۵۶۰۰۰ کیلومترمربع در چنگال فرونشست

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: نتایج یک پژوهش جدید در مجله معتبر Science Advances، زنگ خطر را برای ایران به صدا درآورده است. این تحقیق که با پردازش شش هزار تصویر ماهواره‌ای بین سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹ انجام شده، بیانگر این واقعیت تلخ است که حدود ۳.۵ درصد از مساحت کل ایران تحت تاثیر فرونشست زمین قرار دارد.

ما ضمن مرور اطلاعات این مقاله، با دکتر «راضیه لک» رئیس پژوهشکده علوم زمین وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت همکلام می‌شویم. او معتقد است، به طور کلی حوزه محیط زیست نه تنها سمت و سوی بهبود ندارد، بلکه شاهد بدترشدن شرایط هستیم. او راهکار کنترل بحران فرونشست را مدیریت منابع آب به ویژه در بخش کشاورزی می‌داند.

هر سال یک سد نابود می‌شود

اگر بخواهیم بدانیم این ۳.۵ درصد با از میان رفتن چه مقدار از منابع آب‌های زیرزمینی رقم خورده باید به عدد دست کم سالیانه ۱.۷ میلیارد مترمکعب آب اشاره کرد که گویی هر سال، یک سد آب شیرین ناپدید می‌شود.

۵۶ هزار کیلومتر تحت تاثیر فرونشست

نگاهی جزئی‌تر به اطلاعات این مقاله تصریح تاسف باری را پیش روی ما قرار می‌دهد: «تقریباً ۵۶ هزار کیلومترمربع معادل ۳.۵ درصد از مساحت کشور در معرض فرونشست زمین است که دلیل غالب آن به برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی مرتبط است.

از ۱۰ تا ۳۵ سانتی متر

حال این که زمین به چه میزان فرونشست می‌کند، در نقاط مختلف دارای شرایط متفاوتی است. ۳ هزار کیلومتر از این ۵۶ هزار کیلومتر سالانه ۱۰ سانتی متر فرونشست را تجربه می‌کند و در مناطقی از حوضه آبریز فلات مرکزی که حاوی دو سوم سفره‌های آبی در حال تخلیه کشور است، به نرخ سالانه بیش از ۳۵ سانتی‌متر فرونشست گرفتارند.

عوامل موثر در فرونشست.

اما چه دلایلی را می‌توان به عنوان عوامل مهم فرونشست قلمداد کرد که در این زمینه باید گفت، عوامل ترکیبی همچون، چهار برابر شدن جمعیت طی شش دهه اخیر، صنعتی شدن سریع و گسترش کشاورزی، فشار انبوهی را بر منابع آبی کشور وارد کرده است. این مقاله معتقد است، استفاده بی رویه از آب‌های زیرزمینی در ایران به یک هنجار تبدیل شده است. نکته دیگر، زیست حدود یک چهارم مردم در مناطق خشک و نیمه خشک است که خود دلیلی بر هجوم گسترده به بهره برداری از آب‌های زیرزمینی شده است.

برداشت سالانه ۵.۷ میلیارد مکعب

این اطلاعات از آمار نگران کننده دیگری هم پرده بر می‌دارد: اندازه‌گیری‌های منابع آب‌های زیرزمینی، نرخ کاهش نگران‌کننده سالانه حدود ۵.۷ میلیارد مترمکعب را بین سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۱۵ نشان می‌دهد که البته این ارقام در سال‌های اخیر که کم بارشی و خشکسالی تشدید شد، احتمالا بیشتر هم شده است. بد نیست بدانیم که مدیریت غلط ما درباره این منابع زیرزمینی، سطح آب‌های زیرزمینی طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ را به میزان ۹ سانتی متر کاهش داده است.

وضعیت نگران کننده تهران و مشهد

این پژوهش در بررسی‌های خود، به نقاط ملتهب و بحرانی ایران هم اشاره کرده است: «چالش فرونشست در مناطقی که شدیداً به آب‌های زیرزمینی وابسته هستند، مانند تهران به عنوان پایتخت، مناطق کشاورزی خیز رفسنجان و شهر پرجمعیت مشهد، به دلیلی برای نگرانی تبدیل شده که نشان‌دهنده یک بحران اساسی آب‌های زیرزمینی در این مناطق است.»

قطب پسته و فرونشست ۳۷ سانتی متری

پیمایش‌ها در یک دهه اخیر می‌گوید، فرونشست زمین، ۲۶۵ شهرستان از بیش از ۴۲۰ شهرستان کشور را تحت تاثیر قرار داده است به طوری که هشت شهر مناطق فرونشست بیش از ۱۰۰۰ کیلومترمربع را تجربه می‌کنند. این شهر‌ها عبارت اند از: کرمان، رفسنجان و سیرجان در استان کرمان، مرودشت در استان فارس، نیشابور در خراسان رضوی، بوئین زهرا در استان قزوین و گنبدکاووس و آق قلا در استان گلستان.

در میان مناطقی که شدیدترین فرونشست زمین را تجربه می‌کنند، استان کرمان با نرخ‌های هشداردهنده فرونشست خودنمایی می‌کند. به ویژه شهر رفسنجان که به عنوان قطب تولید پسته ایران شناخته می‌شود، بیشترین میزان فرونشست را با رقم شگفت انگیز ۳۷ سانتی متر در سال تجربه می‌کند. شهرستان ارزوئیه در استان کرمان نیز در پشت سر، میزان قابل توجه ۳۴ سانتی متر در سال را ثبت می‌کند. در استان البرز، شهرستان‌های ساوجبلاغ و نظرآباد به ترتیب با حداکثر ۲۹ و ۲۷ سانتی متر در سال فرونشست زمین قابل توجهی را نشان می‌دهند.