مبادلات تجاری ایران در دولت سیزدهم با آفریقا به روایت رسانه‌های دنیا

به گزارش مجله خبری نگار/فارس-الهام موذنی: برنامه‌های دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران به رهبری شهید رئیسی در طول سه سال گذشته برای تقویت روابط با آفریقا در سطح گسترده‌ای مورد توجه رسانه‌های جهان قرار گرفته بود که تاکید کردند ایران یکی از اولویت‌های خود برای مقابله با تحریم‌های آمریکا را در گسترش روابط تجاری با کشور‌های آفریقایی قرار داده است.

پایگاه خبری بریتانیایی ایندیپندنت در چهارم ماه مه ۲۰۲۴ (۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ دو هفته قبل از شهادت شهید رئیسی) در گزارشی به قلم «منی عبدالفتاح» با عنوان «چشم انداز ایران در قاره آفریقا چیست؟» آورد: گرایش ایران به سمت آفریقا بازتاب استراتژی جدیدی است که توسط دولت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور این کشور دنبال می‌شود.

در این گزارش آمده است: رئیسی تنها چند روز پس از آغاز به کار خود در مقام ریاست جمهوری ایران در ۶ آگوست ۲۰۲۱ در مذاکراتی با هدف تقویت همکاری پارلمانی با مجمع ملی آفریقای جنوبی، بزرگترین شریک تجاری ایران در جنوب صحرای آفریقا و همچنین در گینه بیسائو شرکت کرد. چند ماه بعد، در ژانویه ۲۰۲۲، رئیسی میزبان رابرت دوسی وزیر امور خارجه توگو در تهران بود تا در مورد مشارکت اقتصادی و تجاری گفتگو کند. سفری نیز که رئیسی در راس هیئت‌های دیپلماتیک و تجاری سطح بالا، شامل سه کشور آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمبابوه - در ژوئیه ۲۰۲۳ انجام داد، اولین سفر یک رئیس‌جمهور ایران به این قاره در بیش از یک دهه گذشته بود.

دولت رئیسی خواهان افزایش حجم مبادلات تجاری با آفریقا تا ۱۰ میلیارد دلار

به گزارش ایندیپندنت، به دنبال آن رئیسی در اجلاس بریکس در آگوست گذشته در آفریقای جنوبی شرکت کرد. سپس اولین همایش همکاری‌های علمی و اقتصادی ایران و کشور‌های غرب آفریقا در مارس ۲۰۲۳ در تهران برگزار شد. در این کنفرانس ۲۰ تفاهم نامه و یادداشت تفاهم چندجانبه و دوجانبه بین ایران و کشور‌های غرب آفریقا به منظور گسترش و تعمیق همکاری‌های همه جانبه اقتصادی به امضا رسید.

ایندیپندنت نوشت: در دومین کنفرانس اقتصادی ایران و آفریقا که در ماه مه (اردیبهشت ۱۴۰۳) طی چهار روز با حضور نمایندگان بیش از ۳۰ کشور آفریقایی در تهران برگزار شد رئیسی طی سخنانی در این مراسم آن را نماد عزم ایران و آفریقا برای گسترش روابط خواند.

بر اساس این گزارش، رئیسی در اجلاس ایران و آفریقا در تهران با بیان اینکه این اجلاس نمادی از عزم ایران و آفریقا برای توسعه روابط است، تاکید کرد که ۱۰ هزار شرکت ایرانی که در حوزه فناوری و دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند، توانسته‌اند مناسبات تجاری ایران و کشور‌های آفریقایی را به سطح ۲ میلیارد دلار در سال برسانند و ایران امیدوار است که حجم تجارت با آفریقا طی سه سال آینده به ۱۰ میلیارد دلار برسد.

نویسنده گزارش فوق الذکر (منی عبدالفتاح) در ۱۳ مارس ۲۰۲۳ نیز در گزارشی با عنوان «موقعیت غرب آفریقا در راهبرد ایران چیست؟» نوشت: ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران از زمان تحلیف خود در ۳ آگوست ۲۰۲۱ با فشار‌های داخلی روبرو بوده است که از سلف خود حسن روحانی به ارث برده بود که در آن بحران اقتصادی به عنوان یک چالش بزرگ ناشی از تحریم‌های آمریکا شناخته شده است.

