افزایش چند برابری حیات‌وحش با مشارکت مردمی

به گزارش مجله خبری نگار/ایران-راضیه خوئینی: «رئیس پارک ملی گلستان را ابقا کنید»؛ این درخواست مشترک مردم محلی استان گلستان، اساتید و دانشگاهیان، کنشگران محیط زیست سراسر کشور، سمن‌ها و رسانه‌هایی بود که مدیریت مهدی تیموری بر این پارک را باعث افزایش چندبرابری حیات‌وحش با جلب همکاری مردم روستا‌های اطراف پارک در سه استان گلستان، سمنان و خراسان شمالی می‌دانند. این واکنش به دنبال انتشار خبر رفتن «مهدی تیموری» از پارک ملی گلستان انجام گرفت. سازمان حفاظت محیط زیست نیز به این تقاضای مردمی پاسخ مثبت داد و مهدی تیموری، مدیر ذخیره‌گاه زیست‌کره گلستان ماند.

افزایش قوچ و میش‌های لهندر به ۱۰۰۰ رأس

آی‌محمد قربان‌زاده؛ عضو شورای روستای لهندر یکی از روستا‌های نزدیک پارک ملی گلستان، مدیریت مردم نهاد را رمز موفقیت سازمان حفاظت محیط زیست در پارک ملی گلستان دانست و گفت: یک مدیر، هرقدر توانمند، تن‌ها از عهده حفاظت از منطقه‌ای با وسعت ۹۲ هزار هکتار برنمی‌آید؛ پس مردم باید پای کار بیایند.

قربان‌زاده دلیل افزایش جمعیت قوچ ومیش به ۱۰۰۰ رأس را حاصل اقدامات رئیس پارک ملی گلستان بر مبنای مشارکت مردمی خواند و گفت: پیش از ایشان، در لهندر حیات‌وحش قوچ ومیش به ۲۰۰ رأس نمی‌رسید. حدود ۲۰ همیار محیط زیست پای کار آمدند و در چند نقطه مهم خانه‌های کوچک احداث و نیرو مستقر شد. با اقدامات کارآمد ایشان به محیط زیست و پارک ملی مردمی توجه ویژه‌ای شد؛ درحالی‌که مدیران پیشین با نگاه صرفاً دولتی، ارتباطی با مردم برقرار نمی‌کردند و پاسخگو نبودند.

او با بیان اینکه بخشی از این پارک علاوه بر گلستان در استان‌های خراسان شمالی و سمنان قرار دارد، درباره رفع برخی اختلافات میان این سه استان گفت: پیش از مدیریت فعلی تنش‌هایی وجود داشت؛ اما با برگزاری نشست‌های متعدد و با حضور مدیرکل‌های محیط زیست و شورا‌های روستا‌ها از جمله در تنگراه، همگی یکدست شدیم. ایشان از هر ۳ استان نیروی همیار استخدام کرد و برای حفاظت از این ذخیره‌گاه زیست‌کره همه دست در دست هم دادند.

عضو شورای لهندر، افزایش جمعیت پازن از ۳۸ به ۴۸۰ رأس را مثال زد و آن را از دستاورد‌های مشارکت مردمی خواند. قربان‌زاده از دیگر اقدامات مؤثر مدیریت پارک گلستان را جذب مشارکت‌های مردمی و کمک دکتر نجفی- خیری- دانست که برای آموزش فرزندان این روستای محروم گام‌های مهمی برداشت و مدرسه متوسطه دوره اول را با امکانات امروزی تأسیس کرد.

کاهش آمار آتش‌سوزی

ابوالقاسم ابراهیمی، رئیس شورای روستای دشت یکی دیگر از روستا‌های اطراف پارک ملی هم، افزایش چند برابری حیات وحش پارک را نتیجه تعامل دوستانه و مردمی مدیر پارک دانست و یکی از فعالیت‌های مؤثر مدیریت پارک را، برگزاری کلاس‌های آموزشی «یک ساعت با محیطبان» برای دانش‌آموزان برشمرد و گفت: دانش‌آموزان اینجا پس از آموزش‌های لازم، کارت «همیار محیطبان» گرفته‌اند. به گفته او، مردم هنگام آتش‌سوزی دیگر منتظر اطفای حریق ازطرف سازمان نمی‌مانند بلکه خودشان سریع دست به‌کار می‌شوند. شمار آتش‌سوزی اینجا بسیار کم شده و اگر اتفاق افتاده باشد سریع مهار شده است.

همکاری ۴۰ همیار محیط زیست از سه استان

مهدی تیموری، مدیر پارک ملی گلستان، دلایل نگاه مثبت مردم و دوستداران محیط زیست را حاصل عملکرد و همکاری مدیران ذیربط و جوامع محلی دانست و گفت: به همین منظور شورای داوری تشکیل دادیم. در این دوران نگاه‌ها و دستورالعمل‌ها بیشتر به سوی بهره‌مندی از ظرفیت‌های مردمی، جوامع بومی و محلی بود. با این روند، شاهد رشد جمعیت زیستمندان و گونه‌های مختلف هستیم که بیشتر حاصل تمرکز روی روش‌های اتخاذ شده است؛ نه نگاه فردی.

