آیا بیماری ویروسی سرخک و سرخچه باهم متفاوت است؟

به گزارش مجله خبری نگار، اگرچه امروزه با وجود واکسن موثر و ایمن برای این بیماری، میزان ابتلا به آن تا حد چشمگیری کاهش یافته، اما هنوز افراد زیادی در سراسر دنیا به آن مبتلا می‌شوند. گفته شده تنها در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۱۰ هزار مورد مرگ مربوط به سرخک در دنیا رخ داده که اکثر آن‌ها کودکان کمتر از ۵ سال بوده اند.

در ادامه قصد داریم درباره سرخک و علل، علائم و روش‌های درمان آن صحبت کنیم.  

سرخک چیست؟ 

سرخک نوعی عفونت ویروسی واگیر دار است که از سیستم تنفسی شروع می‌شود و با وجود واکسیناسیون گسترده در دنیا، هنوز از عوامل مرگ و میر در جهان محسوب می‌شود.

این بیماری توسط نوعی ویروس ایجاد و از طریق تماس مستقیم با شخص حامل ویروس یا قطرات موجود در هوا به دیگران منتقل می‌شود.

خوشبختانه واکسن این بیماری ایمنی موثر در برابر ویروس عامل آن ایجاد می‌کند، اما برخی افراد به دلیل مشکلات سلامتی از جمله ضعیف بودن سیستم ایمنی نمی‌توانند واکسن دریافت کنند. 

علائم سرخک 

علائم سرخک به طور کلی طی ۱۰ تا ۱۲ روز بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می‌شود. این علائم عبارتند از:

*سرفه
*تب
*آب ریزش بینی
*قرمز شدن چشم‌ها
*گلو درد
*لکه‌های سفید داخل دهان
همه ما سرخک را با بثورات پوستی گسترده‌ای می‌شناسیم که در نواحی مختلف بدن ظاهر شده و ممکن است تا یک هفته ادامه داشته باشند.

این بثورات معمولا طی ۲ هفته بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس ایجاد شده، معمولا ابتدا ناحیه سر را درگیر می‌کنند و به آرامی به سایر بخش‌های بدن گسترش می‌یابند. 

علت سرخک 

سرخک به دلیل عفونت ناشی از یک ویروس از خانواده پارامیکسو ویروس‌ها ایجاد می‌شود. ویروس‌ها میکروب‌های ریز انگلی هستند که به سلول‌های میزبان حمله کرده و از اجزای سلولی برای تکمیل چرخه حیات خود استفاده می‌کنند.

ویروس سرخک ابتدا سیستم تنفسی را آلوده می‌کند و در نهایت از طریق جریان خون به سایر بخش‌های بدن گسترش می‌یابد.

این بیماری تنها در انسان‌ها دیده می‌شود و حیوانات به آن مبتلا نمی‌شوند. 

آیا سرخک از طریق هوا منتقل می‌شود؟ 

سرخک از طریق هوا، قطرات تنفسی و ذرات کوچک آئروسل منتشر می‌شود. فرد آلوده می‌تواند هنگام سرفه یا عطسه ویروس را در هوا آزاد کند.

این ذرات تنفسی روی اجسام و سطوح نیز پخش می‌شوند؛ بنابراین اگر فرد سالم با یک شی آلوده مانند دستگیره درب تماس داشته باشد و سپس صورت، بینی یا دهان خود را لمس کند ممکن است به این ویروس آلوده شود.

ویروس سرخک می‌تواند تا مدتی در خارج از بدن زنده بماند. گفته شده مدت زمان زنده ماندن این ویروس در هوا یا روی سطوح تا ۲ ساعت می‌باشد. 

آیا سرخک مسری است؟ 

سرخک بسیار مسری است و به راحتی می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود.

افراد مستعد ابتلا در صورت قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک تا ۹۰ درصد احتمال آلوده شدن دارند. به علاوه یک فرد آلوده می‌تواند در هر مکانی ویروس را به ۹ تا ۱۸ فرد مستعد انتقال دهد.

فردی که به سرخک مبتلا شده حتی قبل از این که از بیماری خود مطلع شود می‌تواند ویروس را به دیگران منتقل کند. گفته شده این بیماری از ۴ روز قبل از ظاهر شدن بثورات مسری است و بعد از ظاهر شدن بثورات نیز تا ۴ روز همچنان مسری خواهد بود.

عدم واکسیناسیون از عوامل خطر زای اصلی ابتلا به سرخک می‌باشد. به علاوه برخی از گروه‌ها بیشتر در معرض خطر عوارض ناشی از عفونت سرخک قرار دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به کودکان خردسال، افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف و و زنان باردار اشاره کرد. 