ایندیپندنت افزود:، اما در دوره رئیسی «گفتمان مقاومت» بر اساس راهبرد «محور مقاومت» که آیت الله خامنه‌ای رهبر عالی انقلاب ایران برای تقویت روابط خارجی خود با کشور‌های غیرغربی وضع کرده است، بلندتر شد.

نویسنده ایندیپندنت نوشت: این راهبردی است که تهران نه تنها در خاورمیانه، بلکه به سمت شرق یعنی به سمت چین دنبال کرده همچنین شامل امضای قرارداد‌هایی با کشور‌های آسیای مرکزی و شرقی و منطقه قفقاز با هدف ایجاد یک بلوک با شرق برای مقابله با یک سیستم جهانی تک قطبی بوده و از همین رو اقداماتی برای ایجاد یک بلوک دیگر با روسیه و کشور‌های منطقه اوراسیا نیز وجود داشته است.

به نوشته این رسانه بریتانیایی، اگرچه در دولت روحانی، تهران شاهد همکاری تجاری با شمال و شرق آفریقا بوده است، اما دولت رئیسی توجه ویژه‌ای به تجارت با غرب آفریقا نشان داد که سرشار از منابع معدنی و منابع طبیعی است

ایندیپندنت با اشاره به اینکه ایران برای دستیابی به منافع اقتصادی، تجاری و راهبردی به بلوک‌های اقتصادی چشم دوخته است، گفت: رئیسی از زمان تصدی ریاست جمهوری در چندین گردهمایی اقتصادی از جمله ششمین اجلاس سران کشور‌های صادرکننده گاز در دوحه در ۲۳ فوریه ۲۰۲۲ شرکت کرده است و فرصت دیدار با سران برخی از کشور‌های غرب آفریقا از جمله رئیس جمهور گینه بیسائو، عمر سیسکو امبالو، و رئیس جمهوری گینه استوایی، تئودورو اوبیانگ برای وی فراهم شد.

به نوشته نویسنده ایندیپندنت، رئیسی با محکوم کردن «روش‌های استعماری کشور‌های غربی که در قرون گذشته ثروت و نیروی کار فراوان قاره آفریقا را غارت کرده اند»، متعهد به پیگیری «توسعه همه جانبه روابط با کشور‌های آفریقایی» شد و ایران را شریک «واقعی» برای آفریقا معرفی کرد.

این رسانه انگلیسی افزود: ایران افزون بر اینکه پیگیر عضویت در گروه‌های اقتصادی بریکس و شانگهای شد در چارچوب این روندها، فعالیت بلوک‌های اقتصادی کشور‌های غرب آفریقا را که موفق‌تر از بلوک‌های اقتصادی در سایر مناطق این قاره به شمار می‌روند، رصد کرد تا اینکه اولین اجلاس اقتصادی ایران و ۱۵ کشور غرب آفریقا در مارس ۲۰۲۳ در تهران با سخنرانی ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور این کشور برگزار شد.

تنوع همکاری‌های اقتصادی ایران و نزدیکی به آفریقا مبتنی بر توصیه رهبری عالی ایران بر اقتصاد مقاومتی

ایندیپندنت با اشاره به اینکه قبل از دولت رئیسی مبادلات تجاری ایران و آفریقا به طور کلی در سطح مبادلات تجاری با سایر مناطق جهان نبود، نوشت:، اما در ماه‌های اخیر این مبادلات شاهد افزایش محسوسی بوده است، به طوری که مبادلات تجاری تهران و کشور‌های آفریقایی بر اساس آمار رسمی، حدود ۲.۳۳ میلیون تن به ارزش ۱.۱۸ میلیارد دلار بوده که آفریقای جنوبی در صدر قرار گرفته و پس از آن، موزامبیک و غنا در رتبه‌های بعدی مقاصد صادراتی ایران قرار دارند تانزانیا، سپس کنیا، آفریقای جنوبی و غنا هم به ترتیب بیش‌ترین صادرات به ایران را داشته‌اند.

