عطار و خیام، چشم‌انتظار «اسلامی ندوشن»

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: استاد محمدعلی اسلامی ندوشن، شاعر، نویسنده، پژوهشگر و مترجم که چند سال پیش برای دیدار با فرزندانش به کانادا رفت و بعد به دلیل عوارض کهولت سن و کرونا آن جا ماندگار شد، پنجم اردیبهشت سال گذشته چشم از دنیا فروبست و خانواده او پیکرش را همان‌جا به امانت به خاک سپردند تا در فرصت مناسب، طبق وصیت خودش به ایران برگردد و در نیشابور در جوار آرامگاه عطار و خیام آرام گیرد؛ هرچند زادگاهش یزد بود و از ندوشن برخاسته بود.

پیکر این استاد برجسته یک شنبه ۲۸ آبان وارد ایران و روز دوشنبه ۲۹ آبان ۱۴۰۲ ساعت ۸ صبح، از محل دانشکده ادبیات تا دانشکده حقوق تشییع شد و ساعت ۳۰: ۹ صبح دوشنبه نیز مراسم بزرگداشت او در سالن حجت‌الاسلام دعایی در موسسه اطلاعات برگزار و نماز بر پیکر استاد خوانده شد.

در ادامه ساعت ۱۰ صبحِ روز سه‌شنبه ۳۰ آبان ماه، پیکر اسلامی ندوشن در دبیرستان ایرانشهر (محل تحصیل او) تشییع شد. ساعت ۲ بعدازظهرروزگذشته نیز پیکر او به سمت ندوشن تشییع شد و مردم در میدان اسلامی ندوشن از او استقبال کردند. درنهایت، پنج شنبه دوم آذرماه (فردا) مراسم تشییع و خاک‌سپاری اسلامی ندوشن در نیشابور انجام می‌شود. آیین تشییع از ساعت ۱۰ صبح و از آرامگاه خیام آغاز و پیکر به سمت آرامگاه عطار منتقل می‌شود. ساعت ۵ بعدازظهر پنج شنبه نیز در سالن عمومی فرهنگسرای نیشابور مراسم بزرگداشتی با حضور مهمانانی از دانشگاه و مشهد، تعدادی از شاعران و نویسندگان خراسان برگزار می‌شود. در ادامه به انعکاس گوشه‌ای از سخنرانی چند تن از ادیبان شناخته‌شده کشور در چند آیین بدرقه که طی روز‌های گذشته برگزارشده است، می‌پردازیم.

آموزگار راستین فرهیختگی

غلامعلی حداد عادل در آیین بدرقه استاد محمدعلی اسلامی ندوشن که دوشنبه ۲۹ آبان در موسسه اطلاعات برگزارشد، بابیان این که اسلامی ندوشن چهره بزرگ در عرصه ایران‌شناسی بود، اظهار کرد: ایران‌دوستی و ایران‌شناسی محور همه فعالیت‌های اسلامی ندوشن بود. ایران وطن اسلامی ندوشن بود و همچنین او در وطن زبان فارسی زندگی کرد و مدافع فرهنگ ایران بود و نوشته‌های او نوشته‌های تربیتی بود، او ایران را فرهیخته می‌خواست و فرهیختگی را آموزش می‌داد.

نثر مایه گرفته از هزار سال شعر فارسی

او درباره نثر اسلامی ندوشن بیان کرد: نثر استوار و مایه گرفته از هزار سال شعر فارسی، نثری در خدمت فرهنگ بود. نهایت این دلبستگی را این‌گونه نشان می‌دهد که در نیشابور دفن شود، پیکرش به ایران بازگردد، دوستدارانش با او وداع کنند و در نیشابور آرام بگیرد.

گوهر گران‌بهای ایران

ژاله آموزگار نیز با بیان این که گوهر گران‌بهای ایران به سرزمینش بازگشته است، تصریح کرد: اسلامی ندوشن به ایران بازگشت تا راه و رسم وطن‌دوستی و وفاداری را بیاموزد. این فرزند صالح و خلف ایران، کوه‌ها، رود‌های کم آب و پرآب را عاشقانه دوست داشت.

این ادیب گفت: اسلامی ندوشن هرگز به انقطاع از این سرزمین نیندیشید و به تداوم آن اعتقاد داشت، او به مولوی، سعدی و حافظ حرمت گذاشت و از دیگر فرزندان ایران غافل نشد و در آثارش از رودکی تا بهار را بررسی کرد. او با دلیل و برهان و زندگی و مرگ در شاهنامه به ما ثابت کرد که چرا فرزند نامدار ایران، فردوسی، شاعری بزرگ و جهانی است.