تشخیص سرخک 

در صورت بروز علائم سرخک یا اگر فرد در معرض این ویروس قرار گرفته باشد لازم است بلافاصله به پزشک مراجعه شود.

پزشک معمولا با بررسی بثورات پوست و سایر علائم بیماری از جمله لکه‌های سفید داخل دهان، تب، سرفه و گلو درد می‌تواند سرخک را تشخیص دهد.

در صورتی که نیاز به تایید تشخیص باشد ممکن است از آزمایش خون استفاده شود. 

درمان سرخک 

هیچ درمان خاصی برای سرخک وجود ندارد، زیرا عفونت‌های ویروسی بر خلاف عفونت‌های باکتریایی به آنتی بیوتیک‌ها حساس نیستند. ویروس و علائم آن معمولا طی ۲ یا ۳ هفته از بین می‌روند.

در مورد افرادی که ممکن است در معرض ویروس قرار بگیرند می‌توان اقداماتی انجام داد که به جلوگیری از ابتلا یا کاهش شدت علائم کمک می‌کند، از جمله:

*طی ۷۲ ساعت بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک واکسیناسیون انجام شود
*طی ۶ روز بعد از قرار گرفتن در معرض این ویروس یک دوز پروتئین ایمنی به نام ایمونوگلوبولین مصرف شود
پزشک ممکن است برای کمک به بهبودی فرد توصیه‌های زیر را داشته باشد:

*مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش تب
*استراحت کافی برای تقویت سیستم ایمنی بدن
*مصرف مایعات فراوان
*استفاده از مرطوب کننده برای تسکین سرفه و گلو درد
*مصرف مکمل ویتامین A 

سرخک در بزرگسالان 

اگرچه سرخک معمولا در دوران کودکی رخ می‌دهد، اما بزرگسالان نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، به خصوص کسانی که واکسینه نشده اند بیشتر در معرض خطر هستند.

قاعده کلی این است که افراد بزرگسالی که سال ۱۹۵۷ میلادی یا قبل از آن متولد شده اند به طور طبیعی در برابر سرخک ایمن هستند، زیرا این واکسن اولین بار در سال ۱۹۶۳ مجوز گرفته است. تا قبل از این تاریخ بیشتر افراد به طور طبیعی به سرخک دچار می‌شدند و در برابر این بیماری ایمنی به دست می‌آوردند.

عوارض جدی این بیماری تنها به کودکان اختصاص ندارد بلکه در افراد بزرگسال بالای ۲۰ سال نیز دیده می‌شود. این عوارض می‌تواند شامل ذات الریه، انسفالیت و نابینایی باشد.

در مورد بزرگسالانی که واکسیناسیون انجام نداده و قبلا به این بیماری مبتلا نشده اند حداقل یک دوز واکسن توصیه می‌شود. 

سرخک در نوزادان 

واکسن سرخک تا حداقل یک سالگی کودک تزریق نمی‌شود و کودک تا قبل از تزریق در معرض ابتلا قرار دارد.

اگرچه گفته شده نوزادان به دلیل ایمنی غیر فعالی که از طریق جفت و طی دوران شیردهی از مادر به کودک منتقل می‌شود تا حدی در برابر سرخک محافظت می‌شوند، اما به نظر می‌رسد این ایمنی می‌تواند طی ۲.۵ ماه بعد از تولد یا بعد از قطع شیردهی از بین برود.

در ضمن کودکان کمتر از ۵ سال بیشتر در معرض عوارض ناشی از سرخک هستند که می‌تواند شامل ذات الریه، انسفالیت و عفونت گوش باشد و ممکن است باعث کاهش شنوایی شود. 

دوره نهفتگی (کمون) سرخک 

دوره کمون یک بیماری عفونی مدت زمانی است که بین قرار گرفتن در معرض عفونت و زمان بروز علائم آن طول می‌کشد. دوره کمون سرخک بین ۱۰ تا ۱۴ روز می‌باشد.

بعد از گذشت دوره کمون اولیه این بیماری، ممکن است علائم غیر خاص مانند تب، سرفه و آب ریزش بینی رخ دهد و بثورات چند روز بعد از آن ظاهر شوند.

همان طور که قبلا اشاره شد بیمار از ۴ روز قبل از ظاهر شدن بثورات قادر به انتقال عفونت به دیگران می‌باشد. 

انواع سرخک 

سرخک دارای انواع مختلفی است که یکی از آن‌ها همان عفونت کلاسیک می‌باشد و همه ما با آن آشنا هستیم.

