته می‌شود و بعد از بسته بندی با قیمت‌های بالا در بازار‌های جهانی به فروش می‌رسد. توجه به بسته بندی مناسب و همچنین فراوری این محصول می‌تواند در افزایش قیمت صادراتی آن تأثیر چشمگیری داشته باشد که هم باعث ایجاد اشتغال می‌شود و هم ایجاد برندینگ صادراتی می‌کند، اما توجه نکردن به این گونه مسائل در بسیاری از محصولات دیگر از جمله پسته و زعفران هم دیده می‌شود که باید مسئولان جهاد کشاورزی برای آن نیز چاره‌ای بیندیشند.

خام فروشی در سنگ‌های معدنی و تزیینی

ظرفیت شناخته شده معادن کشور ۴۷ میلیارد تن است و از این ذخایر حدود چهار میلیارد تن سنگ‌های تزیینی را تشکیل می‌دهد. هشت هزار و ۸۰۰ معدن اعم از فلزات رنگی، خاک‌های صنعتی، سنگ‌های تزیینی و ... در کشور وجود دارد که از این تعداد هزار و ۹۰۰ معدن مربوط به حوزه سنگ‌های تزیینی است. بر اساس گزارش‌ها، مصرف واقعی سنگ در کشور با توجه به رکود ساخت و ساز سالانه ۷٫۵ میلیون تن و ظرفیت استخراج سنگ‌های تزیینی افزون بر ۲۵ میلیون تن در سال است و این موضوع نشانگر ظرفیت و توان بالای کشور در حوزه تولید سنگ‌های تزیینی است. با این حال بخش عظیمی از این محصول به صورت خام از کشور خارج می‌شود. در این باره رئیس اتحادیه سنگ‌های تزیینی تهران گفته: «نبود امکانات کافی و نداشتن برنامه‌ریزی درست در صنعت سنگ‌های تزیینی موجب شده که امروز ما تنها بتوانیم به صورت خام فروشی صادرات را انجام دهیم.» این موضوع شامل حال بسیاری از سنگ‌های گران بها مثل گارنت سبز هم می‌شود.

‌آمار‌های رسمی در تأیید خام فروشی

بر اساس داده‌های آماری به خوبی می‌توان پی برد که فروش محصولات به صورت خام و نیمه خام سهم قابل توجهی از سبد صادراتی کشور دارند. کالا‌هایی که با کمترین ارزش افزوده صادر می‌شوند. در این خصوص غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در آبان سال گذشته مدعی شده بود که ۶۵ تا ۸۵ درصد صادرات ما متعلق به کالا‌های خام و نیمه‌خام است. به جز این اردیبهشت امسال رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان قزوین در برنامه گفت و گوی ویژه خبری گفت که نرخ کالای صادراتی در هر تن ۵۰۰ دلار و نرخ کالای وارداتی در هر تن ۴۹۶۲ دلار است و این موضوع نشان می‌دهد که ارزش محصولات صادراتی ما حدود ۱۰ برابر کمتر از ارزش محصولاتی است که وارد می‌کنیم.

حرف آخر

خروج مواد خام از کشور بدون فراوری، یعنی خروج عامدانه فرصت‌های شغلی! به طور کلی باید گفت خام‌فروشی مشاغل محدودی ایجاد می‌کند در حالی که برای ایجاد ارزش افزوده، زنجیره‌ای از مشاغل درگیر کار و تولید می‌شود. پس به راحتی می‌توان پذیرفت که نه تنها خام فروشی صرفه اقتصادی ندارد که ضربه‌ای هم به اقتصاد و ایجاد اشتغال در کشور وارد می‌کند که باید جلوی آن گرفته شود و به حداقل برسد.