تاریخچه گیاهان دارویی در یونان و ایران و قدیمی‌ترین آن‌ها

به گزارش مجله خبری نگار،تحقیقات گسترده نشان داده، استفاده از گیاهان دارویی به شکل خام و یا شکل‌های دیگر، از قدیمی‌ترین روش‌های درمانی به شمار می‌رود. مطالعات باستان شناسی، شواهد معقولی ارائه نموده که خواص درمانی گیاهان، در زمان ما قبل تاریخ برای مردم شناخته شده بوده است. اگر چه در نیم قرن گذشته استفاده از دارو‌های شیمیایی و سنتزی به شدت رواج یافت ولی به سرعت آثار زیان بار آن‌ها بر زندگی سبب گرایش مجدد به گیاهان دارویی گردید و این نکته که توسل به گیاهان دارویی همواره در طول تاریخ یکی از روش‌های موثر درمان بوده است، به خوبی روشن است.

تعریف گیاهان دارویی

درواقع گیاهانی که حداقل دارای صفات زیر باشند گیاه دارویی نامیده می‌شوند.

در بدنه این گیاهان مواد ویژه‌ای به عنوان مواد مؤثر یا متابولیت‌های ثانویه ساخته و ذخیره می‌شوند که برای مداوای برخی از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مواد مذکور طی فرآیند‌های ویژه و پیچیده بیو شیمیایی و به مقدار بسیار کم (به طور معمول کمتر از یک درصد وزن خشک گیاه)، ساخته می‌شوند.

اغلب ممکن است اندام ویژه‌ای، چون ریشه، برگ ها، ساقه، گل، میوه و ... بیشترین مواد مؤثر را داشته باشند. بنابر این همیشه نمی‌توان کل اندام گیاه را منبع ماده دارویی ویژه‌ای دانست.

اندام گیاهی برداشت شده، آماده سازی و فرآوری می‌شوند یعنی تحت تأثیر عملیات ویژه‌ای مانند جدا سازی، خرد شدن، خشک کردن، تخمیر و ... قرار گرفته و سپس استفاده می‌شوند.

به طور معمول این اندام‌ها به صورت سنتی و فقط با خشک کردن به عنوان "کالای عطاری" عرضه می‌شوند.

استفاده از گیاهان دارویی به چه زمانی باز می‌گردد؟

تعیین زمان دقیق استفاده از گیاهان به عنوان دارو بسیار دشوار است. شواهد نشان می‌دهد که گیاهان تقریباً از ۶۰۰۰۰ سال پیش به عنوان دارو کشت شده بودند. قدمت نوشته‌های مربوط به گیاهان دارویی به حدود ۵۰۰۰ سال پیش در هند، چین، مصر و حداقل ۲۵۰۰ سال پیش در یونان و آسیای مرکزی برمی گردد؛ که این موضوع نشان می‌دهد از زمان‌های قدیم، مردم به دنبال درمان بیماری خود با استفاده از طبیعت بوده‌اند.

با توجه به این واقعیت که در زمان قدیم اطلاعات کافی در مورد علل بیماری، گیاهان مفید برای درمان بیماری و راه‌های استفاده از گیاهان با هدف پیشگیری یا درمان بیماری وجود نداشت، همه چیز به صورت تجربی تجویز می‌شده است. با گذشت زمان، دلایل استفاده از برخی گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌های خاص کشف شد. در نتیجه، استفاده از گیاهان دارویی به تدریج چارچوب تجربی را رد کرد و به حقایق محدود شد. اولین شواهد مکتوب در مورد استفاده از گیاهان دارویی برای تهیه دارو‌ها بر روی یک تخته سفالی سومری از ناگپور یافت شده است که قدمت آن به حدود ۵۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد. براساس برخی کتیبه‌ها مصری‌ها و چینی‌هایی که بیش از ۲۷ قرن پیش از میلاد از گیاهان به عنوان دارو استفاده می‌کردند جزء اولین انسان‌هایی هستند که از طب گیاهی بهره برده‌اند. مردم یونان باستان نیز با خواص دارویی برخی از گیاهان دارویی آشنا بودند و بقراط بنیانگذار طب یونانی و ارسطو شاگرد او از گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کردند.