به نوشته این روزنامه انگلیسی، اجلاس ایران و غرب آفریقا بر اساس پتانسیل و منابع فراوان کشور‌های غرب آفریقا برگزار شد، زیرا مقامات ایرانی معتقدند تجارت با آنها نادیده گرفته شده است، در حالی که تجارت با شمال و شرق این قاره فعال بوده است.

ایندیپندنت از جمله عوامل گرایش دولت رئیسی به منطقه غرب آفریقا را موقعیت استراتژیک و اقتصادی این منطقه در تجارت بین المللی دانست و آورد: تهران برای دستیابی آسان به اقیانوس اطلس با شروع از این منطقه تلاش می‌کند که به کانون رقابت‌های اقتصادی بین المللی در جهان تبدیل شده و تلاش‌های زیادی برای بهره‌مندی از ثروت و منابع متنوع آن انجام شده است.

نویسنده تاکید کرد: حکومت ایران برای اجرای راهبرد «مقاومت» بر «اقتصاد مقاومتی» به عنوان یک راهبرد دفاعی تمرکز کرده و ایده دیرینه آن بر اساس دیدگاه رهبری عالی این کشور این است که اقتصاد مبتنی بر «ارزش‌های اسلامی و انقلابی» باشد سپس این ایده از چارچوب داخلی خود خارج شد و در همه سیاست‌های خارجی این کشور و همکاری‌های اقتصادی متنوع با بسیاری از کشور‌ها نمود پیدا کرده است.

به همین ترتیب، ایران طبق توصیه‌های رهبر عالی خود برای فرار از وابستگی اقتصادی، با گسترش رویکرد‌های منطقه‌ای درصدد ایجاد نزدیکی‌هایی بوده که اهداف آن بلوک‌های اقتصادی منطقه منطبق است و قایق نجات را در اختیار تهران قرار داده است.

پایگاه خبری الجزیره در بیست و هفتم فوریه ۲۰۲۴ (۸ اسفند ۱۴۰۲) در گزارشی به قلم عبدالقادر محمد علی با بیان اینکه گسترش روابط ایران با آفریقا از اولویت‌های دولت رئیسی است، تاکید کرد تهران استراتژی ائتلاف با کشور‌های جنوب جهانی از جمله آفریقا و غلبه بر تحریم‌ها را پیش می‌برد. 

الجزیره آورد: «سفر‌های سال گذشته رئیسی به قاره آفریقا نشان دهنده از سرگرفته شدن استراتژی تهران برای گسترش روابط خود با کشور‌های جنوب جهانی است که در دوره محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق ایران (۲۰۰۵-۲۰۱۳) به اوج خود رسید، سپس با ابراهیم رئیسی به خط مقدم راهبرد‌های این کشور بازگشته است.

بر اساس این گزارش، ابراهیم رئیسی تنها چند روز پس از تصدی منصب خود در آگوست ۲۰۲۱ اعلام کرد که توسعه روابط کشورش با آفریقا را در اولویت قرار می‌دهد و ایران به سمت فعال کردن همه امکانات و ظرفیت‌های همکاری با کشور‌های این قاره پیش می‌رود. الجزیره با اشاره به مزیت‌های استراتژیک و جذاب آفریقا برای تهران گفت برای مثال همین منطقه شرق آفریقا از منابع طبیعی و بازار اقتصادی به سرعت در حال رشد و موقعیت استراتژیک نسبت به تنگه باب المندب مشرف به دریای سرخ و اقیانوس هند برخوردار است.

این رسانه به نقل از مرکز مطالعات امنیتی صوفان آورده است رئیس جمهور ایران با سفر‌های افریقایی به دنبال کاستن از اثرات انزوای اقتصادی و سیاسی ایران از کشور‌های غربی است و ایجاد ائتلاف‌های جدید، این کشور را قادر می‌سازد با فشار‌های اروپا و آمریکا در ارتباط با برنامه هسته‌ای خود مقابله کند

رئیسی حجم مبادلات تجاری ایران و آفریقا را ۶ برابر کرد

پایگاه خبری المیادین نیز تنها دو روز پس از شهادت سید ابراهیم رئیس در گزارشی با برشمردن تلاش‌های دولت سیزدهم ایران برای تقویت روابط با قاره آفریقا گفت که در این مدت حجم مبادلات تجاری فیمابین ۶ برابر شد.