نه خودشیفته ایرانی و نه خود تحقیرکننده ایرانی

مدیر موسسه اطلاعات از دیگر سخنرانان در این مراسم با اشاره به این که موسسه اطلاعات، خانه دوم اسلامی ندوشن بود، گفت: به نظر می‌آید او مکتبی از ایران‌شناسی را قوام و ایران را موردمطالعه پیوسته قرارداد. او ایران هزاران ساله را به تعبیر استادان، یک واحد متصل می‌دانست و قطعه‌قطعه نمی‌کرد. ایران قبل و بعد اسلام را متصل‌به‌هم می‌دانست. به تعبیر او ایران پس از اسلام امپراتوری گسترده فرهنگی پیدا کرد که کم از هخامنشیان نداشت.

دکتر صالحی ادامه داد: ندوشن نه خودشیفته ایرانی و نه خود تحقیرکننده ایرانی بود. او توجه داشت که وقتی از روح و جوهر ایرانی صحبت می‌کند، جوهر اول است و وجوه معیوب را نقد می‌کرد. او نسبت به ایران همیشه خوش بین و امیدوار بود. واژگان او واژگان حماسی است.

ایران هرگز تنها نخواهد بود

اصغر دادبه نیز در پاسخ به پرسشی درباره زمینه تحقیقات اسلامی ندوشن توضیح داد: تخصص اسلامی ندوشن در زمینه‌ای بوده است که نمی‌گویم دیگران تجربه نکرده و نیازموده‌اند، اما کسی مانند او تلاش نکرده است. بدیهی است که تخصص او در ایران‌شناسی بود، اما کسی مانند او این کار را نکرد.
او افزود: روزی اسلامی ندوشن گفت، ایران هرگز تنها نخواهد بود. باید این ایده و اندیشه را دنبال کنیم.

تأثیر حافظ و فردوسی بر اندیشه ندوشن

کامیار عابدینی نیز با بیان این که آثار اسلامی ندوشن دعوت به خردمندی است، اظهار کرد: او می‌کوشید از فرهنگ و شبه‌فرهنگی بنویسد. گرایش فرهنگی در جوار رویکرد تمدنی، یکی از ویژگی‌های بارز مقالات او بود.
به گفته عابدینی، اسلامی ندوشن کوشید با تلاش بر دور نگاه‌داشتن خود از حوزه سیاست، داشته‌های خود را در اختیار هر گرایشی قرار دهد.

وی ادامه داد: دو کتاب شاهنامه و دیوان حافظ در آثار اسلامی ندوشن تأثیر بزرگ داشت، شاهنامه نشانه‌ای از هویت ایرانی بوده است. او هویت و فرهنگ ایرانی را یک کلیت می‌داند که در دوره‌های قبل و بعد اسلام و قبل و بعد از حمله مغول در آثار او نشان داده‌شده است.

توجه ویژه به ایران

دکتر حسن انوری از دیگر چهره‌های شناخته‌شده حوزه زبان و ادبیات فارسی گفت: در طول ۶۰ سال چند مقاله درباره آثار او نوشتم و بعد از تأیید او منتشر می‌شد.

او با اشاره به نثر اسلامی ندوشن ادامه داد: در رباعیاتش به‌صراحت و کنایه از ایران صحبت کرده است. اگر کسی آثار اسلامی ندوشن را خوانده و در رباعیاتش دقت کرده باشد، به اهمیت ایران در نوشتار او پی می‌برد و راز ماندگاری ایران را درمی‌یابد.

در این مراسم دکتر حق‌شناس وصیت اسلامی ندوشن و پیغام شیرین‌بیانی، همسر محمدعلی اسلامی‌نُدوشن را خواند.

همچنین در این مراسم از کتاب ایران بازهم ایران، دربردارنده یادداشت‌های ندوشن در روزنامه اطلاعات رونمایی شد. بعد از خواندن نماز، پیکر اسلامی ندوشن راهی یزد شد. پس از تشییع پیکر این پژوهشگر برجسته در زادگاهش درنهایت پیکر وی برای خاک‌سپاری راهی نیشابور می‌شود.

برخی از مهم‌ترین آثار

برخی از کتاب‌های محمدعلی اسلامی ندوشن عبارت‌اند از: «ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ»، «چهار سخنگوی وجدان ایران»، «تأمّل در حافظ»، «زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه»، «داستان داستان‌ها»، «سرو سایه‌فکن»، «ایران و جهان از نگاه شاهنامه»، «نامه نامور»، «ایران را از یاد نبریم»، «به دنبال سایه همای»، «ذکر مناقب حقوق بشر در جهان سوم»، «سخن‌ها را بشنویم»، «ایران و تنهاییش»، «ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟»، «مرز‌های ناپیدا»، «شور زندگی»، «روزها»، «باغ سبز عشق»، «ابر زمانه و ابر زلف»، «افسانه افسون»، «دیدن دگر آموز»، «شنیدن دگر آموز»، «جام جهان‌بین» و «آوا‌ها و ایماها».