سرخک غیر معمول در افرادی رخ می‌دهد که بین سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۷ واکسن ویروس مرده سرخک دریافته کرده اند. این افراد دارای ایمنی ناقص هستند و در صورت قرار گرفتن در معرض سرخک به علائمی همچون تب بالا، بثورات پوستی و گاهی اوقات ذات الریه دچار می‌شوند.

سرخک اصلاح شده در افرادی که به آن‌ها ایمونوگلوبولین بعد از مواجهه تزریق شده و نوزادانی که هنوز مقداری ایمنی غیر فعال در بدن خود دارند رخ می‌دهد. این نوع معمولا خفیف‌تر از موارد معمولی سرخک می‌باشد.

سرخک خونریزی شونده کمتر شایع است و با علائم تب بالا، تشنج و خونریزی در غشای پوست و مخاط شناخته می‌شود. 

تفاوت سرخک و سرخچه 

همه ما نام سرخچه یا سرخک آلمانی را شنیده ایم، اما دو بیماری سرخک و سرخچه کاملا متفاوت هستند و در واقع توسط دو ویروس مختلف ایجاد می‌شوند.

سرخچه به اندازه سرخک مسری نیست، اما اگر خانم باردار به این عفونت دچار شود ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد.

این دو بیماری شباهت‌هایی نیز با هم دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

*هر دو ویروس می‌توانند از طریق سرفه و عطسه در هوا به دیگران سرایت کنند
*هر دو باعث تب و بثورات می‌شوند
*هر دو تنها در انسان رخ می‌دهند
واکسن MMR و MMRV بدن را در برابر هر دو بیماری ایمن می‌کند. 

پیشگیری از سرخک 

برای پیشگیری از ابتلا به سرخک چندین روش وجود دارد: 

۱. واکسیناسیون 

واکسیناسیون بهترین راه پیشگیری از ابتلا می‌باشد و تزریق دو دوز واکسن ایمنی ۹۷ درصد ایجاد می‌کند.

به طور کلی دو واکسن برای سرخک عرضه شده که شامل MMR و MMRV می‌باشد. واکسن MMR یک واکسن سه در یک است که می‌تواند فرد را در برابر سرخک، اوریون و سرخچه محافظت کند در حالی که MMRV علاوه بر موارد ذکر شده در برابر آبله مرغان نیز ایمنی ایجاد می‌کند.

کودکان می‌توانند اولین واکسن خود را در سن ۱۲ ماهگی (یا زودتر از موعد در صورت مسافرت‌های بین المللی) و دوز دوم را بین سنین ۴ تا ۶ سال دریافت کنند. بزرگسالانی که تاکنون به این بیماری مبتلا نشده و واکسیناسیون انجام نداده اند نیز می‌توانند در این مورد با پزشک مشورت کنند.

برخی گروه‌ها نباید واکسن سرخک تزریق کنند، از جمله:

*افرادی که قبلا به واکسن سرخک یا اجزای آن واکنش شدید نشان داده اند
*زنان باردار
*افراد دارای نقص ایمنی از جمله بیماران مبتلا به اچ آی وی، ایدز، افرادی که تحت درمان سرطان هستند یا دارو‌های سرکوب کننده سیستم ایمنی دریافت می‌کنند
عوارض جانبی واکسیناسیون معمولا خفیف است و طی چند روز از بین می‌رود. این عوارض می‌تواند شامل تب و بثورات خفیف باشد. به علاوه در موارد نادر این واکسن با کاهش پلاکت یا تشنج ارتباط دارد. با این حال اکثر کودکان و بزرگسالانی که واکسن سرخک دریافت می‌کنند عوارض جانبی خاصی تجربه نمی‌کنند.

برخی معتقدند تزریق واکسن سرخک در کودکان باعث بروز اوتیسم می‌شود. طی سال‌های گذشته روی این مسئله مطالعات زیادی انجام شده و نتایج نشان داده بین آن‌ها ارتباطی وجود ندارد.

ناگفته نماند واکسیناسیون تنها برای خود فرد و خانواده اش مهم نیست بلکه برای محافظت از افرادی که قادر به واکسیناسیون نیستند نیز می‌تواند مفید باشد، زیرا زمانی که افراد زیادی در جامعه در برابر یک بیماری واکسینه شوند احتمال گردش آن بین مردم کاهش یافته و ایمنی گله‌ای ایجاد می‌شود.

برای ایمنی گله‌ای در برابر سرخک لازم است تقریبا ۹۶ درصد جمعیت واکسینه شوند. 