در این گزارش آمده است، از زمان روی کار آمدن ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در سال ۲۰۲۱، وی به رغم تحریم‌های اقتصادی اعمال شده علیه ایران و کشور‌های همسایه، تمایل زیادی به تحکیم و توسعه مجدد روابط بین ایران و کشور‌های همسایه داشته و به سمت سیاست اقتصاد‌های نوظهور در یک جغرافیای وسیع از شرق آسیا تا آفریقا آمریکای لاتین پیش رفت و روابط با قاره آفریقا را به مسیر درست بازگرداند.

نویسنده المیادین با بیان اینکه دوره ریاست جمهوری شهید ابراهیم رئیسی فصل جدیدی از همکاری‌های مشترک اقتصادی و تجاری با قاره آفریقا را گشود، گفت: از همین رو شهید رئیسی به عنوان اولین رئیس جمهور ایران پس از ۱۱ سال در چارچوب سیاست خارجی جامع و متوازن مبتنی بر همکاری و تکثر اقتصادی از قاره آفریقا بازدید کرد.

المیادین افزود: ریاست جمهوری ایران در همان زمان تاکید کرد که سفر دوره‌ای رئیسی به آفریقا «به منظور تقویت روابط با کشور‌های دوست و متحد، تنوع بخشیدن به مقاصد صادراتی و ایجاد زمینه‌های همکاری سیاسی و تجاری است». این وبگاه خبری آورده است: در سفر رئیسی به آفریقا، تعدادی اسناد همکاری در زمینه‌های مختلف بین مقامات ایرانی و مقامات کنیا، اوگاندا و زیمبابوه به منظور ارتقای سطح روابط و ارتقای تعاملات امضا شد تا جایی که این گشایش در‌ها به روی تقویت روابط اقتصادی ایران در قاره آفریقا توسط رئیسی خشم غرب را برانگیخت.

العرب مصر: آفریقا بازار ایران برای دور زدن تحریم‌های غرب

فاضل المناصفه هم در ۲۲ جولای ۲۰۲۳ در روزنامه العرب مصر آورده است: ایران آفریقا را بازاری می‌بیند که به آن امکان می‌دهد تحریم‌های غرب را دور بزند و به آن اجازه می‌دهد نفت و محصولات داخلی خود مانند خودرو و صنایع تسلیحاتی را صادر کند.

ایران به عنوان رهبر محور مقاومت در برابر اسرائیل در خاورمیانه به محور مقاومت در برابر غرب در آفریقا ملحق شده و، خود را ملزم به دفاع از منافع خود در آفریقا می‌بیند، اما با موانع زیادی از جمله فاصله جغرافیایی‌اش مواجه است که به او اجازه نمی‌دهد. پل‌هایی را به سمت بازار‌های آفریقا بسازد که به آن اجازه می‌دهد از گسترش فعالیت‌های اقتصادی خود استفاده بهینه کند.

الاهرام نوشت؛ سفر رئیسی به آفریقا، بازگشت استراتژیک ایران

مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک الاهرام نیز در دهم جولای به قلم «رانیا مکرم» گزارشی با عنوان «بازگشتی استراتژیک... نتایج مورد انتظار از سفر آفریقایی رئیس جمهور ایران» آورده است: در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۳، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، یک سفر دوره‌ای به آفریقا را به پایان رساند که شامل سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه بود. این اولین سفر یک رئیس جمهور ایران به آفریقا در ۱۱ سال گذشته بوده، زیرا در دوره روحانی، آفریقا در اولویت‌های سیاست خارجی ایران غایب بود.