تیموری گفت: شاید به‌عنوان قوه قهریه از طریق دادگاه، اجبار و تهدید، بتوان حفاظت را پیش برد، اما این در مقطعی کوتاه مدت و در برخی مناطق شاید کارساز باشد؛ بنابراین تنها راه رسیدن به حفاظت پایدار از متن مردم و اعتماد به جوامع محلی می‌گذرد.

او، به بهره‌مندی از ظرفیت حدود ۴۰ نیرو از افراد خبره محلی جوان تحت عنوان همیار محیطبان یا آتشبان از سه استان اشاره کرد و گفت: این نیرو‌ها شبانه‌روز کنار محیطبانان فعالیت دارند.

جلب همکاری اقوام

تیموری بحث حیات‌وحش را به میان آورد و گفت: جلسات مختلف متعددی با تک‌تک شکارچیان، معتمدان محلی و جوامع مختلف، مانند قوم بزرگ کرمانچ و اقوام دیگر برگزار کردیم. با رفتن به روستا‌ها و استفاده از ظرفیت مساجد، طی جلسات مختلف سخنرانی کردیم؛ حتی خانه به‌خانه با شکارچیان حضوری صحبت شد. درنهایت موفق به ایجاد حرمت برای حفظ محیط زیست در میان مردم شدیم. در عین حال از مردم دعوت کردیم بیایند نتیجه همکاری و اعتماد خود را ببینند. شورا‌ها با پتانسیل خود گزارش دادند و با افزایش جمعیت گله‌های قوچ و میش و سایر زیستمندان به مردم نتیجه را ثابت کردیم.

وی با ارائه آمارهایی، از افزایش جمعیت زیستمندان پارک گلستان خبر داد و گفت: در برخی روستا‌های چسبیده به پارک مانند روستای «دشت» جمعیت قوچ ومیش و حیات‌وحش به ۲۳۰ رأس رسیده است؛ درصورتی‌که قبلاً شمار آن‌ها آنقدر کم بود که کسی نمی‌توانست آن‌ها را ببیند. برخی می‌گفتند که جمعیت آن‌ها حتی ۲۷ رأس هم نبود. حالا وقتی گله ۱۰۰- ۱۵۰ تایی قوچ ومیش در روستای دشت یا در کنارش (لُهُندر) گله ۲۰۰-۳۰۰ تایی و یا در منطقه آلمه گله ۱۰۰۰ تایی را می‌بینند، تغییرات بزرگی را احساس می‌کنند.

جمعیت قوچ اوریال به ۱۰ هزار رأس رسید

تیموری گفت: درحال حاضر یک سوم جمعیت قوچ ومیش جهان را اینجا داریم. جمعیت ۳ هزار رأسی گونه‌های شاخصی به نام میش و قوچ اوریال را به بیش از ۱۰ هزار رأس رسانده‌ایم. مرال که قبلاً حدود ۲۰ رأس بود امروز به جمعیت بالای ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ رأس رسیده است. کل و بز هم وضعیت مشابهی دارد. او رشد گونه‌های شاخص علفخوار را نشانه حال خوب کل اکوسیستم و نتیجه اعتماد میان مردم و همکاران محیط زیست دانست.

رئیس پارک ملی گلستان با اشاره به افزایش مشاهدات مردم محلی از حیات وحش و ابراز رضایت آن‌ها از جمعیت مرال‌ها می‌گوید: قبلاً مردم برای جمع‌آوری شاخ مرال کلی می‌گشتند تا شاید یکی پیدا کنند؛ ولی حالا با افزایش جمعیت آن، همه‌جا شاخ مرال به‌چشم می‌خورد. این‌ها ثمره اقدامات خودجوش مردمی و اجازه دادن به آنهاست تا دقت، مشاهده و همکاری اطمینان‌بخشی را به کارگیرند.

جلب همکاری خیرین برای تأمین هزینه

تیموری به شیوه‌های مختلف تأمین هزینه‌های حفاظت اشاره کرد و با بیان اینکه مهم‌ترین اقدام جلب همکاری خیرینی است که به حفظ سرزمین و محیط زیست عشق می‌ورزند، گفت: با خیری در روستای مهم تنگراه که مرکز اداری ماست، مدرسه‌ای ابتدایی را بازسازی و در روستای لهندر، دبیرستان احداث کردیم. علاوه بر بحث‌های زیرساختی مهم‌ترین مسأله آب است، پس همه چشمه‌ها را بازسازی کردیم. شبکه دیده‌بانی در بسیاری از نقاط حساس ایجاد و سعی کردیم به هیچ شکل حفاظت آسیب نزند.

درباره اشتغالزایی برای محلی‌ها پیشرو بودیم. با برگزاری همایش‌های متعدد ازجمله اولین همایش پارک‌های ملی فعالیت کردیم. در بحث آموزشی، حدود ۸۰۰ دانش‌آموز از مقاطع دوم و سوم را آموزش دادیم. با نشر بروشور‌ها و کتاب‌های حرفه‌ای از ظرفیت تهران و دیگر نقاط بهره بردیم. اساتید پای کار آمدند و تحقیقات و پژوهش‌های گسترده انجام شد.

به دنبال درخواست‌های بسیار، مدیریت مهدی تیموری، پس از ۶ سال فعالیت در این پارک، دوباره ابقا شد.