۲. سایر روش‌های پیشگیری 

همه افراد نمی‌توانند واکسن سرخک دریافت کنند، اما با روش‌های دیگر می‌توان از شیوع این بیماری پیشگیری کرد.

به همین منظور افرادی که مستعد ابتلا به عفونت هستند لازم است:

*به بهداشت دستان خود توجه داشته باشند و قبل از غذا، بعد از دستشویی رفتن و قبل از لمس صورت، دهان یا بینی حتما دست‌های خود را بشویند
*از وسایل شخصی افرادی که ممکن است بیمار باشند استفاده نکنند. این موارد می‌تواند شامل ظروف غذا، لیوان و مسواک باشد
*از تماس با افراد بیمار اجتناب کنند
افرادی که به سرخک مبتلا هستند لازم است:

*تا زمانی که بیماری مسری است از حاضر شدن در محل کار، مدرسه و سایر اماکن عمومی اجتناب کرده و در منزل بمانند
*از تماس با افرادی که ممکن است در برابر این عفونت آسیب پذیر باشند از جمله نوزادانی که هنوز واکسن نزده اند و افرادی که دچار نقص ایمنی هستند خودداری کنند
*در صورت سرفه یا عطسه، بینی و دهان خود را بپوشانند و دستمال خود را سریع دور بیندازند. اگر دستمال ندارند هنگام عطسه کردن با آرنج (نه با دست) جلوی دهان خود را بگیرند
*دست‌های خود را به طور مرتب شسته و سطوح یا اشیایی که دائما لمس می‌کنند را ضد عفونی کنند 

سرخک در بارداری 

زنان بارداری که قبلا به سرخک دچار نشده و واکسن دریافت نکرده اند باید از خود مراقبت کرده و در دوران بارداری در معرض این عفونت قرار نگیرند. ابتلا به سرخک در دوران بارداری می‌تواند روی سلامت مادر و جنین تاثیر منفی قابل توجهی داشته باشد.

زنان باردار بیشتر در معرض خطر بروز عوارض ناشی از سرخک مانند ذات الریه هستند. به علاوه ابتلا به سرخک در این دوره می‌تواند به عوارض بارداری زیر منجر شود:

*سقط جنین
*زایمان زودرس
*وزن کم هنگام تولد
*مرده زایی
اگر مادر در دوران نزدیک به زایمان به سرخک مبتلا شده باشد ممکن است حین زایمان عفونت را به فرزندش انتقال دهد که به آن سرخک مادرزادی گفته می‌شود.

نوزادان مبتلا به سرخک مادرزادی بعد از تولد دچار بثورات می‌شوند و خطر بروز عوارض ناشی از سرخک در آن‌ها زیاد است که می‌تواند کشنده باشد.

با توجه به آن چه گفته شد خانم‌های بارداری که در برابر این بیماری ایمنی ندارد در صورت قرار گرفتن در معرض این عفونت لازم است سریع با پزشک خود مشورت کنند. تزریق ایمونوگلوبولین ممکن است به پیشگیری از ابتلا کمک کند. 

عوارض سرخک 

سرخک در کودکان و بزرگسالان سالم مرگ و میر چندانی به دنبال ندارد و بیشتر افرادی که به آن دچار می‌شوند به طور کامل بهبود پیدا می‌کنند.

خطر بروز عوارض این بیماری در گروه‌های زیر بیشتر است:

*کودکان کمتر از ۵ سال
*افراد بزرگسال بالای ۲۰ سال
*زنان باردار
*افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند
*افرادی که دچار سو تغذیه هستند
*افرادی که از کمبود ویتامین A رنج می‌برند
تقریبا ۳۰ درصد افراد مبتلا به سرخک یک یا چند عارضه را تجربه می‌کنند که برخی از آن‌ها مانند ذات الریه و التهاب مغز یا انسفالیت می‌تواند کشنده باشد.

سایر عوارض مرتبط با سرخک ممکن است شامل موارد زیر باشد:

*عفونت گوش
*برونشیت
*خروسک
*اسهال شدید
*نابینایی
*عوارض بارداری مانند سقط جنین یا زایمان زودرس
*پان انسفالیت اسکلروزان تحت حاد که یک بیماری نادر تخریب سیستم عصبی است و سال‌ها بعد از عفونت ایجاد می‌شود
به طور کلی هر فرد بیش از یک بار در زندگی خود به این بیماری مبتلا نمی‌شود.

خوشبختانه سرخک و عوارض احتمالی آن از طریق واکسیناسیون قابل پیشگیری می‌باشد. 

منبع:سومیتا