نوبسنده افزود: احمدی نژاد آخرین رئیس جمهور ایران بود که در سال ۲۰۱۳ به آفریقا سفر کرد. در حالی که این سفر رئیسی را می‌توان بر اساس چندین شاخص از جمله میزان توافقنامه‌های اقتصادی امضا شده بین ایران و سه کشور و ترکیب هیئت همراه رئیس جمهور ایران که عمدتاً اقتصادی بوده و همراهی تجار بخش دولتی و خصوصی مهم توصیف کرد در حالی که پیش از این سفر ریاست جمهوری ایران، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز در ۲۷ اوت ۲۰۲۳ به مالی، تانزانیا و زنگبار سفر کرده بود.

مرکز مطالعات الاهرام در این گزارش آورده است: سفر آفریقایی رئیسی در چارچوب استراتژی ایران انجام می‌شود که به دنبال گسترش روابط دیپلماتیک با کشور‌های همسایه و محیط‌های منطقه‌ای آن است و هدف اصلی آن مقابله با تأثیر و عواقب تحریم‌های شدید آمریکاست.

وی افزود: ایران همان طور که در دولت رئیسی با کشور‌های آمریکای لاتین روابط خود را تقویت کرده همین راهبرد را در آفریقا پیش گرفته است و در این راستا از تعامل جامعه بین المللی با مشکلات ساختاری امنیتی، سیاسی و اقتصادی کشور‌های آفریقای انتقاد می‌کند به نحوی که ایران از اشتباهات غرب در تعامل با بحران‌های قاره آفریقا استفاده کرده و ائتلاف‌هایی را با کشور‌هایی که به تنش در روابطشان با غرب شناخته شده هستند، نظیر مالی، بورکینافاسو و زیمبابوه تشکیل داده است.

نویسنده الاهرام با بیان اینکه ایران به دنبال شکار فرصت‌ها در قاره آفریقا برای همکاری و سرمایه گذاری است، آورد: سه کشوری که رئیس جمهور ایران از آنها بازدید کرد، علیرغم برخورداری شاخص‌های اقتصادی از نظر ثروت غنی هستند.

در ادامه این گزارش آمده است: در همین راستا ایران فرصت‌های مهمی برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های انرژی، کشاورزی و فناوری در قاره آفریقا پیدا کرده که رئیسی در سفر خود بر این موضوع تاکید کرد و گفت: توسعه روابط اقتصادی با آفریقا به‌ویژه در حوزه‌های کشاورزی، فناوری، مهندسی و نظامی ضروری است وی همچنین توضیح داد: سهم ایران از اقتصاد آفریقا بسیار ناچیز است و در حالی که حجم اقتصاد آفریقا به ۱۲۰۰ میلیارد دلار می‌رسد سهم ایران از آن از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار فراتر نمی‌‎رود.

بر اساس این گزارش، با توجه به نتایج حاصل از این سفر در زمینه امضای تفاهم نامه‌های همکاری، پیش بینی می‌شود حجم مبادلات تجاری ایران با کشور‌های آفریقایی در باقیمانده سال جاری به بیش از دو میلیارد دلار افزایش یابد.

به عنوان مثال ایران و اوگاندا ۴ سند همکاری امضا کردند که شامل معافیت از روادید، همکاری کشاورزی و ایجاد کمیته مشترک دائمی با زیمبابوه برای گسترش همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های مختلف از جمله کارآفرینی، ایمنی شغلی، کاهش حوادث کار، علم و فن آوری. بوده است. ایران با کنیا ۵ تفاهم نامه همکاری در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصاد، دامپزشکی، ارتباطات، فرهنگ، شیلات و آموزش فنی و حرفه‌ای به امضا رسانده است همچنین توافق شد که ایران علاوه بر تولید خودرو‌های ایرانی با نام سواحلی در کنیا، کارخانه مونتاژ خودرو بسازد.

رئیسی به وعده خود عمل کرد

بر اساس گزارش مرکز مطالعاتی الاهرام، در جریان بازدید رئیس جمهور از مرکز نوآوری و فناوری ایران در نایروبی، پایتخت کنیا، دو نسخه از پهپاد ایرانی که در حوزه کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، معرفی شد که نسخه اول برای سم پاشی سموم کشاورزی استفاده می‌شود و نسخه دوم برای انجام بررسی‌های کشاورزی در چارچوب همکاری‌های فنی بین دو کشور استفاده می‌شود.