تاریخچه گیاهان دارویی در یونان

تمدن یونان دوران علم و فلسفه بود. از این رو، یونانیان در علوم پزشکی دارویی به‌ویژه در دارو‌های گیاهی سهم شایانی داشته‌‎‌اند. ارسطو ۵۰۰ داروی خام مورد استفاده در درمان بیماری‌ها را در شرایط متفاوت توصیف کرده است. بقراط به عنوان پدر طب، به حدود ۴۰۰ واحد ماده دارویی با منشا گیاهی اشاره کرده است.

تاریخچه گیاهان دارویی در ایران

نتایج مطالعات تاریخی ایران نشان داده است که سابقه استفاده از گیاهان دارویی در ایران به زمان تمدن آریایی، از حدود ۶۵۰۰ تا ۷۰۰۰ قبل از میلاد باز می‌گردد. زرتشت در نوشته‌های خود به خواص گیاهان دارویی اشاره کرده است. در آیین زرتشت در ایران گیاهی به نام هائوما یا افدرا گیاهی مقدس محسوب می‌شد. ایرانیان از دیر باز از دانش پیشرفته‌ای در مورد گیاهان دارویی و خواص آن‌ها برخوردار بوده‌اند. برجسته‌ترین نمونه این استدلال، اوستا کتاب مقدس زرتشت است. بخش‌های زیادی از اوستا به گیاه درمانی، گیاهان دارویی و استفاده از آن‌ها می‌پردازد. اما متأسفانه در زمان اسکندر مقدونی کتابخانه معروف عمداً در آتش سوزی از بین رفت. بنابر این، تاریخ گیاه شناسی ایران فاقد شواهد دیرینه است. در قرن هشتم و نهم، پزشکان ایرانی، از جمله ابن سینا و رازی پیشرفت‌های چشمگیری در طب فارسی به دست آوردند که آثار بزرگی مانند کانون ابن‌سینا و رازی الحاوی این موضوع را اثبات کرده‌اند. ابن البیطار نیز در قرن سیزدهم در کتاب خود خواص بیش از ۱۴۰۰ گیاه را که شخصاً می‌دانست شرح داده است.

تاریخچه گیاهان دارویی در چین

طب سوزنی و استفاده ازگیاهان دارویی در چین، حداقل به ۲۲۰۰ سال پیش بر می‌گردد. چینیان باستان بیشتر از گیاهانی مثل زنجبیل، دونگ کوئی، لیسیوم، شیرین بیان و جینسینگ استفاده می‌کردند. اکثر مردم چین گیاهان دارویی را به سایر دارو‌های شیمیایی ترجیح می‌دهند، زیرا معتقدند عوارض جانبی کمتری داشته و تاثیر آن‌ها بر بهبودی بدن بیشتر است.

طبقه بندی محصولات گیاهی

به طورکلی محصولات گیاهی در صورتی که حالت درمانی یا پیشگیرانه داشته باشند به عنوان محصولات دارویی طبقه بندی می‌شوند. محصولاتی که در اکثر موارد به عنوان گیاه دارویی طبقه بندی نمی‌شوند در حوزه‌های غذایی یا آرایشی به کار می‌روند. اگر چه گاهی اوقات گیاهانی هم هستند که هم خواص دارویی و هم غذایی دارند. به عنوان مثال غلاف سنا (از گیاهان کاسیا، که به عنوان ملین استفاده می‌شود) در بلژیک به عنوان غذا به بازار عرضه می‌شود.

قدیمی‌ترین گیاه دارویی شناخته شده

جینکو به عنوان یکی ازکهن‌ترین گونه‌های درختی و از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی و یک گیاه کلیدی در طب چینی به شمار می‌رود. از برگ‌های آن برای ایجاد کپسول، قرص و عصاره استفاده می‌شود و می‌توان از خشک شده‌ی آن به عنوان چای استفاده نمود.

قدمت گیاهان دارویی از یونان تا روم باستان

از جمله گیاهانی که توسط یونانیان و رومیان باستان پرورش داده می‌شده، بیست و یک گیاه است که بسیار مورد علاقه بوده و به طور مداوم برای مراسم، دارو و غذا مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همه این گیاهان امروزه نیز کاربرد دارند. از جمله معروفترین این گیاهان می‌توان به ریحان، سیر، نعناع و جعفری و آویشن اشاره کرد. 

منبع: اینفو گیاهی