این گزارش آورده است: سفر رئیس جمهور ایران به کشور‌های آفریقایی همچنین فرصتی استثنایی برای گسترش روابط تجاری ایران با آفریقا در زمینه معادن طلا و الماس خوانده شده و امکان دستیابی ایران به این منابع از طریق تجارت پایاپای با کشور‌های آفریقایی، وجود دارد کما اینکه معادن آفریقا علاوه لذ صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، یکی از فرصت‌های مساعد برای توسعه همکاری‌های ایران و این کشور‌ها است. 

نوبسنده در پایان گزارش خود آورده است: جهت‌گیری‌های کنونی ایران نسبت به قاره آفریقا بیانگر تحقق وعده‌هایی است که رئیس‌جمهور ایران از زمان آغاز به کارش در آگوست ۲۰۲۱ در اولین هفته تصدی مسئولیت خود به‌ویژه در ششم اوت ۲۰۲۱، برای افزایش همکاری با کشور‌های آفریقایی، بیان داشت و. اینکه دولت وی به طور جدی حوزه‌های همکاری با کشور‌های آفریقایی را اجرا خواهد کرد.

الشرق الاوسط: حضور ایران در ساحل آفریقا در دولت رئیسی

روزنامه الشرق الاوسط هم در مارس ۲۰۲۴ در گزارشی با عنوان رقابت میان ترکیه، ایران و مغرب در تحکیم موقعیت خود در منطقه ساحل آفریقا آورد:در اکتبر ۲۰۲۳ تهران چند توافقنامه همکاری با بورکینافاسو در زمینه‌های انرژی، برنامه ریزی شهری، آموزش عالی و ساخت و ساز امضا کرد. تهران در پایان ژانویه گذشته از تأسیس دو دانشگاه در مالی علاوه بر امضای تعدادی قرارداد همکاری خبر داد.

این روزنامه نزدیک به عربستان سعودی به نقل از تیاری کوفی، اقتصاددان مؤسسه روابط بین‌الملل و استراتژیک آورد که سیاست ایران در آفریقا با «زبان و منطق انقلابی برخاسته از جهان سوم و ضد امپریالیستی» با «استدلال‌های دیپلماتیک روشن» متعلق به کشور‌هایی است که از قدرت استعماری سابق خلاصی یافته‌اند.

الجزیره: دولت رئیسی از طریق اقتصاد تهاتری با آفریقا به دنبال غلبه بر تحریم‌ها

پایگاه خبری الجزیره همچنین در بیستم سپتامبر ۲۰۲۳ در گزارشی به قلم «رسول ال حائی» آورده دولت ایران به رهبری ابراهیم رئیسی در مبادله کالا راهی برای مقابله با فشار تحریم‌های آمریکا پیدا کرد.

این رسانه قطری گزارش داد به دنبال اینکه تهران و بغداد در ژوئیه ۲۰۲۳ توافق کردند که گاز ایران با نفت سیاه عراق تهاتر شود به دنبال سفر آفریقایی رئیسی در همان ماه به کنیا، اوگاندا و زیمبابوه نیز توافق شد که محصولات پتروشیمی ایران با کالا‌های اساسی مبادله شود.

الجزیره تاکید کرد: از زمان روی کار آمدن دولت رئیسی در تابستان ۲۰۲۱، اقتصاد مبادله‌ای به جدیدترین اصول اقتصاد با هدف از بین بردن اثر تحریم‌های خارجی تبدیل شده است.

لازم به ذکر است که رسانه‌های متعدد دیگری در منطقه و سایر نقاط جهان نیز گزارش‌های متعددی در زمینه گرایش دولت سیزدهم ایران به قاره آفریقا به منظور توسعه همکاری‌های اقتصادی فیمابین منتشر کرده‌اند که روزنامه‌های کشور‌های عربی و همچنین خبرگزاری‌های فرانسه، رویترز نمونه‌هایی از آنهاست.